Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Pal.lat.910

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q89045

Aspects codicologiques

  • Papier (filigranes f. 2-9: var. Briquet 3974, Bergame, 1397; f. 10-322 et 347-356: var. Briquet 8372, Modène, 1484; f. 323-346: var. Briquet 9945, Parme, 1484), 356 ff. (pas de f. 351-354 par erreur; f. 9 v°-10 v°, 92-94 v°, 349 v°-350 v° et 355-356 v° blancs), 305x204 mm. Au f. 1 de garde, table du contenu de la main d’U. Fugger.

    Recueil de deux parties: 1) f. 2-9: XIVe-XVe s.; 2) f. 10-356: XVe s. (f. 11-91: a. 1467).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Heidelberger historische Bestände – digital

  • Langue(s) des textes dans le manuscrit : latin

    Titre(s) :
    1r-9v - Teil I
    2r-9r - Dares Phrygius: Historia de excifio Troiae
    11r-349r - Teil II
    11r-42r - Tibullus: Elegiae
    42v - Dimtus Marsus: Epitaphum Tibulli ; Vita Tibulli
    42v-78v - Ovidius: Ars amatoria
    78v-91v - Ovidius: Remedia amoris
    95r-111v - Ilias latina
    112r - Anthol. lat. 631
    112v-113r - Ps.-Ovidius: De lombardo et lumaca
    113v-114r - Ps.-Ovidius: De pulice
    114rv - Ovidius: Amores
    115r-116r - Ps.-Ovidius: De philomela
    116r-118v - Ps.-Lactantius: De aue Phoenice
    119r - Antonius Luschus: Carmen ad Mantuanum ducem et ad Padulfum Malatestam
    119v - Ps.-Ovidius: De mecamine aurium
    120r-123r - Ovidius: Heroides XV
    123v-125r - Basinius Parmensis: Epistula as Sigismundum Pandulfum Malatestam et Isotam Ariminensem
    125r-128r - PS.-Ovidius: De nuce
    128r-129v - Ovidiua: Medicamina faciei femineae
    129v-131v - Ps.-Ovidius: De mirabilius mundi
    132r - Ps.-Ovidius: De quatuor humoribus
    132r-133r - De rustico amante
    133v-139v - Ps.-Ovidius: De nuntio sagaci
    139v-243v - Ovidius: Carmina
    139v-149v - Ibis
    149v-205v - Tristia
    205v-243v - Amores
    306r-342r - Catullus: Carmina
    342rv - Beneventus Campesanus: Epigramma de resurrectone Catulli
    342v-349r - Maphaeus Vegius: Aeneidos liber XIII

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • 1 - f. 2-9: Dares Phrygivs, Historia de excidio Troiae.

    titre: «Incipit istoria de bello Grecorum et Troianorum a Darete Frigio composita et a Cornelio translata ».

    à la fin, liste des combattants tués;

    inc.: «Quis Troianorum quem Grecorum occiderit... ».

    expl.: «... Orcomenum, Palemonem, Epistiopum, Scedum» (éd. Meister, Teubner, 1873, p. viii-ix).

    2 - f. 11-42: Tibvllvs, Elegiae.

    pas de titre (cf. après la Vita Tibulli).

    f. 42: Domitivs Marsvs, Epitaphium Tibulli.

    pas de titre.

    — Vita Tibulli.

    inc.: «‹A›LBius Tibullus eques regalis...» (éd. F. W. Lenz, A. Tibulli... Carmina, Leipzig, Teubner, 1937, p. 106).

    à la fin: «‹A›lbii Tibulli poetȩ illustris liber tercius et ultimus feliciter explicit...».

    suivi de deux vers:

    «At me non ętas mutabit tota Sibillę

    Non labor Alcide non niger ille dies » (non identifiés).

    f. 42 v°-78 v°: Ovidivs, Ars amatoria.

    pas de titre.

    f. 78 v°-91 v°: Ovidivs, Remedia amoris.

    pas de titre.

    ~ f. 91 v°: Epitaphium Dantis.

    inc.: «‹I›ura monarchie... ».

    f. 95-111 v°: Ilias latina.

    à la fin: «Homeri libri explicit. Deo gratias».

    texte suivi d’un distique:

    «Pindarus hunc secum Pontum transuexit Homerus

    Scilicet Argiuum dedit esse poema latinum » (éd. d’après le ms. Pal. lat. 1611, E. Baehrens, Poetae latini minores, 3, Leipzig, Teubner, p. 4 en note).

    f. 112: Anthol. lat. 631.

    titre: «Epitaphium Hectoris ».

    — Anthol. lat. 630.

    titre: «Epitaphium Achillis ».

    f. 112 v°-113: Ps. Ovidivs, De lombardo et lumaca.

    à la fin: «Ouidius de lombardo et lumaca Explicit » (éd. F. W. Lenz, Das pseudo-ovidische Gedicht de lombardo et lumaca..., p. 210-213).

    f. 113 v°-114: Ps. Ovidivs, De pulice.

    à la fin: «Ouidius de pulice. Explicit » (éd. cf. supra, Pal. lat. 381, I, f. 142-142 v°).

    f. 114-114v°: Ovidivs, Amores (extrait).

    inc.: «‹N›ox erat et somnus lassos submersit... ».

    expl.: «...ante oculos nox fecit alta meos.

    Ouidius de somno explicit» (III, 5).

    f. 115-116: Ps. Ovidivs, De philomela (Anthol. lat. 762).

    à la fin du texte, deux vers extraits du Compendium de Hieremias de Montagnone:

    «Tu ualeas felix cum longo tempore Fenix

    Et faueat tellus magnus in orbe deus.

    Ouidius de philomena ac de aliis animalibus Explicit feliciter » (éd. des deux vers, P. Lehmann, Pseudo-antike Literatur des Mittelalters, Leipzig, 1927, p. 3; R. Avesani, Due nuovi codici dell'Ibis, dans Riv. cult. class. med., 2, 1960, p. 341 n. 34).

    f. 116-118 v°: Ps. Lactantivs, De aue Phoenice (Anthol. lat. 485a).

    titre: «Lactantii Firmiani de Fenice carmen felicite [sic] Inc‹ipit› ».

    ~ f. 119: Antonivs Lvschvs, Carmen ad Mantuanum ducem et ad Pandulfum Malatestam.

    f. 119 v°: Ps. Ovidivs, De medicamine aurium (ms. P de Lenz).

    titre: «Ouidius de speculo medicine [sic] » (éd. F. W. Lenz, Das pseudo-ovidische Gedicht De medicamine aurium..., p. 536-537).

    f. 120-123: Ovidivs, Heroides XV (Sapho ad Phaonem).

    à la fin: «Explicit liber epistole Sapho. FINIS ».

    ~ f. 123 v°-125: ‹Basinivs Parmensis›, Epistula ad Sigismundum Pandulfum Malatestam et Isotam Ariminensem.

    f. 125-128: Ps. Ovidivs, De nuce (ms. P de Lenz).

    à la fin: «Ouidius de nuce. FINIS » (éd. F. W. Lenz, Ps. Ovidii Halieuticae Fragmenta, Nux, Incerti consolatio ad Liviam, Turin, Paravia, 1956, p. 127-155).

    f. 128-129 v°: Ovidivs, Medicamina faciei femineae (ms. P de Lenz).

    titre: «Ouidius de medicamine faciei » (éd. F. W. Lenz, P. Ovidii Nasonis Remedia Amoris, Medicamina faciei..., p. 87-96).

    f. 129 v°-131 v°: Ps. Ovidivs, De mirabilibus mundi.

    titre f. 129 v°: «Ouidius de mirabilibus mundi ».

    inc. f. 130: «‹H›ic serpens uentis pernitior atque sagittis... ».

    expl. incomplet (le dernier vers manque): «... Luce sua multum datur nocte utentibus usum » (v. 135 - éd. M. R. James, Ouidius de mirabilibus mundi, dans Essays and Studies presented to William Ridgeway, Cambridge, 1913, p. 290-296; serait l’oeuvre de Thierry de Saint-Trond († 1107) d’après J. G. Préaux, Thierry de Saint-Trond auteur du poème pseudo-ovidien «De mirabilibus mundi », dans Latomus, 6, 1947, p. 353-366).

    f. 132-132 v°: Ps. Ovidivs, De quatuor humoribus.

    à la fin: «FINIS. Explicit Ouidius de quatuor elementis seu de quatuor complexionibus hominum » (éd. C. Pascal, Poesia latina medievale..., Catane, 1907, p. 107-110).

    ~ f. 132 v°-133: De rustico amante.

    inc.: «Rusticus immenso cepit feruescere motu... » (36 vers - cf. H. Walther, Initia carminum, n° 16970).

    f. 133 v°-139 v°: Ps. Ovidivs, De nuntio sagaci (ms. Q de l'édition).

    à la fin: «Liber Ouidii puellarum Explicit » (éd. A. Dain, op. cit. infra, p. 141-164 et E. H. Alton, De nuntio sagaci, dans Hermathena, 46, 1931, p. 61-79).

    f. 139 v°-243 v°: Ovidivs, Carmina.

    f. 139v°-149v°: Ibis (ms. P4 de La Penna).

    titre: «Eiusdem de Ibin INCIPIT ».

    f. 149v°-205v°: Tristia (ms. P de Owen).

    titre: «Eiusdem P. O. Nasonis Tristium liber primus incipit ».

    f. 205 v°-243 v°: Amores.

    titre: «Eiusdem cuius nomen non habetur nisi de sine titulo incipit liber primus feliciter ».

    autre titre ajouté en marge: «Publii Nasonis Ouidii Amorum liber primus feliciter incipit ».

    note marg.: «Ouidius quinque libros de amoribus composuerat, sed quia duos nimium salaces et lasciuos fecerat illos penitentia ductus extra cerpsit ».

    f. 243 v°-305 v°: Propertivs, Elegiae.

    pas de titre.

    f. 306-342: Catvllvs, Carmina.

    pas de titre.

    f. 342: Benevenvtvs Campesanvs, Epigramma de resurrectione Catulli.

    pas de titre.

    inc.: «‹A›d patriam uenio... » (éd. M. Schuster, Catulli Veronensis liber, Teubner, 1949, p. 100; B. L. Ullman, The transmission of the text of Catullus, dans Studi in onore di L. Castiglione, Florence, 1960, p. 1036).

    f. 342-349: Maphaevs Vegivs, Aeneidos liber XIII.

    pas de titre.

    inc.: «‹T›urnus ut extremo confectus Marte reliquit... ».

    expl. inachevé: «...Talibus orabant inter se et tecta subitant» (v. 447 - éd. A. C. Brinton, Maphaeus Vegius and his thirteenth book of the Aeneid..., Stanford, 1930, réimpr. New York, 1978, p. 78).

Intervenants

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: italienne, 1 - écriture cursive du Nord de l'Italie.

    2 - écriture humanistique ronde. Le copiste des f. 11-91 donne ses initiales, «I.f. », et la date aux f. 42: «Albii Tibulli ... liber tercius et ultimus feliciter explicit die nono mensis Iunii 1467 per me I.f. ad I.p. » et 91: «Explicit Deo gratias 1467 die 18 mensis Iunii »; f. 243 v°, invocation: «Laus deo et Virgini Marie eius matris [sic] ».

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: 1-2 -Ulrich Fugger (au f. 1 cote: 30 seors.); bibliothèque palatine de Heidelberg (au f. 1 cote du transfert: C. 61/406).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 84 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)
  • J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate, Paris, 1982 (https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/fohlen1982/0112)

Bibliographie

    • S. G. Owen, P. Ovidi Nasonis Tristium libri V, Oxford, 1889, p. xxv
    • C. Hosius, Die Handschriften des Properz (Rhein. Mus., N. F., 46, 1891, p. 578 et 580)
    • T. Simar, Les manuscrits de Properce du Vatican (Le Musée belge, 13, 1909, p. 89-90), lui attribue une origine allemande
    • A. Dain, De nuntio sagaci, dans G. Cohen, La comédie latine en France au XIIe s., 2, Paris, 1931, p. 117
    • G. Bonazzi, Le elegie di Sesto Properzio secondo la lezione genuina conservata dal manoscritto Vaticano-Palatino 910, Rome, 1939, p. x-xi
    • A. Ernout, Note sur Properce I, 8, 9-16 (Mélanges F. Grat, 1, Paris, 1946, p. 17)
    • P. J. Enk, Sexti Propertii Elegiarum liber I, Leyde, 1946, p. 51-54
    • F. Munari, Sugli «Amores » di Ovidio (Stud. it. filol. class., 23, 1948, p. 140-141 et 147 n. 4)
    • A. La Penna, Studi sulla tradizione di Properzio (Stud. it. filol. class., 26, 1952, p. 14-15)
    • F. W. Lenz, Die Wiedergewinnung der von Heinsius benutzten Ovidhandschriften in den letzten fünfzig Jahren (Eranos, 51, 1953, p. 80)
    • A. La Penna, Publii Ovidii Nasonis Ibis, Florence, 1957, p. cxliv-cxlv
    • F. W. Lenz, Das pseudo-ovidische Gedicht de Lombardo et lumaca (Maia, n.s., 9, 1957, p. 207)
    • F. W. Lenz, Das pseudo-ovidische Gedicht De medicamine aurium (Ovidiana, Paris, 1958, p. 528)
    • P. Lehmann, Eine Geschichte..., 2, p. 116, 121, 126 et 494
    • F. W. Lenz, De pulice libellus (Maia, n.s., 14, 1962, p. 309)
    • F. W. Lenz, P. Ovidii Nasonis Remedia Amoris, Medicamina faciei, Turin, 1965, p. xli
    • G. Cambier, Tibulle II, 5, 47 (Latomus, 31, 1972, p. 506), simple mention
    • M. D. Reeve, Heinsius’s manuscripts of Ovid (Rhein. Mus., 117, 1974, p. 143), simple mention.

Vie du livre

Sources des données