Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Ott.lat.1354

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q84765

  • Autre forme de la cote :
    • Ottob. lat. 1354
    • Bibliothèque vaticane, Ottob. lat. 1354
    • Vatican. BAV, Ott.lat.1354
    • Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Ott.lat.1354
  • Conservé à : Vatican. Biblioteca apostolica vaticana
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parch., XIe-XIIe s. ou XIIe s. (début), 117 ff., 185 X 95 mm. Au f. 55 v° croquis peint en jaune et bleu d’un homme assis vêtu d’une longue robe, tenant sur ses genoux un phylactère portant les lettres et signes: «ST — ↑ 0 8 ≣». Le manuscrit comprend de nombreux traités et extraits de grammaire anonymes difficiles à identifier. Le f. 1 endommagé est presque illisible.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1 v°-16: Priscianvs, Partitiones duodecim uersuum Aeneidos principalium.

    pas de titre (éd. H. Keil, Gramm. lat., 3, Teubner, 1860, p. 459-515).

    ~ f. 16: ‹Notae de grammatica›.

    inc.: «Nam et si naturaliter quedam uerba ad solos pertinent mares...».

    ~ f. 16 v°: ‹De numeris›

    ~ f. 17-23 v°: ‹Glossarium latinum› (ordre alphabétique).

    inc. mutilé (?): «// Carnis Carnicula ut canis canicula Canalis .F. (?) Call‹is› semita tenuis. Caduceator...».

    expl.: «... Yppodromum ubi aequi currunt. Zix (?) interiectio silentis».

    ~ f. 24-26 v°: ‹Glossarium latinum› (ordre alphabétique).

    inc.: «Abstineo hereditate et illius et illo et illum. Abhorreo abstulto...».

    expl.: «... Vtor tunicam et tunica».

    ~ f. 26 v°: ‹Notae grammaticales›.

    inc.: «Infinita uerba pro participiis ut uideo sapere...».

    ~ -Isidorvs Hispalensis, Etymologiae (extraits: XVII, 7, 74; 6, 3; 7, 6; XII, 6, 52; XVII, 10, 3).

    f. 27-34 v°: Commentarius in Donati artem minorem (?).

    pas de titre.

    inc.: «PARTES. Sunt sectiones uel diuisiones alicuius rei et dicuntur a partiendo...» (au-dessus de la ligne add. de la même main): «et dicte sunt a parilitate idest equalitate».

    expl.: «... cesum dicitur eo quod incisio fit plenȩ sententiȩ id est et media distinctio et subdistinctio».

    f. 34 v°-44: Partes orationis octo iuxta Priscianum (abrégé des Institutiones grammaticae de Priscien ?).

    titre: «Incipiunt octo partes orationis iuxta Priscianum aeditȩ grammaticum».

    inc.: «PArtes orationis sunt VIII Nomen uerbum Participium Pronomen prepositio aduerbium Interiectio coniunctio. Nomen est pars orationis quȩ unicuique subiectorum corporum seu subiectarum rerum...» (cf. Priscianvs, Inst. gramm., II, 22).

    expl.: «... Supponuntur autem hȩ que .ue. ne quȩ sunt encleticȩ quidem quoque autem. Aliae fere omnes communis sunt ordinis» (cf. ibid., XVI, 16).

    ~ f. 44-44 v°: ‹De generum distinctione›.

    inc.: «ANTEquam de generum regulis dissertissimi artigraphique Prisciani uestigia fere in omnia...».

    expl.: «... easdem seruant apud nos terminationes quas habuerint apud grecos».

    ~ f. 44 v°: ‹De nouem Musis›.

    inc.: «Musa est dea carminis et dicitur ἈΠΟ ΤΟΝ ΜΟΥΣΟΝ...».

    expl.: «... Octauum eligere quod iudicas. Nonum bene proferre quod elegeris» (cf. pour les dernières lignes: Fvlgentivs, Mitologiae, I, 15 fin).

    ~ -‹Aenigma›.

    inc.: «Quatuor una simul dat dictio nomina rebus...» (5 v., énigme sur le mot Saturnus, éd. d’après le ms. Ottob. lat. 35, P.L., 19, col. 29-30).

    — Anthol. lat. 738 a.

    pas de titre.

    f. 45-46 v°: Martinvs Bracarensis seu Ps. Seneca, Formula uitae honestae.

    titre: «Libellus de IIII uirtutibus prudentia fortitudine temperantia et iustitia qui intitulatur formula uitȩ honestȩ editus a quodam Martino episcopo ad Mironem regem».

    (prologus) inc.: «Gloriosissimo ac tranquillissimo...» (éd. cf. supra, Arch. S. Pietro C. 121, f. 205-208).

    f. 46 v°: Vita Senecae.

    inc.: «Lucius ethnicus [sic] Seneca de grecis fuit locus eius in regione Neronis...».

    expl.: «... ad opus omne siue bonum siue malum» (éd. d’après ce ms., C. Questa, op. cit. infra, p. 184-185).

    f. 47-48: Ps. Seneca, Liber de moribus.

    pas de titre.

    expl.: «... Nunc intergemiscit socios tuȩ beatitudinis» (§ 143).

    ~ f. 48-49 v° ‹Glossarium «Poeta uates...»›.

    inc.: «POeta uates uel uersificator Poeticus liber. Poema unius libri opus...».

    expl.: «... Erato nomen Musę. Thisbes nomen feminę. Ara putas» (cf. Goetz, Corpus glossariorum latinorum, 1, 1913, p. 102).

    ~ f. 49 v°-50: ‹Excerpta Patrum›.

    inc. (en marge: «HIER‹ONYMVS›»): «Frustra enim quis uocem domini dei sui audire se dicit...».

    ~ f. 50 v°-53 v°: ‹Grammatica latina›.

    inc.: «MVSA QVAE PARS est. Nomen Et caetera. Cuius uocis articulatae et litteratę. Articulata uox...».

    expl.: «... hic et hec et hoc specus hic et hoc sal. FORMATIONES OBLIQVORVM CASVVM REQVIRANTVR RETRO».

    ~ f. 53 v°: ‹Godescalcvs Orbacensis, De «In» praepositione explanatio›.

    ~ f. 54: ‹Carmen› .

    inc.: «Non mihi sit ductrix inflata superbia quaeso...».

    expl.: «... Nam diuturna quies bonitati damna ministrat» (28 v. - éd. d’après le ms. Mont-Cassin, Bibl. Abbaz. 218 T (Xe s.), f. 63 v°-64, Bibliotheca Casinensis, 4, 1880, p. 201-202).

    v -‹Aenigma ?›.

    inc.: «Circum ter denis summus componitur ordo...» (12 v.).

    ~ — ‹Definitiones ?›.

    inc.: «Tonus est sonus uocis armoniacȩ id est uox a modulatu...» (8 lignes).

    ~ f. 54 v°-55 v°: ‹De arte computandi›.

    inc.: «Quisquis computandi quantum humana permittit infirmitas plenam cupit habere notitiam ...».

    f. 56-57 v°: Servivs, De finalibus.

    titre: «INCIPIT LIBER SERVII H. DE SILLABARVM NATVRIS».

    ~ f. 57 v°: ‹Remigivs Avtissiodorensis, Commentum in Bedae de metrica arte (prologus)›.

    ~ f. 57 v°-65 v°: Beda Venerabilis, De metrica arte.

    f. 58, deux Carmina suivent les capitula.

    1) ‹Versus de Beda›.

    inc.: «Beda Dei famulus facundo famine fretus...» (10 v. - cf. H. Walther, Initia carminum, 1959, n° 2108).

    2) titre: «DE QVINQVE CLAVIBVS SAP‹IENTIAE›».

    inc.: «Quinque sacrae claues dicunt perstare [sic] sophiae...» (7 v. - cf. H. Walther, Initia Carminum, 1959, n° 16036).

    ~ f. 65 v°-66: «DE NOMINIBVS ET FIGVRIS VERSVS HEROICI».

    inc.: «Versus heroicus senarius diuersis modis appellatur. Dicitur enim examet‹rum›...».

    ~ f. 66 v°-70 v° ?: «Liber compendiositatis et introductorium opus puerilitatis».

    inc.: «Vox est aeris percussio quȩ per quasdam partes gutturis arterialiter ab animali profertur...».

    f. 67-69 v° (tableaux sur plusieurs colonnes, par ordre alphabétique de a à z).

    inc.: «At an B b. P. abicio. A.T. an C. b...».

    en marge: «A ante bilis P. ut amabilis...»

    f. 70-70 v° inc.: «Omnis pars desinens in A.P. p. ita quia et puta...»

    (fin mutilée).

    f. 71-84 v°: ‹Florilegium poeticum› (seu Exemplaria auctorum).

    précédé, f. 71-76 v° d’une table alphabétique de mots avec renvois aux auteurs.

    inc.: «Virgilivs. I. Auena. IIII Aruisia XXIII Auis...».

    expl.: «... ARATOR VI Zelus. IVV‹ENALIS› 1 d. XXII Zelotipus».

    f. 76 v°-78 v°: «INCIPIVNT EXEMPLARIA VIRGILII».

    inc.: «Siluestrem tenui Musam meditaris auena...» (Eclog. I, 2).

    expl.: «... Si uero seres uicia uilemque faselum» (Georg. I, 227).

    f. 78 v°-80: «INCIP. EXEMPL. ORATII».

    inc.: «AVT flumen Rhenum aut fluuius describitur arcus...» (De arte poet. 18).

    expl.: «... Ibant octonis referentes idibus aera» (Serm. I, 6, 75).

    f. 80-81: «EXEMPL. IVVENALIS».

    inc.: «Et nos ego manum ferulȩ subduximus et nos...» (Sat. I, 15).

    expl.: «... Gloria quantalibet quid enim si gloria tanta est» (VII, 80).

    f. 81-81 v°: «EXEMPL. PERSII».

    inc.: «CAstiges trutina nec te quęsiueris extra...» (Sat. I, 7).

    expl.: «... Iam clamides regum iam lutea gausape uincus» (VI, 46).

    f. 81 v°-82 v°: «Exempl. LVCANI».

    inc.: «TVTA fuge Tritonos adit illesa...» (cf. De bello ciuili, IX, 346-347).

    expl.: «... Praecipitauit Arar fluuius Rodanumque morantem» (VI, 476 et 475).

    f. 82 v°-83: «EXEMPL. STATII».

    inc.: «LONga retro series trepidum si in natis [sic] operti...» (Thebais, I, 7).

    expl.: «... Bruma renidentem ducunt Strimonia cigni» (VII, 287).

    f. 84-84 v°: «EXEMPL. OVIDII».

    inc.: «BRachiaque oposui tenuique a pectore uaras...» (Metam . IX, 33).

    expl.: «... Ciniphiumque Iubam Mitridatisque tumentem» (ibid., XV, 755 -même florilège dans le ms. Bâle, Öffent. Bibl. der Univ., F. IX. 5 (XVe s.), f. 159 v°-190).

    ~ f. 85: ‹De nominatiuis nominibus›.

    inc.: «OMnia nominatiua nomina in A desinentia corripiuntur ut musa mihi...» (23 lignes).

    ~ f. 85-90: Albericvs Casinensis, De longitudine et breuitate syllabarum.

    inc.: «Omnes uocales principales P. an‹te› X.Z. et I consonantem ut axis azima aio...» (texte signalé par O. J. Blum, op. cit. infra).

    ~ f. 90-90 v°: ‹Carmen›.

    inc.: «A Me res agitur quę stantis forma uocatur...» (21 v.).

    ~ f. 90 v°-95 ?: ‹De mutationibus uerbi›.

    inc.: «RATIONES diuersarum mutationum quando uerbum personale in impersonale mutatur...».

    ~ f. 95-97: «Reg‹ulae› De generibus uerborum».

    inc.: «ACTIVA faciunt passiua ex se ut oror oro inchoo inchoor...».

    f. 97-100: ‹Remigivs Avtissiodorensis, Commentum in Donati artem minorem› (extraits).

    titre: «De aduerbio».

    inc.: «ADVERBIVM quod graece B H P H M A [sic] dicitur ideo sibi hoc nomen...».

    extraits du texte, suivis d’extraits des chapitres De coniunctione et de praepositione.

    expl.: «... quia maxima ex parte inter aduerbia annumerantur» (éd. H. Hagen, Anecdota Helvetica, Teubner, 1870, p. 211-217; W. Fox, Remigii Autissiodorensis in artem Donati minorem commentum, Teubner, 1902, p. 60-90).

    f. 100-103 v°: ‹Commentarius in Donati artem minorem›.

    (accessus) inc.: «In exponendis auctoribus tria sunt querenda locus tempus persona. De loco et de tempore et de persona Donati Hieronimus dicit Pars est quędam sectio...».

    expl.: «... secundum Priscianum uox indicans mentis conceptum idest cogitationem».

    (texte) inc.: «Nomen dictum est a notam‹ine› eo quod uocabulo suo res nota efficiat...».

    expl.: «... et eua deridentis ut uah et similia».

    ~ f. 103 v°: ‹Notae grammaticales›.

    inc.: «Haec nomina id est uesper uespere uespera uesperum inter se differunt...» (20 lignes).

    ~ f. 104-107 v°: ‹De declinationibus et generibus nominum›.

    inc.: «In a desinentia mas‹culina› uel fem‹inina› uel communia si greca sunt aut lat‹ina› adiecta e faciunt genitiuum...».

    ~ f. 107 V°: «SCEMATOLOGA [sic] ID EST FIGVRE ORATIONIS».

    inc.: «Nomen generis neutri numeri pluralis si solum ponatur loquutio figurata est...».

    f. 107 v°-108 v°: Priscianvs, Institutiones grammaticae (extraits).

    titre: «PRISC‹IANVS›».

    inc.: «Illud quoque non est pretermittendum quod quibusdam septimus casus...» (V, 78 - éd. Hertz, 1, p. 190, l. 2).

    f. 108: «... uideo te lumine id est per lumen» (V, fin - op. cit., p. 191). «Sunt igitur formae generales preteriti perfecti octo...».

    f. 108 v°: «... uendo uendidi» (IX, 21-22 - op. cit., p. 463, l. 6-464, l. 6).

    f. 108 v°: «Quot et in quibus formis nominibus inter grecam latinamque formam communibus latini utuntur...».

    expl.: «... ut sit discretio inter uerbum pone imperatiui modi quod uenit a pono, ponis, ponit» (non identifié).

    f. 108 v°-110 v°: Charisivs, Ars grammatica (extrait).

    titre: «DE ADVERBIO. PLĀT. SĒC. (?)».

    inc.: «Aduerbia loci sunt sic. Primum in loco ubi ibi illic...» (II, 13 - éd. H. Keil, Gramm. lat, 1, 1857, p. 188, l. 1; éd. C. Barwick et F. Kühnert, Teubner, 1964, p. 243, l. 12).

    extraits avec modifications de la liste alphabétique des adverbes.

    expl.: «... modo coniunctio causalis. Vt faciem mutatus et ora cupido» (pas dans Charisius).

    ~ f. 110 v°-111: «ADVERBIA TEMPORIS FINITA».

    inc.: «Hodie perendie uespere et uesperio nocte interdiu olim...».

    ~ f. 111 v°: ‹De uerbis impersonalibus›.

    inc.: «Infinito impersonali. Amari a me uolo deum...».

    ~ f. 112-117 v°: ‹Ars grammatica› (fragment).

    inc. mutilé: «// sed nos rete tamen neutraliter ponimus. Reliquit suppetit...».

    expl. mutilé: «... ut Ego illud sedulo negare factum. Deesse coepi. Absque eclipsis //».

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: paraît italienne, petite écriture arrondie, serrée et régulière.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: en haut du f. 1 ex-libris presque illisible en écriture cursive du XIVe s. (?): «Iste liber est magistri (?) Zusti... (?)»; le cardinal Sirleto (cote 15); le cardinal P. Ottoboni (cote de Bianchini: V. 1. 43).

Notes

Source des données : Biblissima

Bibliographie

    • Cl. W. Barlow, Martini episcopi Bracarensis opera omnia, New Haven, 1950, p. 232 (simple mention, date le manuscrit du XIIe s.)
    • O. J. Blum, Alberic of Monte Cassino and the hymns and rhythms attributed to Saint Peter Damian (Traditio, 12, 1956, p. 98, n. 43), brève mention
    • C. Questa, Acessus medioevali al De moribus dello pseudo-Seneca (Riv. cult. class. e med., 2, 1960, p. 184-185)
    • C. Jeudy, La tradition manuscrite des «Partitiones» de Priscien et la version longue du commentaire de Remi d'Auxerre (Rev. hist. textes, 1, 1971, p. 128-129), brève description.
    • P. Scarcia-Piacentini, Studi sulla tradizione di Persio e la scoliastica persiana, ser. 3, vol. 2, Rome, 1975, p. 153 n° 491 a.

Vie du livre

Source des données