Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 11749

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q59269

  • Titre attesté :
    • Vitae sanctorum
  • Autre forme de la cote :
    • Département des manuscrits, Latin, 11749
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 11749
    • Paris. BnF, Latin 11749
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Écriture :
    • Écriture minuscule caroline de plusieurs mains.
  • Décoration :
    • Lettres ornées et historiées dans le style d'Ingelard.
      Initiales végétales tracées à l’encre brune et laissées en réserve ou partiellement colorées en rouge et vert : f. 10vb, Rem (5 lignes) ; f. 13rb Si (5 lignes) ; f. 60ra In (8 lignes) ; f. 114vb Quae (10 lignes, partiellement inachevée) ; f. 121ra Plerique (6 lignes) ; f. 121vb Vir (7 lignes) ; f. 130rb His (9 lignes) ; f. 130vb Athleta (10 lignes) ; f. 137va Quoniam (9 lignes) ; f. 140va Dominica (7 lignes) ; f. 142va Caelestis (7 lignes) ; f. 146rb Vitam (7 lignes) ; f. 147vb Annorum (11 lignes), habitée par un scribe ; f. 148ra Advocati (11 lignes) ; f. 148vb Igitur (11 lignes) ; f. 170ra Quia (10 lignes) ; f. 170va Sanctus (10 lignes).
      Initiales à l’encre rouge, verte ou violette, parfois agrémentées par des entrelacs en réserve (f. 25va, 56va, 228va). Rubriques en capitales à l’encre rouge.
      Au f. 40vb, visage dessiné dans l’initiale E.
      Au f. 242vb dessin de la vierge et de l’enfant Jésus.
      Division en leçons selon le cursus monastique.
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • 244 ff. (numérotés de 1 à 49, de 51 à 149, de 160 à 254, deux feuillets étant numérotés 198), précédés de trois gardes ([I] en parchemin moderne, A en papier et B en parchemin) et suivis de deux gardes (255, en parchemin et [II], en parchemin moderne).
  • Dimensions :
    • 350 x 270 mm (justif. 280 x 210 mm).
  • Aspects codicologiques :
    • 30 quaternions s’ouvrant sur le côté poil, suivis de quatre feuillets isolés (f. 251-254). Signature des cahiers en chiffres romains, parfois précédés de « Q. », dans la marge inférieure de la dernière page des cahiers 4-8 (IIII-VIII). Foliotation en chiffres arabes à l’encre grise dans la marge supérieure externe du recto.
    • France (Saint-Germain-des-Prés)244 ff. (numérotés de 1 à 49, de 51 à 149, de 160 à 254, deux feuillets étant numérotés 198), précédés de trois gardes ([I] en parchemin moderne, A en papier et B en parchemin) et suivis de deux gardes (255, en parchemin et [II], en parchemin moderne)350 x 270 mm (justif. 280 x 210 mm).
  • Réglure :
    • Réglure à la pointe sèche sur le côté poil, Rand « new style » (Muzerelle 2-2-3/0/2-2/JJ) ; 38 lignes sur deux colonnes.
  • Reliure :
    • Reliure de conservation réalisée en 2017 sur ais de contreplaqué marine couverts en veau teint à l’alun, dos à trois nerfs doubles. Contre-gardes en parchemin, gardes en parchemin moderne (I et II’), en parchemin (III et I’) et en papier (II). Défets de reliure : ais en carton couverts en veau brun, avec encadrement de fleurons dorés.
  • Estampille :
    • Aux f. 1r et 254, estampille de la « Bibliothèque Nationale » identique au modèle Josserand-Bruno n° 17 (1792-1802) ; aux f. 1r, 69r, 122r, 214r et 255r, estampille de la « Bibliothèque Nationale » avec mention « MSS. » proche du modèle Josserand-Bruno n° 42 (après 1870).

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1ra-5vb : Vita sancti Iuliani Cenomanensis, inc. « Cum adhuc mundus errorum tenebris… Neronem igitur… », expl. « …porro viri corpus humanae conditionis lege sepultum… » (BHL 4544).
    F. 5vb-10va : Vita sancti Fursei, inc. « Fuit vir vite venerabilis Furseus nomine… », expl. « …sine ulla putredine. Ubi etiam recta fide petentibus… » (BHL 3209).
    F. 10vb-13rb : De miraculis sancti Fursei, inc. « Rem actam atque gestam… », expl. « …Eligius diligenter fabricavit manibus sancti Fursei… » (BHL 3213).
    F. 13rb-15vb : Vita sancti Mederici abbatis, inc. « Si secularium scriptores litterarum… Quam vocem audiens… », expl. « …quem toto corde dilexit in terris, qui cum Patre… » (BHL 5875).
    F. 15vb-16va : De translatione corporis eius, inc. « Anno autem incarnationis Domini… », expl. « … in premiorum perceptione, adiuvante Domino… » (BHL 5876).
    F. 16va-19vb : Vita sancti Clodoaldi confessoris, inc. « Dies letitie et gaudii… », expl. « … summo honore humatum est, ubi suffragantibus… » (BHL 1732).
    F. 19vb-20vb : Passio sancti Lucani martyris, inc. « Crescente divina misericordia… », expl. « …magnificatur in celis. Sit tibi Deus… » (BHL 4969).
    F. 21ra-23rb : Vita sancti Clementis, Prol. inc. « Clemens natione Romanus de regione Celio monte… », expl. « …obiit martyr sub Traiano qui etiam sepultus est… » (prol. non répertorié dans BHL) ; Vita, inc. « Tertius Romane ecclesie prefuit episcopus Clemens… », expl. « …infirmi sanantur, et est ibi laus Domini… » (BHL 1848).
    F. 23rb-25va : Passio sancti Benigni presbiteri, inc. « Tempore illo vir almificus Benignus… », expl. « …agente Terentio comite. Oremus itaque… » (BHL 1154).
    F. 25va-36rb : Vita sancti Marcialis, inc. « Praedicante Domino nostro Iesu Christo apud Iudeam… », expl. « …sufficerent volumina. Adsit nobis ille… » (BHL 5552).
    F. 36rb-40vb : Incipiunt actus sanctorum Septem Dormientium, inc. « Sub Decio imperatore fuerunt viri septem… », expl. « …Et in gaudio fidei ipsorum… » (cf. BHL 2319).
    F. 40vb-43vb : Passio sancti Donati, inc. « Erat quidam in civitate Roma nomine Donatus clericus… », expl. « …Cuius corpus sepultum est a fidelibus… » (BHL 2292).
    F. 43vb-47ra : Passio sanctorum Lucie et Geminiani, inc. « Imperante Diocliciano et Maximiano in urbe Roma… », expl. « …De aqua vero quam… sanabitur. Agitur autem natalis… » (BHL 4985).
    F. 47ra-52vb : Passio sanctorum Sergii et Bachi, inc. « Imperante Maximiano tyranno multus error… », expl. « …et perdurans fortiter in fide Christi… » (cf. BHL 7599).
    F. 52vb-54rb : Passio sancti Gregorii presbyteri, inc. « Temporibus Diocletiani et Maximiani imperatorum talis furor… », expl. « …Mirabilis Deus in sanctis suis… » (BHL 3677).
    F. 54rb-56va : Passio sanctorum Savini, Exuperantii et Marcelli, inc. « Maximiano Augusto quintodecimo… », expl. « …Cuius corpus collegit matrona Serena… » (BHL 7451).
    F. 56va-60ra : Vita sancte Euphrosyne, inc. « Fuit vir in Alexandria nomine Pahnucius… », expl. « …Dies autem migrationis eorum… » (BHL 2723).
    F. 60ra-va : Passio sancti Petri martyris, inc. « In illo tempore Petrus qui et Balsamus… », expl. « …passionibus Domini sui participari. Martyrizatus… » (BHL 6702).
    F. 60va-63rb : Vita sancti Lupi, inc. « Sanctorum gesta calamo pandere… Sanctus igitur Lupus… », expl. « …medicinam de pulvere » (BHL 5082).
    F. 63rb-65vb : Passio sanctae Afrae (mutilé à la fin), inc. « Apud provintiam Reciam in civitate Augusta superveniens… », expl. « …nulla ratione ad sacrificandum… » (BHL 108).
    F. 66ra-68vb : Vita beatae Aureae, inc. « Alma virgo inclita cui nomen fuit Aurea… », expl. « …Obsecremus etiam ut meritis eius… » (BHL 814).
    F. 68vb-69rb : Sermo de beata Aurea, inc. « Hodie revera dilectissime sorores… », expl. « …hinc queso omnes pariter… ubi cum Domino et sanctis… » (BHL 815).
    F. 69rb-70va : Sermo de beata Aurea, inc. « Hortamur vos dilectissimi fratres… », expl. « …ibi namque habeatis sponsum… » (BHL 816).
    F. 70va-74rb : Vita sanctae Baltechildis, inc. « Benedictus Deus qui vult omnes homines salvos fieri… », expl. « … et vitae restitutum gaudent » ; f. 74rb-vb : Epilogus, inc. « Recolimus quidem in Francorum regno… », expl. « … labe criminum perducat, per sua pietate… » (BHL 908, sans prologue).
    F. 74vb-78va : Vita sancti Arnulfi, inc. « Beatus igitur Arnulfus episcopus prosapiae genitus… », expl. « …Ceterum si omnia bona… et magnum legentibus adfuisset » (cf. BHL 691, sans prologue).
    F. 78va-b : Commemoratio genealogiae domni Arnulfi episcopi, inc. « Anspertus qui fuit… », expl. « …ac principem nobilissimum Carolum » (BHL 695).
    F. 79ra-81rb : Vita sancti Symeonis monachi, inc. « Sancte recordationis beatus Symeon… », expl. « … in ecclesia Concordia. Ubi nunc tantas sanitates… » (BHL 7960).
    F. 81rb-vb : Passio sancti Marcelli, inc. « Cum sub Antonino qui Romani imperii apicem gubernabat… », expl. « … exuvias ad patrocinium derelinquens, auxiliante… » (BHL 5245).
    F. 82ra-84ra : Passio sancti Mammetis, inc. « Cum primum ad Aureliano… », expl. « …reddidit spiritum. Passus est autem… » (BHL 5193).
    F. 84rb-85va : Passio sancti Privati, inc. « Valeriani et Gallieni temporibus qui tunc… », expl. « … criptam sepulture eius in subterraneo fecerunt… » (BHL 6932).
    F. 85va-86va : Passio sanctorum Timothei et Apollinaris, inc. « Tempore illo agente Lampadio… », expl. « … qui a demoniis vexabantur… » (BHL 8300).
    F. 86va-87va : Vita sanctorum Claudii, Asterii et Neonis, Domninae et Theonillae, inc. « Lysias preses provintie Litie… », expl. « …sic factum est. Habita est passio hec… » (BHL 1829).
    F. 87va-88va : Passio sancti Genesii, inc. « Tempore illo sub imperio Diocletiani… », expl. « …Qui cum sententiam cum omni gaudio… » (BHL 3322a).
    F. 88va-b : Passio sanctae Sabinae, inc. « Inlustrissima femina Sabina colligens reliquias… », expl. « … magistram fidei suae virginem Christi Serapiam. Passa est autem… » (BHL 7407).
    F. 88vb-89rb : Passio sanctorum Felicis et Adaucti, inc. « Cum fervor Diocletiani et Maximiani… », expl. « … ubi postea per pacis tempora basilica fabricata est… » (BHL 2880).
    F. 89rb-90rb : Passio sancti Prisci, inc. « In illis diebus idolorum decrescente cultura… », expl. « … gratia coronantur. Acta autem… » (BHL 6930).
    F. 90va-94rb : Vita sancti Evurcii, inc. « Sicut mercedis est ad erudiendum… Desinianus vir beatissimus… », expl. « …facultas libere vivendi. In quo loco frequentissime… Ego Lucifer subdiaconus… non peieravi » (BHL 2799).
    F. 94rb-95ra : Passio sancti Cornelii, inc. « Temporibus Decii Caesaris maxima persecutio… », expl. « … Eadem vero nocte venerunt clerici et beata Lucina… » (BHL 1958).
    F. 95ra-va : Passio sancti Cipriani, inc. « Tusco et Basso consulibus… », expl. « …Post dies … cum voto et triumpho magno… » (BHL 2038).
    F. 95va-109vb : Vita sancti Iohannis Chrysostomi : f. 95va-b : Praefatio, inc. « Sacre dignitatis summi presbyteratus culmine… », expl. « …triumphare nos semper… » ; f. 95vb-96rb : Prologus, inc. « Veluti agrum variis affluentem floribus… » , expl. « …et dicta congruunt » ; f. 96rb-108vb : Vita, inc. « Fuit vir vite valde per omnia laudandus… », expl. « …omnes nos sine omni culpa presentari… » ; f. 108vb-109vb : Narratio excerpta ex Cassiodoro, inc. « Non solum providentiam urbis… », expl. « …ut etiam valde terribiles humiliari cogeret et timere » (BHL 4375b).
    F. 109vb-113vb : Vita sancti Maiolis, inc. « Hugoni patri venerando… », expl. « … Post beatissimorum apostolorum et evangelistarum sacrosancta divina et salutaria documenta… », expl. « … ad propria sospes et letus, prestante Domino… » (BHL 5182).
    F. 113vb-114vb : Appendix, inc. « Cum enim huic sententie… », expl. « … qui est via, veritas et vita, Dominus videlicet… » (BHL 5183).
    F. 114vb-120vb : Passio sancti Eusebii episcopi Vercellensis, inc. « Que Deo auctore in hoc opere nostro… Diocletiano ergo et Maximiano… », expl. « … inveniuntur eius reliquiae. Celebratur autem… » (BHL 2748).
    F. 120vb-142va : Vita sancti Geraldi, inc. « Affectu recolendo… Plerique dubitare solent utrum vera sint… Vir igitur Domini Geraldus… », expl. « … et deinceps incolumis mansit » (BHL 3411).
    F. 142va-146rb : Vita sancti Syri episcopi Ticinensis, inc. « Caelestis exorta prosperitas dulci relata facundia… », expl. « …Post cuius decessum Pompeius… migravit ad Dominum, cui est honor… » (BHL 7976).
    F. 146rb-147vb : Vita sancti Iusti episcopi Lugdunensis, inc. « Vitam beati Iusti episcopi Lugdunensis admiratione… », expl. « …non minus mirum videretur, illa reverenda… » (BHL 4600).
    F. 147vb-170ra : Vita sancti Gregorii Nazianzeni, inc. « Annorum nongentorum et trium… Advocati igitur… Igitur patria beati Gregorii… », expl. « …cum esset miser deceptor animarum » (BHL 3667).
    F. 170ra-183rb : Vita sancti Caesarii episcopi Arelatensis : f. 170ra-178rb : Prologus et Liber I, inc. « Quia reverenda nobis virgo Caesaria… Sanctus ac beatissimus Caesarius… », expl. « …vestram collationem iungatis » (BHL 1508) ; f. 178rb-183rb : Liber II, inc. « Messianus presbyter et Stephanus… », expl. « …in animis nostris faciamus » (BHL 1509).
    F. 183va-184rb : Passio sancti Demetrii, inc. « Domino piissimo et tranquillissimo imperatori… Cum imperator Maximianus… », expl. « …et erexit ibi oratorium in honore… » (BHL 2122).
    F. 184rb-187vb : De miraculis eiusdem sancti, inc. « Marianus quidam unus de senatoribus… », expl. « …Dedicavit igitur episcopus templum » (BHL 2123).
    F. 188ra-191vb : Vita sancti Hieronymi presbyteri, inc. « Plerosque nimirum illustrium viros… », expl. « …expleto etatis sue anno nonagesimo primo… » (BHL 3871).
    F. 191vb-195va : Passio sancti Barnabae, f. 191vb : Prol. inc. « Barnabas hebraice latine interpretatur filius consolationis… », expl. « …tercio idus Iunias » (prologue non répertorié dans BHL) ; f. 191vb-195va : Vita, inc. « Redemptor et salvator… », expl. « …Interim ego prefatus Iohannes… » (BHL 988).
    F. 195va-b : Versus de sancto Barnaba, inc. « Contient hoc corpus Christus quod lumina pandit… », expl. « …luce perenne frui, amen » (BHL 654a).
    F. 196ra-202ra : Passio sanctae Martinae, inc. « Regnante primo omnium in ambitu… », expl. « …completum est autem martirium sancte Martine… » (BHL 5588a).
    F. 202rb-209rb : Vita sancti Sulpicii, inc. « Beatus Sulpitius ortus a clarissimis parentibus… », expl. « … ut suis meritis adiuvemur, cuius natalicia… » (BHL 7930).
    F. 209rb-210va : Passio sanctae Columbae, inc. « In diebus illis adveniens Aurelianus… », expl. « …Acta sunt haec in civitate Senonis… » (BHL 1893).
    F. 210va-214ra : Passio sancti Policarpi, inc. « Beatissimus Polycarpus episcopus et martyr non solum… », expl. « …insignibus suscitentur, prestante Domino… » (BHL 6876).
    F. 214ra-219va : Passio sancti Luciani, inc. « Preciosorum martyrum victorias et gesta… », expl. « … petitio prestatur in terris, prestante… » (BHL 5009).
    F. 219va-221rb : Passio sanctae Macrae, inc. « In tempore illo cum sevissima christianis persecutio… », expl. « …divinitus operantur miracula, prestante… » (cf. BHL 5126).
    F. 221rb-222ra : Passio sancti Concordii, inc. « Temporibus Antonini imperatoris gravissima persecutio… », expl. « …aque multe emanant, in quo loco… » (BHL 1906).
    F. 222ra-228va : Vita sancti Bonitti, inc. « Cum dies sancte Theophanie imminerent… Inclita Bonitus progenie… », expl. « … forsitan libellum evidere potest » (BHL 1418).
    F. 228va-238vb : Vita sancti Viventii, inc. « Post gloriosam Domini nostri Iesu Christi resurrectionem… », expl. « …ac frequens claret miraculis et virtutibus, ad laudem… » (cf. BHL 8725).
    F. 238vb-242vb : Passio sancti Pontii, inc. « Quis potest credere, nisi Deo tribuente… Fuit quidam senator urbis Rome… », expl. « …Dominus autem suscepit martyrem suum in pace, cui est honor… » (BHL 6896).F. 243ra-245vb : Vita sancti Pauli heremitae, inc. « Inter multos saepe tractatum est… », expl. « …quam regum purpuram cum poenis suis » (BHL 6596).
    F. 246ra-253vb : Vita sancti Reguli (mutilé à la fin), inc. « Post sacratissimum dominice Ascensionis… », expl. « …fletus fuerit cum gaudio, laus tanti sacerdotis… » (BHL 7107 ; éd. Acta Sanctorum XXX Martii, p. 820-827).
    F. 254ra-b : Vita sancti Symeonis (mutilé au début), inc. « …latenter sepulture debite tradiderunt… », expl. « ..milia quasi sexdecim, quorum victoria a fidelibus christianis in passione sancti archiepiscopi Symeonis, ad laudem… » (cf. Aurelius Cassiodorum, Historia Tripartita, III, 1-3).
    F. 254rb (addition) : Elenchus vitarum sanctorum.
    F. 254va-b : Epistula monachorum Silviniacensium de obitu et miraculis sancti Odilonis Cluniacensis (mutilé à la fin), inc. « Totius nobilitatis et sanctitatis… », expl. « …delatum est in ecclesia et positum… » (BHL 6280).

Texte du manuscrit

Source des données : Mandragore

Enluminures et décors

Intervenant

Ancien possesseur

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Le manuscrit a été produit dans l'abbaye de Saint-Germain-des-Prés, d’après le style de la décoration. Il a été conservé dans la bibliothèque de l’abbaye (cf. au f. 1r, ex-libris du XVIIIe siècle, « Sancti Germani a Pratis » et les cotes anciennes « olim 463 » et « N. 496 ») et il entra à la Bibliothèque Nationale entre décembre 1795 et février 1796, avec d’autres manuscrits de Saint-Germain.

    Manuscrit restauré en 2017 grâce au mécénat de la Fondation Polonsky (dossier BnF 2017-094680-01).

Notes

Source des données : Bibale

  • Voir aussi H. Omont, Inventaire sommaire des mss latins, p. 197.

Vie du livre

Sources des données