Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q62392
Manifeste IIIF
Numérisation :
Source des données : BnF Archives et manuscrits
Ce manuscrit est l’un des deux sur lesquels a été faite l’édition des Dialogi d’Hugues d’Amiens : il a été collationné par Etienne Baluze pour dom Edmond Martène (édition reprise par Migne pour la P.L.) : « Hugonis archiepiscopi Rothomagensis Dialogorum libros habui beneficio cl. viri Stephani Baluzii, qui ex manuscripto Colbertino 122, propria manu descriptos, atque editioni jam paratos sponte mihi obtulit. Hos, ut accepi, statim cum veteri codice cl. viri domini Grebovaldi ecclesiae parrochialis Sancti Petri apud Rothomagum rectoris dignissimi contuli… » (dom Martène, Thesaurus novus anecdotorum, Paris, 1717, t. V, p. 891 = P.L. 192, 1137-1138).
F. 1a-100a : Johannes Chrysostomus, In Epistulam Pauli ad Hebraeos homiliae XXXIV (interpres : Mutianus Scolasticus) (CPG 4440 ; P.G. 63, 237-456 ; éd. F. Field, Ioannis Chrysostomi interpretatio omnium epistularum Paulinarum, Oxford, 1862, t. VII) ; cf. A. Siegmund, Die Überlieferung der griechischen christlichen Literatur in der lateinischen Kirche bis zum zwölften Jahrhundert, München, 1949 (Abhandlungen der Bayerischen Benediktiner-Akademie ; 5), p. 98. « ‘[M]ultipharie et multis modis olim Deus locutus est patribus nostris in prophetis…etiam secula fecit’ (Hebr. I, 1). Vere ubi habundavit (h expunct.) …-… [f.3va, hom. 2 ; f.7b, hom.3 ; f.12a, hom.4 ; f.16a, hom.5 ; f.19a, hom.6 ; f.22a, hom.7 ; f.25b, hom.8 ; f.28vb, hom.9 ; f.32a, hom.10 ; f.34vb, hom.11 ; f.37vb, hom.12 ; f.40a, hom.13 ; f.43va, hom.14 ; f.46b, hom.15 ; f.49a, hom.16 ; f.51a, hom.17 ; f.53vb, hom.18 ; f.55vb, hom.19 ; f.57va, hom.20 ; f.60a, hom.21 ; f.62vb, hom.22 ; f.65b, hom.23 ; f.68b, hom.24 ; f.70va, hom.25 ; f.72a, hom.26 ; f.76a, hom.27 ; f.78vb, hom.28 ; f.84a, hom.29 ; f.86vb, hom.30 ; f.88vb, hom.31 ; f.91va, hom.32 ; f.94va, hom.33 ; f.97b, hom.34 (in duas partes divisa : « sermo XXXIIII » et (f.98vb) « sermo XXXV »)] …-… Ignis quippe cuncta consumit. Hoc itaque igne circumsepiamur exhortor, gloriam offerentes domno nostro Ihesu Christo, cum quo… seculorum, amen. Explicit expositio Johannis Constantinopolitani episcopi in Epistola Pauli ad Hebreos ».
F. 100a-135a : Basilius Caesariensis, Homiliae in Hexaemeron (interpres : Eustathius) (CPG 2835 ; P.G. 30, 869-968 = P.L. 53, 867-966 ; éd. E. Amand de Mendieta – S. Y. Rudberg, Eustathius, ancienne version latine des neuf homélies sur l’Hexaéméron de Basile de Césarée : édition critique avec prolégomènes et tables, Berlin : Akademie Verlag, 1958, p. 1-126 [Texte und Untersuchungen, 66] : sigle G, collation partielle) ; cf. B. Altaner, « Eustsathius, der lateinische übersetzer der Hexaemeron-Homilien Basilius des Grossen », dans Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft und die Kunde der älteren Kirche, t. 39, 1940, p. 161-170 (montrant notamment qu’Eustathius n’est pas Africain, mais Italien). f. 100a-b : Eustathius, [Prologus translationis] : « Eustachius Sincletice germane diaconisse salutem in Christo. Incipit prefacio. Religiosus simulque studiosus animus tue germanitatis …-… Michi satis est peregisse mandata. Explicit prefacio » ; f. 100b-135a : Basilius Caesariensis, Homiliae in Hexaemeron : « Incipit Exameron sancti Basilii, id est disputatio de principio celi et terre. In principio fecit Deus celum et terram. Conveniens exordium de mundi compositione narraturus assumpsit …-… [f.104b, lib.2 ; f.108a, lib.3 ; f.112b, lib.4 ; f.115a, lib.5 ; f.119b, lib.6 ; f.125b, lib.7 ; f.128b, lib.8 (lac. § 4,5-8,6 : « Ipse [vero apes … revoventes] opera », P.L. 53, 949c-954c) ; f.131b, lib.9] …-… Confundatur impius, erubescat Judeus, exultet justus predicationibus veritatis. Glorificetur dominus nunc et semper et in secula seculorum, amen. Explicit liber Exameron sancti Basilii archiepiscopi Cesariensis ».
F. 135a-164a : Hugo Ambianensis (Radingensis abbas, Rothomagensis archiepiscopus), Dialogi vel Quaestiones theologicae (« prima versio » : libri I-VI ; lac. III (§13-15) – IV (§1-9) ; lac. liber VII) (P.L. 192, 1141-1248 [éd. d’après ce ms.]) ; cf. R. Berndt, « Note sur la tradition manuscrite et l'édition du Tractatus in Hexaemeron de Hugues de Rouen », dans Revue d'Histoire des Textes, t. 17, 1987, p. 353-367 ; D.H.G.E. t. 25, 1995, col. 285.F. 135ab : Epistula praefatoria ad Matthaeum Albanensem cardinalem (P.L. 192, 1141-1142) : « Incipit epistola Hugonis Radingensis abbatis. De mutlis interrogas et plura proponis, ne me minus idoneum …-… Te Parisius apud Sanctum Martinum letatur habere priorem ; me Radingia indignum servat abbatem, Mathee frater. Explicit epistola ». F. 135b-164a : Dialogi (libri I-VI) (P.L. 192, 1141-1228) : « Incipit liber Hugonis abbatis Radingensis. Deus summe verus et vere summus, simplex est bonum, perfectum, incommutabile solum. [f.135va] Quod de simplici bono …-… [f.139vb, lib.2 ; f.144b, lib.3] … [f.147va (l.16), lib.3 §9 (P.L. 192, 1174c)] qui suis eam dilexit, que cum sit aliud preter ipsum diligendo aliud non aspexit, unde nec ad se declinat, sed quod summum est diliectionis stabilitate erhenniter amat. [f.147va (l.20), lib.4 §9 (P.L. 192, 1187a) sequitur] Inde est quod ab initio culpa non tetigit …-… [f.149vb, lib.5 (« Incipit quartus. Creator… ») ; f.158vb, lib.6 (« Incipit quintus. Reparator… »)] …-… [f.152b, lib.5 §6 (P.L. 192, 1223d)] Maneamus in caritate ut vivamus cum matre. Explicit liber V. Incipit VI. Maneamus in caritate ut vivamus cum matre, servientes Domino qui etiam de mammona …-… et diligentibus manivesta et Deo penitus conformata sicut cratori cratura in unitate perfectaper omnia secula amen. [f.164a] Explicit liber VI ». F. 164a-165a : Epistula ad Matthaeum Albanensem cardinalem (P.L. 192, 1227-1230) : « Epistola Hugonis Radingensis abbatis. Karissimo suo domino Matheo frater Hugo abbas Radingensis monasterii indignus sanum sapere et recta docere. Illum quem voluisti nostrum tibi retinere libellum …-…vobis nostra dirigimus et emendanda committimus, amen ».
F. 165a-165vb : [Humbertus (Episcopus Silvae Candidae), Adversus Graecorum calumnias contra Michaelem Caerularium atque Leonem Acridanum] (cap. 31 et 33 inc.) (P.L. 143, 949d-950d puis 951c-952b) : « Epistola sumpta ex libro sancti Leonis pape, quem Constantinopoli direxit contra Michaelem Fermentum. Romana et occidentalis ecclesia a ministris sacri altaris in secretario confert confec-[f.165b]-tum azimum …-… [f.165va, l.14] et in confractione ejus et in esu (sic) annuntiatur. [cap.33] Hanc reverendam et angelis …-… Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem meum, vita vivet in eternum » ; cf. D.H.G.E., t.25, 1995, col.361-362.
F. 165vb-167va (li. 11) : [Radulphus de Escuris] = [PS.] Anselmus Cantuariensis, Homilia IX de Assumptione (sine prol.) (Schneyer, Rep.lat.serm., t. IX, p. 47 [renvoi à Paulus diaconus] ; P.L. 158, 644-649) : « Sequentia sancti evangelii secundum Lucam. ‘In illo [tempore]. ‘Intravit Ihesus in quoddam castellum … et huic erat soror nomine Maria’ (Lc. 10,38). Omelia lectionis ejusdem venerabilis Anselmi Canturiensis (sic) archiepiscopi. In scriptura sacra res una et eadem multociens [f.166a] invenitur diversa significare, sicut leo …-… Hec est pars optima que non auferetur ab ea, cujus et nos participes simus meritis et precibus ejus, per Ihesum Christum filium ejus cum Deo patre et spiritu sancto cui est omnis honor et gloria per omnia secula seculorum, amen » ; cf. abbé L. Bourgain, La chaire française au XIIe siècle d’après les manuscrits, Paris : V. Palmé, 1879, p. 31 ; cf. B. Hauréau, « [Anselme de Laon] », dans Journal des savants, juil. 1895, p. 444-452, à la p.450 (pour l’attribution) ; cf. A. Wilmart, « Les homélies attribuées à saint Anselme », dans Archives d'histoire doctrinale et littéraire du Moyen Age, t. 2, 1927, p. 5-29 et 339-341, not. aux p.16-23 (pour l’attribution) et 340 (signale ce ms.).
Sur les ais de bois, le texte des feuillets contrecollés s'est déposé (et se lit à l’envers) : la contregarde supérieure a disparu et la contregarde inférieure est l’actuel f. 168, détaché de l’ais de bois. La contregarde supérieure était un feuillet défectueux, coupé en cours de copie, provenant du ms. Arsenal 586 (ancien f. 74 refait). Contreplat sup. : [Prosper Aquitanus, Responsiones ad capitula objectionum Vincentianarum pro Augustini doctrina (préf., obj. I-III)] (P.L. 45, 1843-1845 = 51, 177a-179d) : « // [Quidam christiane ac fraterne caritatis] obliti in tantum existimationem ...-... sacramento mortis ac resurrectionis Christi per spiritum // » F. 168va-vb : Fulgentius Ruspensis , De sancto Stephano protomartyre et de conversione sancti Pauli, sermo III, cap. 1-2 [incompl. de la fin]) (CPL 830 ; P.L. 55, 729-730 ; CCSL 91A (J. Fraipont, 1968), p. 905-906 [cap. 2, li. 44]) : « In natale sancti Stephani prothomartyris. [2 lin. vac.] Sermo beati Fulgentii episcopi. Heri celebravimus temporalem sempiterni regis nostri natalem …-… sed etiam ad certandum invictissime confortavit // ».
Ce manuscrit a fait partie des collections de la bibliothèque de l'abbaye de Fontenay. Au f. 1, cote XIIIe s. : « aq » à la mine de plomb et à l’encre , l'ex-libris XIIIe siècle se lit au f. 168 « liber sce marie de fonteneto ». Au f. 167v, ex-libris et cote XVe siècle « liber scte marie de foteneto B.3 ». Catalogues : B.22 ; C.3.Il a ensuite appartenu à Colbert, avant d'entrer dans la bibliothèque royale en 1732.
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF