Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3017

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q118935

  • Volume de l'ensemble : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3014-3027B
  • Autre forme de la cote :
    • Département des manuscrits, Latin, 3017
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3017
    • Paris. BnF, Latin 3017
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • 185 ff. à 2 colonnes.
  • Format :
    • 350 × 260 mm.
  • Aspects codicologiques :
    • Écriture méridionale. Grandes initiales peintes et dorées (1, 3v, 57v, 100, 132). Initiales en couleur. Incipits en couleur (1, 3v, 132). Rubriques. Titres courants, foliotation, et nos des distinctiones ajoutés au XVe s. — Réclames. — Cahiers signés de I à XXI. — Texte corrigé par plusieurs mains. Nombreuses références ajoutées en marge par une main contemporaine. surtout au l. IV. — Notulae ajoutées en marge par 2 mains du XIIIe s. : la 1re a écrit les notulae 21. « Quando cepit tempus... — ... Dominus sed simul et 342 du l. I. — Gloses marginales et interlinéaires de diverses mains des XIIIe, XIVe et XVe s. — Au f. 185, trace d'ex-libris gratté. — Au f. 185v : Iste liber est ad usum fratris Augustini Jordani conventus Podiisaritani [?] [Puigcerda (?). Pyrénées Orientales] custodie Narbone. provincie Provincie : hee scripsit fr. Johannes Folcaudi custodie Montispessulani anno Domini MCCCC [V°] die XII mensis Martii ».185 ff. à 2 colonnes.350 × 260 mm.
  • Reliure :
    • Demi-reliure chagrin rouge au chiffre de Louis-Philippe.

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-180 PETRUS LOMBARDUS, Sententiarum libri IV. Prol. : « Incipit prologus Sententiarum magistri Petri » (Quaracchi, 1-3) (1-1v) ; — Table du l. I (1v-3v) ; — L. I (éd. cit., 14-294) (3v-55v) ; au f. 55v : « Hic finitur primus liber de misterio Trinitatis. Incipit secundus de rerum creatione et formatione corporalium et spiritualium et aliis pluribus eis pertinentibus. » ; — Prol. du l. II : « Que ad misterium... — ...transeamus » (ibid., 306), cancellé (56) ; — Table du l. II (56-57v) ; — Prol. du l. II (57v) ; — L. II (éd. cit., 306-540) (57v-99) ; — Prol. du l. III : « Nam [sic] nunc his intelligendis... — ... Deo revelante valeamus » ; « Hujus voluminis continentia sub compendio constringitur. Hic [sic] enim rationis ordo postulat... — ... gratia ad miserum accedat » (ibid., 550) (99) ; — Table du l. III (99-100) ; — L. III : « Incipit liber tercius de incarnatione Verbi » (éd. cit., 550-734) (100-130v) ; — Table du l. IV (130v-132) ; — Prol. du l. IV « His tractatis... — ... accedamus » (éd. cit., 745) (132) ; — L. IV « Incipit liber quartus » (ibid., 745-1038) (132-180).

    Les notulae figurant dans le texte sont : au l. III, « scilicet sapientia ingenita... — ... Pater et Filius et Spiritus sanctus » (éd. cit., 607, n. a) (109v) ; les nos 103 (ibid., 620) (111v) ; 191 (ibid., 675-676) (121).

    Quelques notulae figurent à côté du texte dans une 3e col. : au l. I, les nos 72 (éd. cit., 53) (11v) ; 95 (ibid., 69-70) (15) ; 153 (ibid., 112) (22v) ; 272 (ibid., 194) (38) ; 274 (ibid., 194-195) (38-38v) ; 279 (ibid., 198) (37v) ; 285 (ibid., 201) (39-39v) ; 286 (ibid., 201-202) (39v) ; — au l. IV, les nos 127 (ibid., 817) (142v) : 128 (ibid.) (142v) ; « Gregorius super Ezechielem : Qui in expositione... — ... Domini sunt verba que dicit » (ibid., 818. n. l) (143).

    Quelques notulae ont été ajoutées en marge par deux mains du XIIIe s. : au l. I, les nos 18 (éd. cit., 21) (5) ; 21 (ibid., 22) (5) : « Augustinus ad Maximinum : non ergo... — ... unus Deus solus est » (ibid., 142, n. f) (28v) ; « Quando cepit esse tempus... — ... Dominus sed simul » (ibid., 188, n. e) (36v), cancellée et exponctuée : 342 (ibid., 235) (44-44v) : « Gregorius super Genesim : Deus alia concedit... — ... magna opera Domini exquisita » (ibid., 281, note g) (53) ; — au l. II, le n° 323 (ibid., 491) (90) ; — au l. IV « Contrarium : in ecclesiastica historia legitur quod Alexander episcopus Alexandrie.. — ... ea que sacerdotibus est mos » ; cf. Rufinus Aquileiensis. Historia ecclesiastica, I, c. 14, P. L., XXI, 487 (add. à D. VI, c. 5, éd. cit., 781-782) (137) ; n° 76 (éd. cit., 786) (138, avec mention vacat, et 138v) ; « Nicholaus papa : Si quis cum duabus fuerit sororibus fornicatus... — ... solummodo statuimus » (Decretum Gratiani. c. 16, c. XXXIII, q. 2). [add. à D. XXXIV, c. 5, éd. cit., 956] (166) : « Item in Tiburiensi [sic] concilio : si quis cum noverca sua... — ... observandum est » (op. cit., c. 24, c. XXXII, q. 7) [add. loc. cit.] (166v) ; « Calixtus papa : Presbiteris, diaconibus... — ... immunditiis deservire » (éd. cit., 966, n. a) (168).

    F. 100-126v Gloses du XIVe s. sur le l. III indiquant les divisions du texte ; au f. 100, première glose sur D. I : « Hic determinat de reparatione hominis per gratiam mediatoris et dividitur in II quia primo agit de gratie auctore, de verbo scilicet incarnato... : au f. 126v, dernière glose sur D. XXXVI : « Postquam magister determinavit de virtutibus et donis, hic determinat de connexione eorum... — ... secundo probat eas esse equales : utrum vero et circa hec tria facit. »

    F. 100-101 Gloses du XVe s. reproduisant la divisio textus du commentaire sur les Sentences, l. III, D. I-III de RICHARDUS DE MEDIAVILLA : « Cum venit igitur plenitudo temporis... Superius libro primo determinavit magister de Deo quantum ad rationem sue naturalis perfectionis... in hoc 3° determinat de Deo in quantum ejus perfectio relucet... » ; cf. Stegmüller, Repert. comment. in Sent., 2e éd. 1947, n° 722.

    F. 153-154v, 156, 157 et v, 165 et v Gloses du XVe s. sur le l. IV. D. XX-XXI, XXIV-XXV, XXXIII : « Consciencia est verum consilium determinans voluntati... », avec extraits de s. Thomas d'Aquin : « Beatus Thomas in ultima parte q. 52a, ar°. 2° « dolor est duplex... [Summa theol. III, q. 52, a. 2] (éd. Léonine, XI, 494) (153v) ; « Beatus Thomas de Aquino in summa contra Gentiles, l. 4°, c. 98° : Sed potest venire in dubium quomodo diabolus qui est incorporeus... » [Summa contra Gentiles, IV, q. 90] (éd. Léonine, XV, 281) (153v) ; « Item idem in eadem summa et in eodem libro nonagesimo nono : Ex hiis autem accipere possumus... » [op. cit., IV, q. 91] (éd. cit., XV, 284-285) (153v) ; « Respondeo dicendum quod de peccato sequitur blasphema in S. S... — ... proprie peccare contingit » [Summa theol., IIa IIae, q. 14, a1-4, extr.] (éd. cit., VIII, 112-117) ; au f. 165v, dernière glose sur D. XXXIII : « Unde philosophus in VIII° de animalibus dicit quod quidam equus quia deceptus fuit... » [Aristote, De animal. hist., IX, c. 47] ; « Filie Loth excusantur quia non intentione libidinosa sed ne genus humanum defficeret » ; les premières gloses des ff. 153-154v se rencontrent dans le ms. Latin 3018 ff. 169-169v.

    F. 180-180v Fragment d'ordo : « In capite quadragesime omnes publice penitentes... — ... ecclesie liminibus presententur » ;

    F. 180v Fragment de pénitentiel : « Si quis hominem occiderit sponte VII annos peniteat... — ... et paup[er] uno denario redimat », suivi d'une note du XVe s. : « Ea que dicuntur de Virgine Maria per profetas hebreos » ;

    F. 181v-183 Fragment sur l'Eucharistie contenant de nombreuses références au Décret de Gratien : lieu où l'on célèbre ce sacrement, fondation et dédicace d'une église, messe : « Volens Deus providere generi humano ut post lapsum reformaretur sacramenta constituit celebranda... Locus, autem in quo istud sacramentum conficitur ecclesia est... (181v) ; Nunc querendum de sollempnitate fundationis. Cum fundatur ecclesia, veniat episcopus... (181v) ; Sequitur an omnis ecclesia debeat dedicari... » (181v-182) ; « Item considerandum a quo facta sit institucio missarum... » (182-182v) ; « Nunc videndum de eucaristia... — ... pro quo sacerdos VII diebus in pane et aqua jejunabit » (182v-183) ;

    F. 183v Additions du XVe s. Notes : « De origine mundi. Secundum Orosium scribens [sic] ad Augustinum a mundi creatione usque ad urbem conditam fluxerunt anni 4484... et modo cum teneamus de Christi nativitate 1481... » ; — « Serian VI. M. DCLV ayns complit l'ayn de la nativitat MCCCCL sis » ; — « Nota quod tria sunt loca in quibus magister Sentenciarum non tenetur in primo libro. Primus est ubi ponit quod caritas... », trois articles pour le l. I et 3 pour le l. II ; cf. Denifle et Chatelain, Chart. Univ. Paris ., I, 220 et éd. cit., Prolegomena, LX-LXI et LXXVIIILXXX (183v).

    F. 184-185 Fragment sur la Trinité : « Unam substantiam Patris et Filii predicant... — ... vel si hoc melius dicitur essentie ».

    F. 185 Note du XIVe s. : « Utrum Christus secundum quod homo sit in loco determinato... » ; — Notes diverses du XVe s. : « Super usuris. In instrumentis gratie an faciant... » : « Sanctus Thomas dicit quod infernus... » ; « Tetragramaton id est nomen 4or litterarum correspondencium nomini Dey... »

    F. 180v. « Si quis hominem occiderit... » [FULBERTUS CARNOTENSIS, Paenitentiale de peccatis capitalibus, incompl.] (P.L., CXLI, 339).

Texte du manuscrit

Source des données : Mandragore

Armoiries et marques

PARIS, BNF, lat. 03017, f. 185v (ex-libris du frère mineur Augustinus Jordanus du couvent de Puigcerda)

Enluminures et décors

Intervenants

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Appartint au maréchal de Noailles.

Notes

Source des données : Bibale

  • PETRUS LOMBARDUS, Sententiae, 4

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • [...] An omnis ecclesia debeat dedicari...

    f. 181v

    Augustinus ad Maximinum : Non ergo Pater solus...

    f. 28v

    Calixtus papa : Presbyteris, diaconibus, subdiaconibus, monachis concubinas habere...

    f. 168

    Conscientia est verum consilium determinans voluntati...

    f. 153

    Contrarium : in Ecclesiastica historia legitur quod Alexander episcopus Alexandriae...

    f. 137

    Incipit du lemme biblique

    Cum venit igitur plenitudo temporis... [Petri Lombardi Sent. III ; cf. Gal. IV, 4].

    Incipit

    Superius libro primo determinavit Magister de Deo...

    f. 100

    [...] Decernimus ut hi qui in hoc ordine...

    f. 168

    [...] Deus alia concedit propitius...

    f. 53

    Dolor est duplex, unus est de passione poenae...

    f. 153v

    Ex his autem accipere possumus quod statim post mortem...

    f. 153v

    Filiae Loth excusantur quia non intentione libidinosa sed ne genus humanum...

    f. 165v

    Gregorius : Nullum facere subdiaconum episcopi...

    f. 168

    Gregorius super Ezechielem : Qui in expositione sacri eloquii...

    f. 143

    Gregorius super Genesim : Deus alia concedit propitius...

    f. 53

    Hic determinat de reparatione hominis per gratiam mediatoris...

    f. 100

    Hic enim rationis ordo postulat...

    f. 99

    His tractatis quae ad doctrinam rerum pertinent...

    f. 132

    In capite quadragesimae omnes publice paenitentes...

    f. 180

    In ecclesiastica Historia legitur quod Alexander episcopus Alexandriae...

    f. 137

    In instrumentis gratiae an faciant contractum emptionis censualium fictum...

    f. 185

    Innocentius II : Decernimus ut hi qui in hoc ordine...

    f. 168

    Item considerandum a quo facta sit institutio missarum...

    f. 182

    Item ex Tiburiensi concilio : Si quis cum noverca sua...

    f. 166v

    Locus autem in quo istud sacramentum conficitur Ecclesia est...

    f. 181v

    Nam nunc his intellegendis atque pertractandis...

    f. 99

    Nicolaus papa : Si quis cum duabus fuerit sororibus fornicatus...

    f. 166

    [...] Non ergo Pater solus nec solus Filius...

    f. 28v

    Nota quod tria sunt loca in quibus magister Sententiarum communiter non tenetur in primo libro...

    f. 183v

    [...] Nullum facere subdiaconum episcopi...

    f. 168

    Nunc quaerendum de sollemnitate fundationis. Cum fundatur Ecclesia...

    f. 181v

    Nunc videndum de eucharistia, scilicet a quo confici debeat et quando...

    f. 182v

    Postquam Magister determinavit de virtutibus et donis...

    f. 126v

    [...] Presbyteris, diaconibus, subdiaconibus, monachis concubinas habere...

    f. 168

    Quae ad mysterium divinae unitatis...

    f. 56

    Quando coepit esse tempus...

    f. 36v

    [...] Qui in expositione sacri eloquii...

    f. 143

    Respondeo dicendum quod de peccato sequitur blasphema in Spiritum sanctum...

    f. 154

    Sanctus Thomas dicit quod infernus est in loco...

    f. 185

    [...] Scilicet sapientia ingenita...

    f. 109v

    Secundum Orosium scribentem ad Augustinum, a mundi creatione usque ad urbem conditam...

    f. 183v

    Sed potest venire in dubium quomodo diabolus qui est incorporeus...

    f. 153v

    Sequitur an omnis ecclesia debeat dedicari...

    f. 181v

    SERIAN VI.M.DCLV AYNS COMPLIT L'AYN DE LA NATIVITAT...

    f. 183v

    Si quis cum duabus fuerit sororibus fornicatus...

    f. 166

    [...] Si quis cum noverca sua...

    f. 166v

    Si quis hominem occiderit sponte, septem annis paeniteat...

    f. 180v

    [...] Superius libro primo determinavit Magister de Deo...

    f. 100

    TETRAGRAMMATON, id est nomen quattuor litterarum correspondentium nomini Dei...

    f. 185

    Unam substantiam Patris et Filii praedicant ut videri possint...

    f. 184

    Unde Philosophus in octavo De Animalibus dicit quod quidam equus quia deceptus fuit...

    f. 165v

    Utrum Christus secundum quod homo sit in loco determinato...

    f. 185

    Volens Deus providere generi humano ut post lapsum reformaretur, sacramenta constituit...

    f. 181v

    ARISTOTELES -- De Animalibus (excerpta)
    AUGUSTINUS JORDANI (frater), conventus Podiisaritani -- Possesseur
    DÉCORATION -- Initiales filigranées (fin XIIe et début XIIIe s.)
    DÉCORATION -- Initiales peintes et or (XIIIe s.)
    DÉCORATION -- Initiales peintes et or (XIIIe s.) à décor animal
    Dédicace d'une église -- Question sur la dédicace
    Écriture -- méridionale (XIIIe s.)
    Eucharistie -- Extraits et notes
    FULBERTUS CARNOTENSIS ep. -- Paenitentiale de peccatis capitalibus
    GRATIANUS -- Decretum (excerpta)
    Incipit -- De couleurs alternées, bleu et rouge, lettres ou mots alternés, en capitales (XIIIe s.)
    JESUS CHRISTUS -- Questions sur Jésus-Christ
    JOHANNES FOLCAUDI (frater), custodiae Montispessulani -- Mention (XVe s.)
    MARIA (b. Virgo) -- Office Notes et extraits
    Monde -- Origine. Note
    NOAILLES (Adrien-Maurice, maréchal de) -- Possesseur
    « Ordines » -- Fragments
    PETRUS LOMBARDUS, Parisiensis ep. -- Sententiae
    PETRUS LOMBARDUS, Parisiensis ep. -- Glossae in opera In Sententiarum libros. (XIVe s.)
    PETRUS LOMBARDUS, Parisiensis ep. -- Glossae in opera In Sententiarum libros. (XVe s.)
    PETRUS LOMBARDUS, Parisiensis ep. -- Loca in quibus Magister Sententiarum non tenetur liste en 18 ou 19 articles
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Louis-Philippe
    RICARDUS DE MEDIAVILLA, O.F.M. -- Commentarius in Sententias, divisio textus
    RUFINUS AQUILEIENSIS -- Historia ecclesiastica, I, c. 14
    THOMAS DE AQUINO (s.), O.P. -- Summa contra gentiles ; excerpta
    THOMAS DE AQUINO (s.), O.P. -- Summa theologica Excerpta
    Trinité -- Notes et fragments
    Usure -- Notes sur

Vie du livre

Sources des données