Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 4894

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q64139

  • Titres attestés :
    • Godefridus Viterbiensis , Gesta Friderici .
    • Godefridus Viterbiensis , Pantheon .
    • Godefridus Viterbiensis , Ysagoie super librum memorialem .
    • Godefridus Viterbiensis, Ysagoie super librum memorialem, Pantheon, Gesta Friderici
  • Autre forme de la cote :
    • Département des manuscrits, Latin, 4894
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 4894
    • Paris. BnF, Latin 4894
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Écriture :
    • Ecritures textualis et cursive. Manuscrit partiellement autographe. Plusieurs mains ont participé à son élaboration (texte et marginalia) ; on identifie au moins trois scribes dont l'un est considéré comme l'auteur (cf. Catalogue des manuscrits en écriture latine , t. II, p. 241 et M.C. Garand, "Auteurs latins et autographes des XI e et XII e siècles", dans Scrittura e civilta, 5, 1981, p. 90)
  • Décoration :
    • Décoration italienne. Initiales ornées, rubriques, incipits et explicits de couleur rouge , initiales réhaussées de rouge (f. 66v-67, 91-97v, 105-106). F. 29v-30, trois initiales ornées de motifs végétaux à la plume (ces deux folios ont été insérés après un remaniement) ; f. 67v, initiale ornée à l'encre rouge ; f. 85, initiale aux contours à l'encre rouge. Au f. 26, pieds de mouche et initiales de couleur verte ; f. 66v, titre en majuscules ornées à l'encre en marge. Aux f. 83 et 134, tête d'oiseau dessinée à l'encre.
      F. 1-28, rappel de la structure du texte en marge à l'encre par le copiste.
  • Support : parchemin / Parchemin.
  • Réglure :
    • Réglure à la mine de plomb
  • Reliure :
    • Reliure de maroquin brun (2005) (ancienne reliure : demi-reliure de veau fauve au chiffre de Louis-Philippe)

Manifeste IIIF

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-28 . Godefridus Viterbiensis , Ysagoie [Memoria seculorum] (incomplet) : "Ad honorem ecclesie Dei et imperii Romani, anno Dominice Incarnationis MCLXXXV. Incipiunt Ysagoie super librum memorialem compositum a magistro Gottifredo Viterbiense ad dominum Henricum imperatorem filium domini Frederici imperatoris Rom. et ad omnes principes regni teutonicorum. De mundi principio et omnibus ejus etatibus et temporibus et regnis...-...uniuscumque originem et vitam et mortem et loca sepulture." (ed. G. Waitz, MGH SS. , t. 22, 1872, p. 94-102)
    F. 28 : "Codex. Prefes provincie, Probatis his que in opido frequenter...-...sed in toto debito eum fraudari." Au bas du F. 28, d'une autre main, passage à l'encre brune.
    F. 28v-154 . Godefridus Viterbiensix , Pantheon (incomplet) : "In nomine Dei eterni. Anno Dominice Incarnationis MCLXXXV. Incipit liber [universalis ajouté en interligne ] memorie seculorum compositus a magistro Gottifredo Biterbiense. Ad dominum Gregorium papa VIII anno Domini MCLXXXIIII. Domino et patri suo Gregorio summo Pontifici et glorioso Henrico regi Romanorum VI, Gotifredus eorum clericus, justitiam diligere, sapientiam querere...-... Divitis et miseri vita coeva cadit." Incomplet, s'achève sur la Particula XXIV, cap. 11. (ed. G. Waitz, MGH SS. , t. 22, p. 131-272, édition partielle concernant l'histoire biblique). Nouvelle mention de date au f. 29v , à l'encre rouge : "Incipit liber Pantheon Gotifredi Viterbiensis, cappellani Imperatoris Frederici et filii ejus regis Henrici VI. Finitus autem est anno Domini MCXCI."
    F. 155-163 . Godefridus Viterbiensis , Gesta Friderici , cap. 1-34 : "Particula XV. De gestis domini Frederici Romanorum imperatoris. Incipit ab verra Mediolanensium et Lombardorum. Anno Dei MCLXII, temporibus domini Adriani papae IIII et Alexandri III. Regibus antiquis descripsimus omnia late...-...Haec aiunt: Si plantet manet, moriemur inulti." Incomplet. (ed. G. Waitz, MGH SS. , t. 22, p. 307-327).

Textes du manuscrit

Source des données : Europeana regia

Source des données : Mandragore

Enluminures et décors

Intervenant

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • D'après la mention "primo almario" au f. 163v, le manuscrit a fait partie de la bibliothèque des rois Aragonais de Naples ; il a été saisi par Charles VIII à Naples en 1495 et apporté au château d'Amboise, où il a vraisemblablement reçu au f. 1 la cote " A LII", puis il a été transféré dans la Librairie royale de Blois vers 1500.
    Il porte la cote au f. A "II tabula [theologie] VIII" de la Librairie royale de Blois et est décrit dans les inventaires de 1518 : "Historia que dicitur Pantheon prosa et metro, optime historiata atque per Goffridum Viterbiensem episcopum composita." (Omont n° 480) et de 1544 : "Godefredi episcopi Viterbiensis qui dicitur Panteon [marge], couvert de veloux incarnat" (Omont n° 610). On le retrouve dans le catalogue de la Bibliothèque du roi à Paris à la fin du XVI e siècle : "Gotofredus Viterbiensis historia ab initio mundi usque ad Fridericum imperatorem versu heroico composita" (Omont n° 2197), mention qui se retrouve au verso de la première garde (f. Av).

Notes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Nombreuses interventions maginales avec corrections et annotations de l'auteur ; nombreux passages biffés (f. 46, 86, passim ), effacés (f. 28v, 55v, 91v, 141, passim ), réécrits (f. 55v, 56, 72, 91v, passim ) dans le texte.
    21 cahiers : 1-3 8 (1-23) ; 4 9 (24-32) ; 5-6 8 ( 33-48) ; 7 10 (49-58) ; 8-11 8 (59-90) ; 12 6 (91-96) ; 13 8 (97-104) ; 14 4 (105-108) ; 15 6 (109-114) ; 16 8 (115-122) ; 17 7 (123-129) ; 18-19 8 (130-145) ; 20 9 (146-154) ; 21 8 (155-162) ; 163 (premier feuillet numéroté du cahier XXIII"). Les cahiers sont numérotés jusqu'à "XXIII", il manque donc très certainement un cahier qui aurait pu être situé originellement entre les f. 154 et 155, il ne reste par ailleurs qu'un feuillet de l'ancien cahier "XXIII". F. 151v blanc.

Bibliographie

  • Manuscrits enluminés d'origine italienne, t. I : Ve-XIIe siècle, par François Avril et Yolanta Zaluska, Paris : Bibliothèque nationale, 1980, notice 100, p. 58 + pl. XLII.
  • Olivier KILLGUS, Studien zum Liber universalis Gottfrieds von Viterbo, Grin Verlag (Dezember 2010)
  • Tammaro De Marinis, La Biblioteca napoletana dei re d'Aragona : supplemento, col concorso di Denise Bloch, Charles Astruc, Jacques Monfrin ; in appendice : P. José Ruysschaert, Verona : stamp. Valdonega, 1969, t. I p. 54 ; t.II, pl. 180 et 181.

Vie du livre

Sources des données