Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.1699

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q96618

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parch., XIIIe s., 170 ff. (+ f. 30bis; f. 120-123 blancs), 197 x 125/130 mm.

    Peut-être deux parties, écrites de la même main: 1) f. 1-121; 2) f. 122-170, 2 col. Aux f. 2v° et 63, initiale à rinceaux bleus et rouges foncés avec palmettes et fleurs sur fond or, et incipit en capitales bleues sur fond noir au f. 2v°, sur fond rouge bordé d'or au f. 63; au f. 31 initiale enluminée à rinceaux sur fond bleu, contenant au milieu un personnage nu. Gloses marginales contemporaines, probablement de la main du copiste, écrites avec soin et encadrées d'un trait rouge ou bleu et rouge, surtout aux f. 2v°-34 et 63-89v°; plus rares, avec quelques unes de deux mains plus tardives, dont une en écriture cursive italienne du XIVe s., aux f. 124-170.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1: ... perit

    f. 2: //Maximus eloquio

    1 - f. 1: Pvblilivs Syrvs, Sententiae (extraits).

    titre: «Sententia Senecę».

    inc.: «Ab alio expectes alteri quod feceris» (Sent. 2).

    Bonum est fugienda aspicere in alieno malo...» (Sent. 47).

    une seule sentence par série alphabétique.

    expl.: «... Vide si adhuc malus es et similibus parce» (Prou. 133).

    Zelum de deo tantum habeas non contra homines» (Prou. 148 -16 lignes).

    — ‹Sententiae›.

    texte: «Xenocrates. locutum me inquit aliquando penituit tacuisse nunquam» (Caecilivs Balbvs, De nugis philosophorum, recens. Monacensis XXVI, 1; recens. Parisina, 4 - éd. E. Woelfflin, Bâle, 1855, p. 28 et 38).

    — «Sepius utere auribus quam lingua» (cf. Ps. Seneca, Liber de moribus, 104).

    — «Id‹em› quietissimam uitam agerent in terris homines si duo hec uerba a natura rerum omnium tollerentur meum et tuum» (Ps. Seneca, op. cit., 98).

    — «Cum alios timueris te ipsum maxime uerere» (Ps. Seneca, op. cit., 108).

    — «Theophrastus philosophus dixit: hec duo maxime obesse consilio festinationem et iram» (Caecilivs Balbvs, op. cit., recens. Monae. XXVIII, 5; recens. Paris. 5 - éd. cit. p. 29 et 38).

    — «Socrates oriente sole consilium occidente conuiuium para uel ‹c›ogita (?)» (Caecilivs Balbvs, op. cit., -recens. Paris. 40 - éd. cit. p. 41).

    f. 1-2: Anthol. lat. 603-614.

    titre: «Epithaphium Cyceronis» répété en marge d’une main plus récente.

    quelques vers sont omis, comprend les pièces: 603-605, 606 v. 5-6, 607 v. 3-6, 608, 611, 609 v. 5-6, 614.

    ~ f. 2: ‹Grammatica poetica› (extraits).

    titre en marge: «De coloribus uerborum».

    inc.: «Cum repetit conuersa sibi (?) complexio tradux‹it› (?)...» (20 v. en 3 paragraphes - cf. B. Nogara, Codices Vaticani latini, 3, 1912, p. 194).

    f. 2-62v°: Cicero, De inuentione.

    titre f. 2: «MARCI TVLLII CICERONIS LIBER PRIMVS DE INVENTIONE, INCIPIT».

    f. 2v° en marge, de la main de l'annotateur: ‹Carmina de Cicerone›.

    1) inc.: «Fons oratorum Cicero flos rhetoricorum,

    Transtulit hanc artem sollers quandam quoque partem...».

    expl.: «... In qua proficiet lector bene si doceatur» (5 v. en partie léonins, cf. B. Nogara, op. cit. supra, p. 195; cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 6737 qui cite seulement ce manuscrit).

    2) inc.: «Qui cupit ornate dulcique loqui grauitate...».

    expl. «... Et prodesse nimis sedulus et discere pronis» (4 v.).

    à la fin du texte: «EXPLICIT INVENTIONIS LIBER».

    f. 62v°-19v°: Ps. Cicero, Rhetorica ad Herennium.

    titres, f. 62v°: «INCIPIT SECVNDA RHETORICA».

    f. 63: «M.T.C. Recthorica [sic] uetus explicit. Incipit Nova».

    (liv. II glose) inc. f. 70v° marge gauche: «Omnia que superius dicta sunt breuiter recapitulat ut ad dicenda commodius transeat. Causas uocat...».

    division en 4 livres, cependant on lit à la fin: «M.T.C. AD HERENNIVM LIBER Vus ‹quintus ?› EXPLICIT».

    2 - f. 123v°-170: Solinvs, Collectanea rerum memorabilium.

    titre (add. ?) marge supér.: «De Situ orbis TeRRȩ et de SiNgul‹is› Mirabilibus Mvndi».

    inc.: «IVLIVS SOLINVS ADVENTO SALVTEM...».

    f. 124v° en bas, note contemporaine: «In gręco libro Laurentii Filadelfei sic repertum est Constantinopoli. Sole et Venere in tauro. Luna in uirgine. Saturno et Marte in libra. Mercurio

    in ariete. Ioue in leone» (cf. Solinvs, I, 18).

    à la fin du texte: «Iulii Solini collectaNearum Liber Explicit».

    ~ f. 170: Diodorvs Sicvlvs, Historiae (transl. lat. -extr. du liv. II).

    inc.: «Bona enim natura maïstra [sic] omnibus animalibus non solum ad obseruationem...» (6 lignes).

    f. 170v°: Seneca, De remediis fortuitorum (fragment).

    titre: «Incipit libellus Senecȩ de contemptu mundi».

    inc.: «Licet gremium tuum cunctorum poetarum...».

    expl. mutilé: «... Si plus uiuere non possum hec est senectus mea// » (IV, 3 - éd. F. Haase, L. Annaei Senecae Opera quae supersunt Supplementum, Teubner, 1902, p. 44-47, l. 3).

Intervenant

Origine

  • Origine: manuscrit écrit à Constantinople par un frère hospitalier, Bernard, d'une assez petite écriture arrondie très soignée, d'une encre jaunie, peut-être italienne, signature du copiste suivie d'une invocation en grec, f. 170 (à la fin de Solinus): «Conscriptus a Bernardo Frate hospitalis Constantinopoli. Ευλογιτὸς ὀ Θεος ἀμὴν». Les initiales enluminées sont d'un style inhabituel, sans doute oriental.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseur: acquis au début du règne de Sixte IV († 1484), le manuscrit est attesté dans les inventaires de 1475, 1481 (f. 45, l. 17-18), 1518 (f. 20v°, l. 22), 1533 et 1550 (où il portait le n° 773); il a été emprunté le 26 déc. 1502 par Antonius Mancinelli, de Velletri.

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, F. Dolbeau, J. Fohlen, J.-Y. Tilliette, avec la coll. d'A. Marucchi et P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 1re partie. Fonds Vatican latin, 224-2900, Paris, 1991, p. 315-317 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1991_cat_21_31)

Bibliographie

    • Th. Mommsen, C. Iulii Solini Collectanea rerum memorabilium, Berlin, 1895, p. XLVII, n° 120 (brève mention, date le manuscrit du XIVe s.)
    • S. Gallick, Medieval rhetorical arts..., 1974, p. 89 (brève mention)
    • J. Fohlen, Les manuscrits classiques..., 1985, p. 13, 25, 30 n. 104 et 45 (simples mentions).

Vie du livre

Source des données