Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Pal.lat.1523

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q89452

Aspects codicologiques

  • Parch., XIVe-XVe s., ou XVe s. (début), III +143 ff. (f. 32 v°, 60-60 v° et 143 v° blancs), 2 col., 305 x 206 mm. Aux f. 1 et 33, miniatures illustrant le texte: f. 1, deux personnages, vêtus l’un d'une robe bleue et d’un manteau rose fourré d’hermine, l’autre d'une robe rose et d’un manteau bleu également fourré d’hermine, coiffés de chaperons bleus ornés d’hermine, sont assis sur un banc à haut dossier sculpté; f. 33, sur fond guilloché orange et or, un personnage âgé, à longue barbe blanche, vêtu d’une robe rouge et d’un manteau bleu fourré d’hermine, coiffé d’un capuchon orange et d’un chapeau en fourrure grise, est assis dans un fauteil, la main droite appuyée sur un gourdin noueux. Initiales sur fond d’or prolongées en marge par des feuillages de lierre; titres courants bleus.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Heidelberger historische Bestände – digital

  • Langue(s) des textes dans le manuscrit : latin

    Titre(s) :
    1r-30v - Cicero: De amicitia
    30v - (Hieronymus presbyter: Epistula 21)
    30v-32r - Accessus in Ciceronis librum de amicitia
    33r-59v - Cicero: De senectute
    61r-73r - Cicero: Timaeus
    73v-82r - Ps. Cicero seu Ps. Cato: De re militari
    82v-96r - Cicero: Paradoxa ad Brutum
    96r-98r - Ps. Sallustius: Invectiva in Ciceronem
    98r-103v - Ps. Cicero: Invectiva in Sallustium
    103v-143r - Cicero: Orationes in L. Catilinam (I-IV)

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1-30: Cicero, De amicitia.

    inc.: «Quintus Mutius augur Sceuola multa... ».

    expl.: «... nichil amicitia prestabilius putetis. Explicit liber Tullii de uera amicitia », suivi de ce distique: «Verus amicitie modus in me scriptus habetur

    Quo socius socium pure uel amet uel ametur » (même distique après le De amicitia dans les mss. Vat. lat. 1739 (XIVe s.), f. 28 v° et Paris, Bibl. nat. lat. 6604 (XIVe s.), f. 59 v°).

    ~ f. 30 v°: ‹Hieronymvs presbyter, Epistula 21› (extrait remanié?).

    inc.: «Poemata et libros gentilium si uelimus propter eloquencie florem tipus mulieris captiue tenendus est quam de utero nominum [sic pour “Deuteronomium”?] scribit et dominum ita precepisse commemorat ut si Israelita eam habere uelit uxorem... ».

    expl.: «...more ferro acutissimo desecemus » (13, 5-6 avec variantes).

    f. 30 v°-32: Accessus in Ciceronis librum de amicitia.

    pas de titre.

    inc.: «Atticus uir nobilis fuit multum familiaris Tullio Ciceroni...».

    expl.: «...commendasse se dicit operis sui commendacio intelligitur » (éd d’après ce manuscrit et le ms. Reg. lat. 1574, E. Pellegrin, op. cit. infra, p. 281-283).

    f. 33-59 v°: Cicero, De senectute.

    inc.: «Attice [sic] si quid ego adiuuero... ».

    à la fin: «Tullii de senectute liber explicit ».

    f. 61-73: Cicero, Timaeus.

    à la fin: «Explicit Tullius de essencia mundi ».

    f. 73 v°-82: Ps. Cicero seu Ps. Cato, De re militari.

    inc.: «Res militaris in tres diuiditur partes: equites, pedites...».

    expl.: «...ad postremum olim in obliuionem perduta [sic] cognoscitur. Explicit liber de re militari » (éd. anciennes sous le nom de Cicero ou de Modestus, celle de 1604 est reproduite dans M. Nisard, Ammien Marcellin, Jornandès, Frontin, Végèce, Modestus, Paris, 1860, p. 643-651, avec trad. française; en réalité, compilation d’extraits de Végèce du XIIIe s. ou du XIVe s., cf. L. Dalmasso, La storia di un estratto di Vegezio. Saggio sulla fortuna dell’ «Epitoma rei militaris», dans Rendiconti del R. Istituto lombardo, ser. 2, 40, 1907, p. 805-814).

    f. 82 v°-96: Cicero, Paradoxa ad Brutum.

    à la fin: «Explicit Tullius de paradoxa ».

    f. 96-98: Ps. Sallvstivs, Inuectiua in Ciceronem.

    titre f. 96 v° col. 1: «Inuectiua Salustii contra Tullium ».

    f. 98-103 v°: Ps. Cicero, Inuectiua in Sallustium.

    titre: «Inuectiua Salustii contra Tullium [sic] ».

    f. 103 v°-143: Cicero, Orationes in L. Catilinam (I-IV).

    titre: «Tullius contra Cathelinam liber primus ».

    à la fin: «Explicit liber Inuectiuarum Tullii ad Cathelinam».

Intervenant

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: Ulrich Fugger (au f. I cote: 238 Hen.); bibliothèque palatine de Heidelberg (au f. I cote ancienne: 295, et cote du transfert: C. 79/1866).

Notes

Source des données : Biblissima

  • J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate, Paris, 1982 (https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/fohlen1982/0204)
  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 176 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)

Bibliographie

    • K. Halm, Ueber die Handschriften des Cicero..., p. 177
    • A. Barriera, M. Tullii Ciceronis Cato maior de senectute liber, Turin, Paravia, 1921, p. 43 (brève mention)
    • P. Lehmann, Eine Geschichte..., 2, p. 110 et 523 (qui lui donne une origine peut-être flamande)
    • R. Badali, Sui codici dei «Paradoxa » di Cicerone (Riv. cult. class. med., 10, 1968, p. 53), simple mention
    • E. Pellegrin, Quelques accessus au «De amicitia » de Cicéron (Hommages à André Boutemy (Collection Latomus, 145), Bruxelles, 1976, p. 277).

Vie du livre

Sources des données