Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

• Recueil de textes théologiques, cosmographiques et astronomiques (cf. Cat. codd. astr. gr., t. VIII4, pp. 92-95).

  1 (ff. 1-3v, l. 5) sans titre, fragment d'un dialogue contre les Latins « azymites », entre deux personnages dont les noms n'ont pas été transcrits par le rubricateur sur les intervalles laissés en blanc dans le texte, à cet effet, mais que donnent d'autres manuscrits (en particulier Paris. gr. 395, ff. 24 et ss, Suppl. gr. 1191, ff. 15-21) : un grec Παναγιώτης (appelé aussi Constantin) et un cardinal latin (καρδηνάλις ou ὁ Φράγκος). Inc. mut. (?) Ἄϐροχος καιρὸς ποταμὸν (éd. A. Vassiliev, Anecdota graeco-byzantina, Moscou 1893, p. 181, l. 7) ; le fragment prend fin avec les mots ἕνα λόγον... καὶ ὁ πέμπτος λέγει Χριστὸς ζῆ (cf. Α.. Vassiliev, op. cit., p. 185, l. 11 ab imo).

  2 (ff. 3v-4) ἐκ τῆς λοιπάδος τῶν σελιδίων τῶν ἡμερῶν, inc. Ἡμέρα ὡρῶν θ', deux tables différentes séparées (f. 3v) par quelques lignes sur les syzygies.

  3 1(f. 4v) σφαῖρα δι' ἧς εὑρίσκεται βροντή, χειμών, ὄμϐρος καὶ σεισμός, diagramme (cf. Cat. codd. astr. gr., VIII4, p. 43 : cod. 83, f. 10v ; p. 44 : cod. 84, f. 166v ; IX2, p. 28 : cod. 49, f. 50). 2(f. 5) Πίναξ πρὸς τὸ εὑρεῖν ποῖος ἄνεμος πνεῖ ἢ εἰ γενήσεται βροντή, βροχή, χειμών, σεισμός. Diagramme, avec scholies sur l'origine des tempκtes, des nuages, des orages et des tremblements de terre : a[T]à νέφη κινούμενα ἐκ τῶν οἰκείων σχηματισμὸν τῶν ἀστέρων ; b ὁ ἀὴρ κινούμενος — σχηματισμοὺς τῶν ἀστέρων ; c Ἡ γῆ κινουμένη — ὑπὸ τῆς γῆς ; d ὁ αἰθὴρ κινούμενος — σχηματισμὸν τῶν ἀστέρων (cf. Cat. codd. astr. gr., VIII4, p. 43 : cod. 83, f. 11 ; p. 44 : cod. 84, f. 167 ; IX2, p. 28 : cod. 49, f. 50v). 3(f. 5v) sur le même sujet, sept figures (Ἡλίου δ', Σελήνης α', Κρόνου ζ', Διὸς ζ', Ἄρεως ε', Ἀφροδίτης γ', Ἑρμοῦ β'). En haut du feuillet, sans titre, [Scholion ἀπὸ φωνῆς Συμεὼν μονάχου τοῦ χρυσογράφου εἰς τὰ προκείμενα δύο κανόνια περὶ σεισμῶν], inc. Τὸν ἀστέρα, des. ἀποφαίνου (éd. C. Wachsmuth, I. L. Lydi liber de ostentis..., Leipzig 1897, p. 175). 4(f. 6), [σφαῖρα δι' ἧς εὑρίσκεται βροντή, χειμών, ὄμϐρος καὶ σεισμός], autre figure (cf. Cat. codd. astr. gr., VIII4, p. 43 : cod. 83, f. 10 ; p. 44 : cod. 84, f. 166 ; IX2, p. 28 : cod. 49, f. 49v). Au-dessous du diagramme, quelques lignes, inc. Εἰ πρὸς ὄρθρον ἡ πανσέληνος γένοιτο, des. μέχρι συνόδου τῶν ἀέρων κατάστασιν. 5(f. 6v) [κανόνιον περὶ βροντῶν καὶ χειμώνων καὶ ὄμϐρων καὶ σεισμῶν], diagramme (cf. Cat. codd. astr. gr., VIII4, p. 43 : cod. 83, f. 9v ; p. 44 : cod. 84, f. 165v ; IX2, p. 28 : cod. 49, f. 49). 6(f. 7) Ὁρίζοντος καταγραφὴ τοῦ διὰ Βυζαντίου παραλλήλου, figure (cf. Vat. gr. 183, f. 21 [— Codd. Vat. gr. I, p. 209] ; cf. aussi infra, f. 14v). En bas de page : ὁ τῆς Σελήνης κύκλος δηλοῖ τὸ νομικὸν φάσκα — ἡμέραν τῆς ἑϐδομάδος. 7(f. 7v) figure inachevée (seul le tracé des cercles concentriques et des rayons a été exécuté), avec la légende ἡμεροευρέσιν. Au-dessous, bref commentaire : c'est, sous une forme beaucoup plus condensée, la méthode d'Isaac Argyre, qui permet de trouver le jour de la semaine auquel répond le quantième d'un mois (cf. Table paschale du moine Isaac Argyre..., éd. Halma, Paris 1825, pp. 89-91, l. 5), inc. Ὅταν βουληθῶμεν ἡμέραν εὑρεῖν, des. ἡμέρα τοῦ μηνὸς ἐκείνου. 8(f. 8) tracé d'une autre figure (cercles concentriques et rayons), inscrite dans un double rectangle, sans légende. 9(f. 8v) ἡμεροευρέσιν (sic), table qui permet de trouver le jour de la semaine par lequel commence chaque mois. Cette même table existe dans le Paris. gr. 2508, f. 2, et a été attribuée à GEORGES CHRYSOCOCCÈS (voir U. Lampsides, Georges Chrysococcès, le médecin et son œuvre, dans Byz. Zeitsch., XXXVIII, 1938, p. 318).

  4 1(f. 9, l. 1-l. 7) fragmentum de mensuris : les définitions sont assez voisines de celles que donne la tabula Heroniana III, n03 1-5, 9-10 (éd. F. Hultsch, Metrologicorum scriptorum reliquiae, Leipzig 1864, p. 186). 2(f. 9, l. 8-l. 9) noms des doigts de la main, inc. Ὁ μικρὸς δάκτυλος, des. ὁ ε' ἀντίχειρ. 3(f. 9, l. 10-l. 13) courtes définitions (scholies ?) : les heures d'après l'astrolabe, grands cercles, cercles parallèles ; inc. Αἱ ἀναδιδόμεναι ὧραι ἀπὸ τοῦ ἀστρολάϐου, des. εἰς ἀνατολὴν ἰόντες. 4(f. 9, l. 14-l. 17) des dimensions de la terre, inc. Τὸ μῆκος τῆς θέσεως τῆς γῆς ἄρχεται ἀπὸ τὰς νήσους τῶν Μακάρων, des. τῆς διακεκαυμένης τοῦ ἰσημερινοῦ (cf. Georges Chrysococcès, institutio ad expeditos astronomiae Persicae canones, dans Paris. gr. 2501, f. 27v, l. 8-l. 10). A la suite f. 9, l. 17-l. 19) courte note d'astronomie, inc. Πανσέληνον ἐλάττων ἀπὸ α' ἕως ιε', des. ἀπὸ ις' ἕως λ'. 5(f. 9, l. 20-l. 31) sur la division de la terre en trois parties (Asie, Libye, Europe), inc. Ἰστέον ὅτι ἡ οἰκουμένη διαιρεῖται εἰς τρία μέρη, des. καὶ τῶν τοῦ Ῥοδανοῦ στομάτων. 6(f. 9, l. 32-l. 34) note de comput, inc. Κράτησον τὸν θεμέλιον τῆς Σελήνης, des. τῆς κυριακῆς τοῦ ἀσώτου καὶ καθεξῆς. 7(f. 9v, l. 1-l. 17) sur la terre, ses zones et ses dimensions, inc. Ἡ γῆ σφαιροειδής ἐστιν ἔχουσα μέσον ἄξονα, des. σταδίων ιϐ', πηχῶν τξζ' ἤμισυ (cf. Cat. codd. astr. gr., IX1, pp. 187-188). 8divers procédés de calcul astronomique et chronologique : a(f. 9v, l. 18-l. 20) inc. Τὰς ἀπὸ τῆς νουμηνίας τοῦ Θὼθ, des. ἐπέχει ὁ Ἥλιος (mκme texte dans Paris. gr. 2491, f. 17, l. 1-l. 3) ; b(f. 9v, l. 21-l. 24) inc. Τὰς ἐπακτὰς καὶ τὸ ἥμισυ τῶν ἀπὸ Θὼθ ἕως οὗ ζητεῖς, des. ἡ τῆς Σελήνης ἐποχή (Pans. gr. 2491, f. 17, l. 3-l. 5) ; c(f. 9v, l. 25-l. 28) inc. Τὰς ἐπακτὰς καὶ τὸ ἥμισυ τῶν ἀπὸ Θὼθ τοῶ ζητουμένου, des. ἡ σύνοδος γίνεται (Paris. gr. 2491, f. 17, l. 6-l. 9) ; d(f. 9v, l. 28-l. 30) inc. Τὸ δ' (?) τῶν ἀπὸ Διοκλητιανοῦ, des. ἐλάττονα τῶν ζ' (Paris. gr. 2491, f. 17, l. 9-l. 11) ; e(ff. 9v, l. 31-10, l. 2) inc. Διπλασιάσας τὸ πλῆθος τῶν ἀπὸ Θὼθ μηνῶν, des. ἡμέρα ζ' Κρόνου (Paris. gr. 2491, f. 17, l. 12-l. 14). 9(f. 10, l. 3-l. 5) nombre des étoiles d'après Hipparque (phrase citée par F. Boll, Die Sternkataloge des Hipparch und des Ptolemaios, dans Bibliotheca mathematica..., 3 Folge, II. Bd, 1901, p. 194, l. 5-l. 6). 10(f. 10, l. 6-l 7) extr. de [GEORGES CHRYSOCOCCÈS, institutio ad expeditos astronomiae Persicae canones] (cf. Paris. gr. 2501, f. 27v, l. 10-l. 13). 11(f. 10, l. 8 et ss) περὶ φαύσεως τῆς Σελήνης, inc. Ἡ Σελήνη γεννηθεῖσα αὔξει, des. ἀπὸ τῶν καιρικῶν εἰς ἰσημερινάς.

  5 [GEORGES CHRYSOCOCCÈS, expositio in constructionem astronomicam Persarum], extraits : 1(ff. 10v-11) περὶ τῆς καταγραφῆς τῶν ἐφημερίδων, inc. Ἐγχαράττονται ἐφ' ἑνὶ μὲν, des. εἴτε καλά, εἴτε ἐναντία (= Paris. gr. 2461, f. 179r.v ; cf. Η. Usener, Ad historiam astronomiae symbola, dans Kleine Schriften, III. Bd, Leipzig 1914, p. 358, cap. κθ'). 2(f. 11) περὶ τῆς ἐκϐολῆς τῶν ἐποχῶν τῶν ἀστέρων εἰς τὴν τάξιν τῶν ἐφημερίδων..., inc. Οὐχ ὅτι ἀσαφῶς εἴρηνται, des. τῇ ιγι τοῦ μαρτίου μηνός (= Paris. gr. 2461, ff. 179v-180, texte, et f. 152v, index, cap. λδ' ; cf. Usener, loc. cit., cap. λγ'). 3(ff. 11-12) ὅσον κινεῖται ἕκαστος τῶν ἀστέρων τὸ νυχθήμερον, inc. Μετὰ τὴν τῶν ἐφημερίδων διδασκαλίαν, des. κανονίου καταγραφὴ αὕτη (= Paris. gr. 2461, f. 180r.v, texte, et f. 152v, index, cap. λγ' ; cf. Usener, loc. cit., cap. λβ'). 4(f. 12) περὶ τῶν πρὸς ἀλλήλους σχηματισμῶν τῶν ἀστέρων..., inc. Μετὰ τὴν διδασκαλίαν τῆς ἐγχαράξεως, des. τὰ ρπ' τξ' (= Paris. gr. 2461, f. 180v, l. 3-l. 3 ab imo, et f. 152v, cap. λε' ; cf. Usener, loc. cit., cap. λδ'). 5(f. 12r.v) περὶ ἀριστερῶν καὶ δεξιῶν μερῶν τῶν σχηματισμῶν..., inc. Τοῦ ζῳδιακοῦ κύκλου εἰς ιϐ', des. τὸν τούτου σχηματισμὸν οὐδέτερον (= Paris. gr. 2461, f. 181r.v, et f. 152v, cap. λζ' ; cf. Usener, loc. cit., cap. λε'). 6(ff. 12v-13v) περὶ φάσεων καὶ κρύψεων στηριγμῶν πρώτων καὶ δευτέρων..., inc. Ὀνομάζονται οἱ ἀστέρες, des. κατὰ τὸ ἐναντίον τῶν ἄλλων ἀστέρων (= Paris. gr. 2461, ff. 181v-182, et f. 152v, cap. λζ' ; cf. Usener, loc. cit., cap. λς'). 7(ff. 13v-14) περὶ τοῦ πῶς δεῖ εὑρίσκειν τὴν ὥραν καθ' ἥν οἱ ἀστέρες μετὰ τῆς σελήνης μοιρικῶς σχηματίζονται, inc. Περὶ τῶν πρὸς ἀλλήλους σχηματισμοὺς, des. κατὰ τὴν ῥηθεῖσαν μέθοδον (deux méthodes, comme dans Paris. gr. 2461, ff. 182-183, mais l'exemple qui illustre la première dans ce manuscrit ne figure pas ici ; ce chapitre porte le n° λη' dans le Grec 2461, f. 152v, et le n° λζ' dans Usener, pp. 358-359). — Sur Chrysococcès et son œuvre, voir U. Lampsides, Georges Chrysococcès, le médecin et son œuvre, dans Byz. Zeitsch., XXXVIII, 1938, pp. 312 et ss).

  6 (f. 14v) σχόλιον εἰς τὴν καταγραφὴν τοῦ ὁρίζοντος τοῦ διὰ Βυζαντίου παραλλήλου, inc. Ἱστέον ὅτι οἱ ἀπογεγραμμένοι ἀριθμοὶ, des. mut. ἥτις ἐστὶ μοῖραι.