Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q280386
Manifeste IIIF
Numérisation intégrale
Papier (filigranes var. Briquet 11802: Wurzbourg, 1465-1469; 14872: Brescia, 1457-1470; 14549: Bamberg, 1469), XVe s., I +415 ff. (f. I-I v°, 1-3 v°, 17 v° et 406-415 blancs), f. 296-301 v°: 2 col., 315 x 214 mm. Foliotation ancienne. Abondantes gloses marginales de la même main.
Source des données : Heidelberger historische Bestände – digital
Langue(s) des textes dans le manuscrit : latin
Titre(s) : 4r-9v - Index rerum10r - Hieronymus presbyter: Vita Senecae10r-11v - Ps.-Seneca: Epistulae ad Paulum12r-17r - Index rerum18r-162v - Seneca: Epistulae ad Lucilium163r-172v - Seneca: De clementia172v-175r - Seneca: De remediis fortuitorum175r-178r - Seneca: Epistulae 88 ad Lucilium180v-203v - Ps.-Seneca: De uirtutibus203v-238v - Ps.-Seneca: Controuersiae238v-239v - Ps.-Seneca: Declamatio contra Horatium240r-295v - Seneca: Naturales quaestiones (I-III, 25, 6 und IVb-VII)296r-301v - Publius Syrus: Sententiae301v-304v - Ps.-Seneca: Prouerbia304v-401v - Seneca: Dialogi304v-309v - De prouidentia309v-316v - De constantia sapientis316v-325v - De uita beata325v-328r - De otio328r-338r - De tranquillitate animi338r-346v - De breuitate uite346v-353v - Ad Polybium de consolatione354r-382v - De ira382v-393r - Ad Marciam de consolatione393v-401v - Ad Heluiam de consolatione402r-403r - Bernardus: De cura rei familiaris403r-405r - Ps.-Seneca: Liber de moribus405r-405v - Ps.-Aristoteles: Aenigmata405v - Ps.-Seneca: Epistula II ad Paulum (Auszug)
Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI
f. 4-9 v°: ‹Index rerum›.
concernant les textes des f. 18-239 v° (ordre alphabétique avec renvoi aux feuillets du manuscrit modèle) .
inc.: «Quilibet uolenti inquirere materiam in sermonibus... pro qua inquiritur reperitur (éd. J. Fohlen, op. cit. infra, p. 63 n. 4)
Aduersitatem corporalium et uiciorum dicta f. 61 d.
Aduersa fortuna est pacienter sustinenda 145 abc... ».
expl.: «... Ydea est forma rerum 65 cd.
Ypocritas est fugienda 225 cd. Liber de uirtutibus capitul. contra ypocritas ».
f. 10: Hieronymvs presbyter, Vita Senecae.
pas de titre (éd. cf. supra, Pal. lat. 381, II, f. 72).
— Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667).
pas de titre.
f. 10-11 v°: Ps. Seneca, Epistulae ad Paulum.
pas de titre (éd. cf. supra, Pal. lat. 381, II, f. 72-73).
f. 12-17: ‹Index rerum›.
concernant les textes des f. 240-245 v°.
inc.: «Aduersitate uirtus probatur. li.° I de prouidentia circa primum...».
expl.: «... Ymagines utrum continet speculum. li. de questionibus naturalibus primo ».
f. 18-162 v°: Seneca, Epistulae ad Lucilium (1-87, 89-124).
division en XXII livres.
titre: «Liber Senece primus ad Lucillium ».
(glose) inc. en marge: «Quamdiu unus passionibus est subiectus tam diu... ».
f. 163-172 v°: Seneca, De clementia.
titre: «Incipit liber primus Annei Lucii Senece de clementia ad Neronem ».
(glose) inc.: «Quod Nero nactus imperii Romanorum dignitate laudabiliter rem publicam administrabat... ».
f. 172 v°-175: Seneca, De remediis fortuitorum.
précédé d’une table des capitula et d’un prologue.
(Capitula) inc.: «Contra mortem. Contra penam. ».
expl.: «... Contra iacturam amissi amici. Contra iacturam amisse uxoris » (cf. supra, Pal. lat. 1540, f. 47).
(prolog.) titre: «Incipit prologus in librum eiusdem de remediis fortuitorum ».
inc.: «Hvnc librum composuit Seneca...» (éd. cf. supra, Pal. lat. 1539, f. 77 v°).
(texte) titre: «Incipit liber de remediis fortuitorum ad Gallionem ».
(glose) inc.: «Mors non ultima uenit sed qui rapit ultima mors est (Ep. ad Lucilium, 24, 21)... ».
f. 175-178: Seneca, Epistula 88 ad Lucilium.
titre: «Incipit liber Senece de septem artibus liberalibus».
(glose) inc.: «In hoc tractatu ostendit septem artium liberalium studium... ».
f. 178-180 v°: Martinvs Bracarensis seu Ps. Seneca, Formula uitae honestae.
titre: «Incipit tractatus eiusdem de 4or uirtutibus cardinalibus qui alias intitulatur de formula honeste uite secundum Iohannem Andree » (éd. cf. supra, Pal. lat. 226, f. 109-116).
(glose) inc.: «Prudentia secundum Aristotelem 6. ethicorum est ratio...».
f. 180 v°-203 v°: Ps. Seneca, De uirtutibus.
titre: «Incipit liber de uirtutibus, capitulum primum de frugalitate ».
inc. : «Paupertas est parui possessio (cf. Epistulae ad Lucilium, 87, 40). Honesta res est leta paupertas (cf. Ep. 2, 6)... ».
(glose) inc.: «Quia uirtus unica fortior est se ipsam dispersa...».
(texte) expl.: «... terga sed sensum recedes in tutum. Explicit liber de uirtutibus » (Ep. 22, 8 - cf. supra, Arch. S. Pietro, C. 121, f. 323 v°-335 v°).
f. 203 v°-238 v°: Seneca rhetor, Controuersiae.
titre: «Incipit liber primus eiusdem ad Nouatum Senecam Meli filios suos declamationum ».
les liv. VII et VIII sont réunis, d’où un décalage dans la numérotation.
f. 238 v°-239 v°: Ps. Seneca, Declamatio contra Horatium.
inc.: «MVLtas in conspectu uestro, sanctissimi iudices, causas audiui... ».
expl.: «...in ipsa morte carnificem. Explicit Ia clamatio Senece in iudices contra Oracium pulcra » (probablement faux d’humaniste -inédit).
f. 240-295 v°: Seneca, Naturales quaestiones (I-III, 25, 6 et IVb-VII -manuscrit de la classe Δ de Gercke).
titre: «Incipit liber primus de questionibus naturalibus Senece de diuersitate figurarum et quantitatum ipsorum et de significationibus ipsorum».
(glose) inc.: «Supra libros 16 epistolarum epistola prima dixit Philosophie tres sunt partes... ».
f. 296-301 v°: Pvblilivs Syrvs, Sententiae.
titre: «Incipiunt prouerbia Senece. Rubrica ».
f. 301 v°-304 v°: Ps. Seneca, Prouerbia.
titre: «Hec sunt prouerbia improbe posita que precedentibus cartis secundum ordinem ponuntur, hic autem sine ordine ».
inc.: «Non quidem sed quemadmodum interest...» (De prouid., 2, 4).
(glose) inc.: «In hoc tractatu auctoritates congeste sunt... » (éd. part. B. L. Hijmans, op. cit. infra, p. 253).
(texte) expl.: «...reddunt rationem quibus his diutius propositum est » (De clem., II, 7, 1 - cf. supra, Pal. lat. 1538, f. 82 v°-84).
f. 304 v°-401 v°: Seneca, Dialogi.
f. 304 v°-309 v°: De prouidentia.
titre: «Incipit liber primus de prouidentia Dei ad Lucillium ».
(glose) inc.: «Eam questionem quod auctor noster hic rationibus... » (éd. part. B. L. Hijmans, op. cit. infra, p. 250).
f. 309 v°-316 v°: De constantia sapientis.
titre: «Incipit 2us de prouidencia - quomodo in sapientem nec iniuria nec contumelia cadit ».
(glose) inc.: «Stoici dicti sunt a stoyca grece quod est porticus... » (éd. part. B. L. Hijmans, op. cit. infra, p. 250-251).
f. 316 v°-325 v° l. 20: De uita beata.
titre: «Incipit liber Senece de uita beata ad Gallionem ».
(glose) inc.: «Vnde Aristoteles in Ethicorum l. 2 c. 2 singuli appetunt quam secundum dignitatem... ».
f. 325 v° l. 20-328: De otio.
suit sans séparation le texte précédent.
inc.: «Cur nobis magno...».
à la fin: «Explicit liber Anneij Lucij Senece de beata uita ».
f. 328-338: De tranquillitate animi.
titre: «Incipit liber eiusdem de tranquillitate animi ad Serenum ».
(glose) inc.: «De hac tranquillitate animi dicit autor noster li. 10 epistolarum epistola 2...».
f. 338-346 v° l. 1: De breuitate uitae.
titre: «Incipit liber Anneij Lucij Senece de breuitate uite ad Paulinum ».
(glose) inc.: «Vir magni ingenii et satis eruditus princeps Paulinus prouisor Vrbis... » (même glose dans le ms. Paris, Bibl. nat., lat. 17911 (XVe s.), f. 322 v°).
f. 346 v° l. 1-353 v°: Ad Polybium de consolatione.
inc.: «meam [sic] compares firma sunt...».
f. 353 v°-382 v°: De ira.
titre: «Incipit liber primus Senece de ira ad Nouatum ».
(glose) inc.: «Duodecim affectus. Notandum quod in appetitu sensitiuo sunt 12m affectus seu passiones... » (éd. part. B. L. Hijmans, op. cit. infra, p. 243-250).
f. 382 v°-393: Ad Marciam de consolatione.
titre: «Incipit liber Senece ad Marciam de consolatione filii sui ».
(glose) inc.: «Seneca uolens Marciam filiam Cathonis de morte cuiusdam sui filii... » (même texte dans les mss. Padoue, Bibl. Anton., Scaff. I, 9 (XIVe s.), f. 213 v°-215 v° en marge, Cesena, Bibl. Malatest., S. XX, 1 (XIVe s.), f. 116-116 v°, Vat. lat. 2212 (XIVe s.), f. 256 col. 1 et Paris, Bibl. nat., lat. 17911 (XVe s.), f. 363 v°).
f. 393-401 v°: Ad Heluiam de consolatione.
titre: «Incipit liber Anneij Lucij Senece de consolatione ad Elbiam matrem suam ».
(glose) inc.: «Seneca exul XL raptus in quadam graui et aspera insula Elbiam matrem suam...» (même incipit dans les mss. Padoue, Bibl. Anton., Scaff. I, 9 (XIVe s.), f. 219 v° en marge et Paris, Bibl. nat., lat. 17911 (XVe s.), f. 374).
~ f. 401 v°-403: Bernardvs, De cura rei familiaris.
titre: «Incipit liber Anneii Lucii Senece de cura et modo rei familiaris ».
f. 403-405: Ps. Seneca, Liber de moribus.
titre: «Incipit liber Anneij Lucij Senece de moribus ».
~ f. 405-405 v°: Ps. Aristoteles, Aenigmata.
suivent sans séparation le texte précédent.
inc.: «Stateram ne transileas id est ne pretergredieris... ».
expl.: «... quod fecisse peniteat » (cf. supra, Pal. lat. 957, f. 158 v°-160 v°).
f. 405 v°: Ps. Seneca, Epistula 11 ad Paulum (extrait).
inc.: «Tulit priscorum etas...».
expl.: «quicquid libuit licuit. AMEN. Explicit liber Senece Anneii Lucii de moribus » (cf. supra, Pal. lat. 1538, f. 85).
Origine: allemande, écriture semi-cursive. Le manuscrit a le même contenu que le ms. Paris, Bibl. nat., lat. 17911 et, pour les textes des f. 240-245 v°, que le ms. Copenhague, Kongel. Bibl., Ny Kgl. Saml. 57b fol.
Possesseurs: Johannes de Steinbach (XVe s.), qui signe au f. 415 v°: «Liber magistri Iohannis de Steinbach »; bibliothèque palatine de Heidelberg (au f. 1 cote ancienne: 44, et cote du transfert: C. 180/573).
Source des données : Biblissima
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF