Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q89558
Manifeste IIIF
Numérisation :
Numérisation intégrale
Recueil de deux parties: 1) f. 1-319 v°: papier (filigranes: différentes têtes de boeuf au serpent s’enroulant autour d’une croix, dont var. Briquet 15376: Rattenberg, 1498; var. Briquet 15398: Dresde, 1494), XVe-XVIe s. (f. 1-100 v°: a. 1494; f. 120-121 v°: après 1497; f. 242-261 v°: a. 1494), X + 337 ff. + 2 ff. blancs (+f. 310 bis blanc, f. I v°, II v°-IV v°, V v°-X, 13-13 v°, 46-50, 119 v°, 122-125, 129-133, 149 v°-150, 181 v°-182 v°, 194 v°-195 v°, 218 v°-219, 225-230, 240 v°-241 v°, 262 et 291-319 v° blancs), 312 x 215 mm. Initiales de couleurs rouge, verte et bleue aux f. 1 et 14, les autres rubriquées légèrement ornées. Nombreuses gloses marginales et interlinéaires contemporaines encadrant le texte ou disposées sur trois col. comme aux f. 242-261 v°. Aux f. 14 v°-16 v°, 17 v°-31 v°, 32 v°-39 v°, 40 v°-41, 44-45, nombreux diagrammes illustrant le texte; aux f. 125 v° et 127 v°, figures circulaires illustrant le Somnium Scipionis de Cicéron; 2) f. 320-337 v°: imprimé daté de 1492 contenant la Lectura arboris consanguinitatis de Johannes Andreas.
Source des données : Heidelberger historische Bestände – digital
Langue(s) des textes dans le manuscrit : latin
Titre(s) : Vr - NotaXv - Accessus in PersiumXv - Persius: Saturae (Auszug)Xv - Adam Wernherus Themarennsis: epitaphium Persii1r-12v - Persius: Saturae14r-39v - Soloneus: De temporum annotatione et principiis astronomiae40r-45r - De sanitate septem captula45v - Thomas Aquinas: De iudiciis astrorum50v-100v - Boethius: Consolatio Philosphiae101r - Carmina duo101v-117r - Conradus Celtes: Ars uersificandi et carminum117v-119r - Johannes Fabri de Werdea: De utilitate poesis120r - Anthol. lat. 495-506 und 636 (cum glossis)120r-121v - Sebastianus Brant: Congratulatio121v - Carmen125v - Accessus in Ciceronem126r-128v - Cicero: Somnium Scipionis133v - Laurentius Valla: Commentarius in librum Sallustii de coniuratione Catalinae134r-149r - Sallustius: De coniurationae Catalinae151r-181r - Sallustius: Bellum Iugurthinum183r-194r - Ovidius: Ibis196r-206v - Commentarius in libros Aristotelis Meteororum207r-217v - Liber philosophie moralis paruulus intitulatus219v-224v - Quaestiones ethicae230v-240r - iber hymnorum242r-261v - Fridancius: Prouerbia263r-290v - Vergilius: Aeneis320r-337v - Johannes Andreae: Super arboribus consanguinitatis et affinitatis et cognationis spiritualis et legalis [Leipzig: Martin Landsberg, nicht vor 1492 (GW 01710)]
Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI
~ f. V: Nota : «Euangelium Domini quasi bona annunciacio ».
— Ovidivs, Tristia (extrait).
titre: «Ouidius de se ipso uerba loquitur in Fastis ».
texte: «Quicquid conabar dicere uersus erat» (cf. seulement, Tristia, IV, 10, 26).
f. X v°: Accessus in Persium.
pas de titre.
inc.: «In exponendo Aulii Flaccii Persii poete satirici carmina ea breuiter que Seruius interpres Vergilii circa initium lectionum in poetica disciplina... ».
les cinq questions de l'accessus sont soulignées de rouge: uita poete; titulus; qualitas carminis; intentio; diuisio operis.
expl.: «... et executiua in sex diuiditur sathiras que patent in hiis uersibus:
Persius obscurum finxit breuitate libellum
Sex sathiris clausit quibus ardua carmina canit
Harum dic capita signare sequentia uerba
O curas hominum hunc Nempe hoc rem fatibus admouit
Corrigit in prima laudantes molle poema
Peruersos mores ac impia uota secunda.
Molles et pigros sathirarum 3a mordet
Corrigit in quarta iuuenem satis ambiciosum
Libertate opusque ex 5a philosophanti
Qui misere uiuunt per sextam rodit auaros ».
— Persivs, Saturae (extrait).
texte des v. 1 et 7 du prologue scandés:
Spon Iam Iam Iam Iam Spon
«Nec fonte la bra prolui caballino
Spon Iam Spon Iam Iam troch.
Ad sacra uatum carmen offero noscit ».
— Adam Wernhervs Themarensis, Epitaphium Persii.
titre: «Pitaphium [sic] M Ade W Themarensis Pali [sic] Flacci Persii poete ».
inc.: «Ille ego qui in sathiris non ultimus esse poeta...».
expl.: «...Funere die Persi lector amice. Vale» (8 v. - éd. d’après le ms. Vienne, Nationalbibl. 2882 (XIVe s.), S. Endlicher, Catalogus codicum philologicorum latinorum Bibliothecae Palatinae Vindobonensis, Vienne, 1836, p. 81).
f. 1-12 v°: Persivs, Saturae.
chaque satire est précédée d’un sommaire en vers emprunté au poème qui termine l'accessus du f. X v°.
(sat. I) sommaire après le prologue, f. 1:
«Corrigit in prima laudantes molle poema » (cf. supra f. X v°, v. 5 du poème copié à la fin de l'accessus).
(gloses) inc. f. 1 marge de gauche: «In primo uersu dicit se non lauisse labia hoc scilicet bibisse in fonte caballino...».
(sat. II) sommaire f. 3 v°: «Peruersos mores ac impia uota secunda ».
(sat. III) sommaire f. 5: «Molles et pigros sathirarum 3a mordet ».
(sat. IV) sommaire f. 7: «Corrigit in quarta iuuenem satis ambiciosum ».
(sat. V) sommaire f. 8: «Libertate opus est ex quinta philosophanti ».
(sat. VI) sommaire f. 11 v°: «Qui misere uiuunt per 6tam rodit auaros ».
(gloses) expl. f. 12 v° marge infér.: «... Ita Persius per hoc notat isto carum suum opus finiuisse quemadmodum Crisippus ».
~ f. 14-38 v°: Solonevs, De temporum annotatione et principiis astronomiae (cf. L. Thorndike et P. Kibre, A Catalogue of incipits of medieval scientific writings in latin, 2a éd., Londres, 1963, col. 1162).
~ f. 40-44: De sanitate septem capitula (cf. L. Thorndike et P. Kibre, op. cit. supra, col. 1230, cite seulement ce manuscrit).
inc.: «Quia secundum Auerrois sententiam...».
~ f. 45 v°: Thomas Aqvinas, De iudiciis astrorum.
~ f. 50 v°-100 v°: Boethivs, Consolatio Philosophiae (cum glossis).
~ f. 101: ‹Carmina duo›
1) inc.: «‹S›I pater alme tuum scirem solitum misereri... ».
expl.: «...Perferet ad portum carbasa nostra suum» (10 v.).
2) titre: «Ad pudicissimam Dei genitricem Carmen Saphicum, ut nos ad sumendum uenerabile sacramentum Eucharistie dirigat ».
inc.: «‹T›E precor Christi genitrix... ».
expl.: «... Me pereuntem Manna » (13 v.).
~ f. 101 v°-117: Conradvs Celtes, Ars uersificandi et carminum (cum glossis - éd. Leipzig, 1486).
~ f. 117 v°-119: Iohannes Fabri de Werdea, De utilitate poesis (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 4403).
f. 120: Anthol. lat. 495-506 (cum glossis).
titre: «Carmen p. v. m. de ludo incipit ».
(gloses) inc. marge de droite: «In hoc carmine admonet nos Virgilius ne damnosis ludis consistamus... ».
expl. marge de gauche: «...Nam et ipse hominum mentem exagitat».
— Anthol. lat. 636 (cum glossis).
titre: «De inuidia carmen phaleuticum ».
(gloses) inc. marge de droite: «Erinnis appellatiuum est ad omnes tres furias...».
expl. marge de gauche: «... Iupiter enim genuit ex Latona Phoebum qui ulterius genuit Esculapium ».
~ f. 120-121 v°: Sebastianvs Brant, Congratulatio ad reuerendissimum patrem et dominum Iohannem Dalburgi Wormaciensem presulem de salutifera summi pontificis Alexandri. VI. cum Serenissimo Maximiliano Romanorum Augusto aliisque nonnullis regibus principibusque christianis anno Domini 1497 kalendis Aprilibus facta confederatione.
inc.: «ETsi Vangionum presul uenerande Ioannes... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 5947).
~ f. 121 v° (add. contemporaine): ‹Carmen›.
titre: «Hexastichon ».
inc.: «Quid puer heus fragilem calamum iam flectere differs... ».
expl.: «... Pilset iamque tuum perflet et ingenium» (6v.).
f. 125 v°: Accessus in Ciceronem.
inc.: «Marcus Tulius Cicero uir consularis dignitatis Rome fuit et claruit tempore Iulii Cesaris... ».
expl. : «... cum prudencia iusticia fortitudine atque moderaciones tractauerat » (23 lignes).
f. 126-128 v°: Cicero, Somnium Scipionis.
titre: «De Somnio Scipionis M.T.C. Liber incipit feliciter ».
(comm.) inc. f. 126 marge supér.: «Hic liber qui animas de republica bene meritas post corpora celo reddi et illic frui perpetuitatis... ».
expl. f. 128 v° marge de droite: «... tanto ad supera serius reuertum est ».
f. 133 v°: Lavrentivs Valla, Commentarius in librum Sallustii de coniuratione Catilinae (extrait)
inc. : «Patricia gente Crispus Salustius Rome natus post rem publicam ciuili discordia concussam... ».
expl.: «...optima de ea bene meritis prestitit Crispus. Hec Laurentius Valla» (24 lignes - éd. Sallustius. Bellum Catilinarium cum commento Laurentii Vallensis..., Venise, 1491).
f. 134-149: Sallvstivs, De coniuratione Catilinae.
(gloses) inc. f. 134 marge supér.: «Opis significat possibilitatem. Virg‹ilius› in Eneidis libro 4° [sic]: Grates persoluere dignas non opis est nostrae Dido... » [Aen. I, 600-601].
expl. f. 149 marge de droite: «... multi uenerunt ad locum in quo prelium erat peractum uidendi gratia aut spoliandi ipsa cadauera ».
f. 151-181: Sallvstivs, Bellum Iugurthinum
(gloses) inc. f. 151 marge supér.: «Materia huius prologi: sunt homines ignaui de conformitate nature querentes et intencio eius est excusare naturam... ».
expl. f. 180 v° marge de gauche: «... haberet si cum populo Romano traderet ».
f. 183-194: Ovidivs, Ibis (ms. Ps de Lenz).
titre: «Publii Ouidii Nasonis carmen Imprecatorium in Ibim Incipit Fauste ».
(gloses) inc. f. 183 marge de droite: «Ouidius cum quinquaginta annorum esset ad Euxinos in Scithia relegatus est... ».
expl. f. 194 marge de gauche: «... Gete populi sunt Thracie ut dicit Plinius. Ouidius de pontho epistula 18 li. 2: Nulla Getis toto gens est truculentior orbe [II, 7, 31] Apianus dicit eos Dacos esse, alii dicunt eos Getos ».
~ f. 196-206 v°: ‹Commentarius in libros Aristotelis Meteororum› (cf. L. Thorndike et P. Kibre, op. cit. supra, col. 93).
précédé d’un résumé des quatre livres des Météorologiques.
inc. f. 196 v°: «‹C›irca inicium 4or Metheororum librorum queritur an de impressionibus metheorologicis habeatur scientia... ».
~ f. 207-217 v°: «Liber philosophie moralis paruulus intitulatus, libris Ethicorum correspondens ».
inc.: «‹‹L›icet homo inter cetera animalia magis sit erectus... » (même texte dans le manuscrit Luxembourg, Bibl. nat. 53 [80], (a. 1467), f. 328-343).
~ f. 219 v°-224 v°: ‹Quaestiones ethicae›.
peut-être commentaire du texte précédent.
inc.: «Circa inicium paruuli ethice seu philosophie moralis queritur primo quod sit ipsius subiectum... ».
~ f. 230 v°-240 v°: Liber hymnorum (cum glossis).
titre: «Himnus dimeter archilogicus monoculus de aduentu Domini ».
inc.: «‹C›Onditor alme siderum
Eterna lux credentium... ».
~ f. 242-261 v°: Fridancivs, Prouerbia (cum glossis latinis et germanicis).
f. 262 v°: Accessus in Vergilium.
inc.: «Quoniam ut ait Venerabilis Remigius tria in unoquoque exordio cuiuslibet autoris... ».
expl.: «...hec omnia apud unicum Virgilium Maronem copiose inueniuntur ».
f. 263-290 v°: Vergilivs, Aeneis (I-II cum argumento Ps. Ovidii II).
titre: «Publii Virgilii Maronis Eneidorum liber primus ».
suit la Praefatio Aeneidos, inc.: «Ille ego qui quondam gracili modulatus auena... » (cf. supra, Pal. lat. 1055, f. 212).
(gloses) inc. f. 263 marge supér.: «Virgilius in hoc solemni opere aduentum Enee in Libiam ostendit... ».
au bas du même feuillet, Argumentum Ps. Ovidii II (10 v.).
(gloses liv. II) inc. f. 276 v° marge de gauche: «Quamuis hic liber ut in principio diximus ex Pisandri opere traductus sit... ».
expl. f. 290 v° marge de droite: «... Hesperia ab Hespero nomen sortita est. Iam autem Hispania Hesperia dicitur» (cf. II, 780).
(texte) expl. : «... Cessi et sublato montem genitore petiui ».
Origine: allemande, région de Nuremberg d'après P. Lehmann, de Naumburg (province de Saxe) d’après P. Scarcia Piacentini. Le manuscrit est daté de 1494 au f. 10 v° et porte au f. 100 v° cette souscription: «Thedos [sic] adest salubris prestantissimi Seuerini Bohecii Collectus Numburge nonis per se Iulii Anno salutis 1494 ». A la fin des Prouerbia de Freidank, un autre copiste de Naumburg (?) date aussi de 1494 et souscrit en allemand et en latin au f. 261 v°: «Ent hat Freydanck Mit mancher hande sanck Also hat Gedicht der Freydanck der doch got libt an wanck Und gibt dem Gedicht ein ende Gott muess unsera Kidner naende. Extrema mihi manus composita est Anno millesimo quadringentesimo nonagesimo quarto Dum Christi fluxus ecclesia computat annos. Explicit egregius Frydancko prenomine dictus Vrbis Numbürge famoso in particulari Huc properes inuenis: libri cape dogmata clari »; autre souscription au f. 276: «Thelos doctissimi poetarum Maronis primi adest octauo idus Augusti quartam circiter in Nümbürgensi oppido ».
Possesseurs: Achilles Pirminius Gassar (ou Gasser) (1505-1577), médecin d’Ulrich Fugger. Son blason, un lion issant tenant une lame de couteau arrondie à la pointe, est gravé au f. IX v° et 320, l’écu est timbré d’un heaume et d’un cimier et sur le heaume est posé un bourrelet servant d’attache aux lambrequins, d’où sort le lion; Ulrich Fugger; bibliothèque palatine de Heidelberg (au f. II cote du transfert: C. 100/1788). Ce manuscrit porte le n° 8 dans la classification des manuscrits de Salluste par Jan Gruter, qui note au f. II: «Hunc Sallustium cum uto in notis meis appello numero octauum. VIII » (il avait d’abord écrit «septimum », puis «nonum ») et au bas du f. 150 v°: «Voco in Notis meis hunc Sallustium numero octauum » et en dessous «VIII ».
Source des données : Biblissima
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF