Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 11615

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q59201

  • Titre attesté :
    • Origenes, Homiliae in Vetus Testamentum, interpretibus Hieronymo et Rufino.
  • Autre forme de la cote :
    • Département des manuscrits, Latin, 11615
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 11615
    • Paris. BnF, Latin 11615
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Écriture :
    • Copié à l'abbaye de Saint-Germain-des-Prés, vers le milieu du XIIe s., par Edmundus. Son nom figure dans la banderole tenu par s. Vincent (f. 2v). Des changements de main peuvent être appréciés aux f. 119v et 133r.
  • Décoration :
    • Au f. 2v, en pleine page sous des arcades à colonnes, saints Germain et Vincent, patrons de l'abbaye bénédictine, s. Germain avec les signes épiscopaux, s. Vincent tenant un livre dans sa main gauche. Dans la banderole tenue par s. Germain, inscription : « Fratres legite diligenter et intelligite verba huius libri. Pro Edmundo qui librum scripsit orate » ; dans la banderole tenue par s. Vincent, inscription : « Quicumque librum istum defraudaverit vel litteras deleverit per malitiam suam deleatur nomen eius de libro viventium, amen fiat fiat fiat » (cf. aussi f. 252v).
      Au f. 253r, diagramme en pleine page Rota vitiorum. Au centre, se trouve l’orgueil (« Initium peccati superbia »), et dans le premier cercle les sept vices (inanis gloria, invidia, ira, tristicia, avaritia, ventris ingluvies, luxuria) d’après la terminologie proposée par Cassien. Dans le cercle le plus externe, d’autres vices sont précisés en relation avec les sept vices principaux.
      Au moins cinq initiales décorées se distinguent : f. 3v In (32 lignes, sur fond d'or et bleu, la haste terminant avec entrelacs, tête animales, un dragon rouge et du feuillage, au centre de la haste un médaillon avec buste d'homme nimbé) ; f. 8r Incipientes (17 lignes, à l’encre bleue et rouge) ; f. 111r Medicum (6 lignes, à l’encre bleue, rouge et verte) ; f. 201v Quomodo (6 lignes, à l’encre bleue, rouge et verte) ; f. 205v Omnes (8 lignes, à l’encre bleue, rouge, jaune et verte).
      Nombreuses initiales filigranées à l'encre rouge et bleue, de deux à six lignes : f. 11v, 14v, 16r, 18v, 19v, 21v, etc.
      Dessin de l’arche de Noé dans la marge inférieure du f. 8r.
      Rubriques à l'encre rouge.
      Titres courants ajoutés (XIIIe s.) jusqu'au f. 190r.
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • 253 ff. précédés et suivis de deux gardes en papier.
  • Dimensions :
    • 370 × 245 mm (justif. 270 x 185 mm).
  • Aspects codicologiques :
    • 32 cahiers, tous quaternions sauf : 1 (f. 1-2, un bifeuillet), 18 (f. 131-132, très probablement le reste d’un quaternion originaire), 21 (f. 149-158, un quinion), 26 (f. 191-199, un quaternion auquel on a ajouté le f. 193), 29 (f. 216-227, un sénion). Réclames dans la marge inférieure, vers la justification interne, à la fin des cahiers.
  • Réglure :
    • Réglure à la pointe sèche, repassée parfois à la mine de plomb (Muzerelle 1-1-2/0/1-1/J) ; 39/41 lignes sur deux colonnes.
  • Reliure :
    • Demi-reliure XIXe s. sur ais de carton, dos en chagrin rouge au chiffre de Napoléon III, signé « OTTMANN DUPLANIL, 1854 ». Deux gardes supérieures et deux inférieures en papier, contre-gardes marbrées.
  • Estampille :
    • Au f. 1r et 252v, estampille « BnF MSS ». Au f. 1r, très effacée, estampille plus ancienne de la Bibliothèque Royale identique à Josserand-Bruno type 20 (Restauration, 1815-1830).

Collection IIIF

Manifestes IIIF dans cette collection

Type de numérisation non spécifié

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1va, 1vb : Recettes diverses ; inc. « Curatio vesice. … Ad scabiem vel impetiginem … Probatio sanguinis … Ad vocem emendandam … ».
    F. 1va-vb : Gualo, Versus contra symoniachos ; « Sacrilegis monachis emptoribus ecclesiarum / composui satiram carmen per secula clarum / quam quia vir magnus corrobrat Hugo Diensis / noster amicus eam legat Otto Suessionensis … ».
    F. 1vb : De Rome porticu ; inc. « Porticus est Rome qua dum spatiando fero me … », expl. « … prospera nulla dies sit ».
    F. 2ra-rb : Liber miraculorum sancti Quintini, c. 17 (excerptum) ; inc. « /suffragiis in porticum prefati templi deportaretur … », expl. « ... deauratis involutum honorifice sepelivit » (AA.SS. Oct. XIII, p. 801-812, passim).
    F. 2rb : Prognostica ; inc. « Kalenda ianuarii si fuerint in prima feria, hiemps bonus erit … », expl. « … homines egrotabuntur ».

    F. 3ra-va : Capitula Origenis homiliarum in Genesi, Exodo, Levitico, in libro Iesu Nave, in Iudicum libro, in Isaia, in Hieremia.

    F. 3vb-40rb : Origenes, In Genesim homiliae I-XVI, interprete Rufino ; inc. « Quod est principium nisi Dominus noster et salvator omnium … », expl. « … semper que Dei sunt cogitare, que Dei sunt querere, et Deus erit semper nobiscum, per Iesum Christum … » (Origenes Werke, éd. W. A. Baehrens, Leipzig, 1920, vol. VI, p. 1-144).

    F. 40rb-44ra : Origenes (?), In Genesim homilia XVII, incomplet ; inc. « Incipit explanatio de bendictionibus patriarcharum. Sciendum primo est quod in singulis quibusque locis … », expl. « … filios patris sui quasi in morali loco posuimus » (P.G., XII, col. 253-262).

    F. 44ra-81ra : Origenes, In Exodum homiliae, interprete Rufino ; inc. « Videtur mihi unusquisque sermo scripture divine similis esse … », expl. « … componere atque ex his adornare tabernaculum Deo Iacob, per Christum Iesum … » (Origenes Werke, éd. W. A. Baehrens, Leipzig, 1920, vol. VI, p. 145-279).

    F. 81rb-138rb : Origenes, In Leviticum homiliae, interprete Rufino ; inc. « Sicut in novissimis diebus verbum Dei ex Maria ... », expl. « ... iugum fidei et caritatis et spei ac totius sanctitatis imposuit, ipsi gloria … » (Origenes Werke, éd. W. A. Baehrens, Leipzig, 1920, vol. VI, p. 280-507).

    F. 138va-vb : Rufinus Aquileiensis, Prologus in Origenis homilias ; inc. « (rubrique au f. 138rb : Incipit expositio in Iesu Nave homelie numero viginti et sex) In divinis voluminibus refertur quod ad constructionem tabernaculi ... », expl. « ... quia opus quod eruditis deberet iniungi expetis ab indoctis » (Origenes Werke, éd. W. A. Baehrens, Leipzig, 1921, vol. VII, p. 286-287.).

    F. 138vb-180rb : Origenes, In Iesu Nave librum homiliae, interprete Rufino ; inc. « Donavit Deus nomen quod est super omne nomen, Domino et salvatori nostro Iesu Christo. Est autem nomen quod est super … », expl. « … ecclesia Dei viventis et ubi est verus Israel in Christo Iesu Domino nostro, per quem … » (Origenes Werke, éd. W. A. Baehrens, Leipzig, 1921, vol. VII, p. 287-463).

    F. 180rb-194va : Origenes, In Iudicum librum homiliae, interprete Rufino ; inc. « Lector quidem presentis lectionis … », expl. « … ut ab ipso victoriam consequi mereamur in Christo Iesu Domino nostro, cui est … » (Origenes Werke, éd. W. A. Baehrens, Leipzig, 1921, vol. VII, p. 465-514, 519-522).

    F. 194va-201va : Origenes, In Regnorum librum homilia ; inc. « Non tunc tantummodo Deus plantavit paradisum sed donec stat vita mortalium … », expl. « … ut in novitate vite ambulem in Christo Iesu Domino nostro cui … » (Origenes Werke, éd. W. A. Baehrens, Leipzig, 1925, vol. VIII, 1-25).

    F. 201va-210ra : Origenes, In Canticum Canticorum homiliae, interprete Hieronymo ; inc. « Quomodo dicimus per Moysen esse quedam non solum sancta ... », expl. « … ut digni efficiamur sponsi sermone sapientia Iesu, cui est … » (Origenes Werke, éd. W. A. Baehrens, Leipzig, 1925, vol. VIII, p. 27-60).

    F. 210ra-223va : Origenes, In Isaiam homiliae, interprete Hieronymo ; inc. « Quamdiu Ozias rex vixit videre non potuit visionem … », expl. « … a domino per singulos intellectus per singula opera et efficeris filius Dei in Christo Iesu, cui … » (Origenes Werke, éd. W. A. Baehrens, Leipzig, 1925, vol. VIII, p. 242-289, incompl. + P.L., XXIV, col. 935D-936D).

    F. 223va-227rb : Origenes (?), In Ieremiam homilia I ; inc. « Deus qui ad benefaciendum promtus est ad puniendos autem eos qui pena digni sunt dissimulator … », expl. « … sed plantatio paradisi ubi templum Dei sit in Christo Iesu, cui honor … » (P.L., XXV, col. 586-598).

    F. 227va-232vb : Origenes, In Ieremiam homiliae II-III ; inc. « Quomodo corpus nostrum in aliquot terre loco consistit … », expl. « … mundatus Ierusalem transgredi civitate Dei in Christo Iesu, cui est … » (Origenes Werke, éd. W. A. Baehrens, Leipzig, 1925, vol. VIII, p. 290-317).

    F. 232vb-252vb : Origenes (?), In Ieremiam homiliae IV-XIV ; inc. « Clamavit perdix congregavit que non peperit faciens divinitas suas non cum iuditio. In medio dierum eius derelinquet eum, et in novissimis suis erit insipiens thronus glorie exaltatus. Ab initio locus sanctificatio nostra sustentatio … », expl. « … fiet unus grex et unus pastor docens in commune populum suum magnificare omnipotentem Deum cum Christo Iesu, cui est … » (P.L., XXV, col. 615-692).

Textes du manuscrit

Source des données : Mandragore

Enluminures et décors

Intervenants

Autres intervenants

Ancien possesseur

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Le ms. a été copié par Edmundus, moine de l’abbaye de Saint-Germain-des-Prés, où il resta jusqu’à la Révolution. Au f. 252v, anathème : « Quicumque librum istum defraudaverit vel scienter male tractaverit vel literas deleverit per malitiam suam sit anathema maranatha, idest dampnatus et a consortio Dei separatus donec Dominus redeat ad iudicium. Amen ». Au f. 1v, ex-libris (XVIIIe s.) : « Sancti Germani a Pratis ».
    Il entra ensuite à la Bibliothèque nationale entre 1795 et 1796, avec d’autres manuscrits de Saint-Germain.

Vie du livre

Sources des données