Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Barb.lat.92

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q281196

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parch., XIIe s., 48 ff., 248 x 158 mm. Nombreux croquis géométriques illustrant le texte. Aux f. 46 v°-48 v° gloses et corrections du XVIe s.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • ~ f. 1 v°-2 v°: ‹Beda Venerabilis, De ratione temporum› (extrait: chap. 19).

    ~ f. 1 v°-2 v° (marge infér.): ‹Tabula mensurarum›.

    ~ f. 2 v° (en travers dans un tableau): ‹Carmen›.

    texte: «PHITAGORȨ TABVLA NVMERANDI REGVLA RECTA

    ‹I›STA DOCTORVM STVDIVM CLVIT OMNE PRIORVM».

    ~ f. 3-16 v°: Ps. Boethivs, Geometria.

    (ms. n2 de l'éd. Friedlein, Boetii de institutione arithmetica, Teubner, 1867, p. 372-428).

    f. 16 v°-17: Ivnivs Nipsvs, Podismus.

    pas de titre.

    inc.: «MENSVRARVM genera sunt tria...».

    expl. l. 28: «... ut queramus singulas precisuras» (texte presque complet - éd. K. Lachmann, Gromatici veteres, dans F. Blume, K. Lachmann et A. Rudorf, Die Schriften der römischen Feldmesser, 1, Berlin, 1848, p. 295-301 et N. Bubnov, op. cit. infra., p. 510-516).

    f. 17-19 v°: ‹Epaphroditvs et Vitrvvivs Rvfvs, Liber› (extraits).

    inc.: «Trigoni ortogoni cathetus ped.ypotenusa...».

    expl. incomplet: «... eram dictam habet ducta» (Bubnov, op. cit., p. 518-536, l. 16).

    ~ f. 19 v°, l. 5-13: ‹Notae geometricae›.

    1) inc.: «OMNIS DECAGONVS multiplicationem...».

    2) inc.: «TRIGONI HYSOPLEVRI cuius sunt...» (éd. d’après ce manuscrit Bubnov, op. cit., p. 484).

    ~ f. 19 v°-22: ‹Ps. Boethivs, Ars geometriae et arithmeticae› (extrait).

    inc.: «GEOMETRIA EST DISCIPLINA MAGNITVDINIS inmobilis...».

    expl.: «... totum hoc iudicandi hominem artificem oportebat» (liv. I; éd. P.L., 63, col. 1352-1356; Lachmann, op. cit., p. 393-403).

    f. 22-22 v°, suite de figures dessinées en rouge avec légendes: «IVGERA in campo. SCORPIONES. SEMI-CIRCVLVS... MAVSOLEVM. ANGVLVS MAIOR directo obtusus. TRAPEZIA» (cf. Lachmann, op. cit., p. 404-406).

    f. 23, l. 1-14: ‹Epaphroditvs et Vitrvvivs Rvfvs, Liber› (extraits).

    inc.: «MENSVRARVM GENERA SVNT TRIA...».

    expl.: «... Pertica habet pedes XII digitorum XVIII» (par. 37-38 et 35-36; éd. Bubnov, op. cit., p. 549, l. 8-15 et 548, l. 4-549 l. 4).

    f. 23, l. 15-23: ‹Balbvs, Expositio et ratio omnium formarum› (extraits).

    inc.: «MENSVRA EST CONPLVRIVM ET INTER SE...».

    expl.: «... habet uncias VIII» (Lachmann, op. cit., p. 94, l. 9-95, l. 1).

    f. 23, l. 24-23 v°: ‹Geometria incerti auctoris› et ‹Epaphroditvs et Vitrvvivs, Liber› (extraits glosés).

    inc.: «CVIVS CVMQVE CYCLI VEL AREAM INVENIRE...» (Geom. inc. auct., IV, 18).

    expl.: «... medietatis planiter» (Epaphroditvs, 4, glose; éd. des gloses d’après ce manuscrit Bubnov, op. cit., p. 485).

    ~ f. 23 v°-25: ‹Adalboldvs Traiectensis, Libellus de ratione inueniendi crassitudinem sphaerae ad Gerbertum›.

    (éd. P.L., 140, col. 1103-1108; Bubnov, op. cit., p. 302-309).

    f. 25-25 v°: ‹Geometria incerti auctoris› (extraits).

    inc.: «Sperę cuius sit longitudo...».

    expl.: «... et hec erit crassitudo spere» (éd. Bubnov, op. cit., p. 347 et 358).

    ~ f. 25 v°, l. 6-8: ‹De pentagono›.

    texte: «Ecce est pentagonus... aream complet» (cf. Bubnov, op. cit., p. 485).

    ~ f. 25 v°-26: ‹Adalboldvs Traiectensis ?, Epistula ad Gerbertum›.

    (éd. d’après ce manuscrit Bubnov, op. cit., p. 485-487.)

    ~ f. 26, l. 12-27: ‹De crassitudine circuli, ex Adalboldi Libello de ratione inueniendi crassitudinem sphaerae ?›.

    inc.: «CRASSITVDO CIRCVLI subdupli diametri...».

    expl.: «... duobus S~S SVPER StiTiBVS» (cf. Bubnov, op. cit., p. 487, qui renvoie à son éd. p. 304 et 306, mais le texte est différent).

    f. 26, l. 28-31 v°: ‹Geometria incerti auctoris› (extraits).

    inc.: «MENSVRARVM appellationes quibus utimur...».

    expl.: «... nisi in eis mira fuerit diuersitas» (IV, 1-47; III, 9; IV, 48-50; éd. Bubnov, op. cit., p. 337-358, 323 et 358-359).

    ~ f. 31 v°-32: Gerbertvs Remensis, Epistula ad Adalboldum.

    (éd. Bubnov, op. cit., p. 487 et 43-45).

    f. 32 v°-36 v°: ‹Geometria incerti auctoris› (extraits).

    titre: «INCIPIVNT FIGVRȨ EXCERPTȨ DE GEOMETRIA».

    inc.: «GEOMETRICALES tractandi diuersitates...» (IV, praef. - éd. Bubnov, op. cit., p. 336).

    expl.: «... Erit igitur B.E. medium C.D.» (III, 11 - éd. Bubnov, op. cit., p. 325).

    ~ f. 36 v°-38 v°: ‹Notae de astrolabio, astronomia, computo, etc.›.

    ~ f. 38 v°: Irenaevs ?, Epistula ad Dedalum.

    inc.: «Dedalo Hireneus salutem. Propositio quam nuper inter fialas et falernum...».

    ~ f. 38 v°-41 v°: ‹Ps. Boethivs, Geometria› (extraits).

    (éd. P.L., 63, col. 1358 et 1307-1329; Friedlein, op. cit., p. 373-388).

    ~ f. 41 v°-44: ‹Ps. Boethivs, Ars geometriae et arithmeticae› (extraits).

    1) inc.: «MENSVRA est quicquid pondere capacitate...» (V, début).

    expl. f. 42, l. 27: «... descendat et sibi defendat» (éd. Lachmann, op. cit., p. 407-410, l. 7).

    2) inc. f. 42, l. 27: «Si duo circuli ab exteriori se parte...».

    expl. f. 42 v°, l. 2: «... Quadrilaterum figurarumque circulis ambiantur» (éd. Lachmann, op. cit., p. 389, l. 28-390, l. 20).

    3) inc. f. 42 v°, l. 2: «Stadium habet passus CXX.V.VIII...».

    expl. f. 42 v°, l. 11: «... cuius medium intelligamus» (éd. Bubnov, op. cit., p. 188, l. 1-14).

    4) inc. f. 42 v°, l. 11: «Illud enim dico lineȩ principium a quo incipit longitudo...».

    expl. f. 43, l. 29: «... et est quadratus qui linearum ratione constringitur III (?)» (non identifié).

    5) inc. f. 43, l. 29: «Ergo linearum genera sunt tria...».

    expl. f. 43 v°: «... in conclusione extremitas» (V, fin - éd. Lachmann, op. cit., p. 410, l. 8-412; cf. Bubnov, op. cit., p. 187-188 pour ces différentes parties du liv. V).

    6) inc. f. 43 v°: «Quomodo inuenta est geometria...».

    expl.: «... descriptio demonstratio et conclusio» (II, début - éd. P.L., 63, col. 1356-1359 B).

    ~ f. 44, l. 12-29: ‹Nomina ponderum›.

    inc.: «Scripulus. Dimidia sextula...».

    expl.: «... assis siue as XII unciȩ» (même texte dans les mss. Montpellier, Bibl. Fac. Méd. 334 (IXe-Xe s.), f. 49 v°-50 et Reg. lat. 309, f. 104 v°).

    ~ f. 44-44 v°: ‹De probatione auri et argenti›.

    inc.: «Omne aurum cuiuslibet ponderis...».

    expl.: «... huius fronte prefixum est» (éd. cf. supra, Barb. lat. 12, f. 113).

    ~ f. 44 v°: ‹De mensura cerae et metalli in operibus fusilibus›.

    inc.: «In fundendis operibus...».

    expl.: «... et den‹arii› XVI» (éd. V. Rose, Vitruvii De architectura libri decem, Teubner, 1899, p. xxix-xxx).

    f. 44 v°-45 v°: ‹Macrobivs, Commentarius in Somnium Scipionis› (extrait).

    inc.: «In omni orbe uel spera medietas...».

    expl.: «... terra esse maiorem» (I, 20, 14-32).

    f. 45 v°-46: ‹Martianvs Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii› (extrait).

    inc.: «Luna item circuli sui sexcentesimam optinet portionem...».

    expl.: «... humane coniectura dimensionem admittat» (cf. VIII, 860 et VI, 595-598; texte remanié édité partiellement dans la Geometria incerti auctoris (IV, 60) par Bubnov, op. cit., p. 362, l. 5-363, l. 5; cf. C. Leonardi, I codici di Marziano Capella, dans Aevum, 33, 1959, p. 468 et 34, 1960, p. 499, qui cite plusieurs autres manuscrits de cet extrait, dont Montpellier, Bibl. Univ., Méd. 334, f. 52 v°-53).

    f. 46-47 v°: Agrimensores, Pauca de mensuris.

    1) inc.: «MENSVRA est iuxta Isidorum quicquid...».

    2) ‹De ponderibus›.

    inc.: «Ponderum pars minima calcalus [sic] est...».

    3) ‹De mensuris in liquidis›.

    inc.: «MENSVRARVM in liquelis [sic] coclear est...».

    expl.: «... Duo chori chulleum quod sunt mod‹ia› LX» (éd. Lachmann, op. cit., p. 371-376; F. Hultsch, Metrologicorum scriptorum reliquiae, 2, Teubner, 1866, p. 135-142).

    ~ f. 47 v°-48 v°: ‹Beda Venerabilis, De ratione temporum› (extraits: chap. 1 et 4).

    ~ f. 48 v°, l. 2-21: ‹De mensuris›.

    inc.: «Calculus minima pars est quasi lapillus...».

    expl.: «... denarios CLXXX faciunt solidos XV hoc est libra» (non identifié).

    ~ f. 48 v°: ‹Isidorvs Hispalensis, Etymologiae› (extrait: XVI, 27).

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: peut-être française, petite écriture régulière aux f. 3-47 v°; les f. 1 v°-2 v° et 47 v°-48 v° sont de deux autres mains et d’une encre plus noire; les gloses des f. 46 v°-48 v° sont d’une écriture humanistique très penchée peut-être française qui note au bas du f. 48 v°: «Hoc opusculum fragmentatum suis manibus scripsit». D’après Thulin, op. cit. infra, le manuscrit paraît être une copie partielle du ms. Bamberg, Staatl. Bibl., Class. 55 (H.J. IV. 22) du IXe s. Les textes des f. 44-46 se trouvent dans le même ordre dans le ms. Montpellier, Bibl. Univ., Méd. 334 (IXe-Xe s.), f. 49 v°-53.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: en haut du f. 1 ex-libris de deux lignes en partie gratté: «Iste liber est... / et continet geometriam Euclidis» (XIIIe s. ?) précédé de ces 3 mots: «pectoris (ou «pretoris».) arma situm (ou «ficum ?)»; le cardinal Barberini (n° antico 830).

Notes

Source des données : Biblissima

Bibliographie

    • G. Friedlein, Boetii De institutione arithmetica..., Teubner, 1867, p. 372 (brève mention)
    • N. Bubnov, Gerberti... opera mathematica, Berlin, 1899, p. lxxii-lxxiii, 484-488 (description détaillée)
    • C. Thulin, Zur Überlieferungsgeschichte des Corpus agrimensorum -Exzerptenhandschriften und Kompendien (Göteborgs kungl. Vetenskaps-och Vitterhets. Samhälles Handlingar, 14-15, 1911-12, p. 22-23)
    • Th. Silverstein, p. 27-28 (description incomplète)
    • T. de Marinis, La legatura artistica..., 2, 1960, p. 73, n° 1568 bis (reliure vénitienne).

Vie du livre

Source des données