Auxerre. Bibliothèque municipale, Ms. 70

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q207324

Aspects codicologiques

  • Parch., XIIIe s. (in.), 201 ff. (f. 201 v° essais de plume), 358/364 X 257/262 mm., just. : 269/265 X 195/177 mm., 2 col., 40 lignes, réglure à la mine de plomb repassée à l’encre par endroits. Cahiers : 1-138, 144(-1), 15-258, 266 signés I à XIII (f. 8 v° à 104 v°) et I à XI (f. 115 v° à 195 v°) à la fin de chaque cahier. Initiales rouges ornées de bleu ou bleues ornées de rouge, titres, incipit et explicit rubriques ; notabilia rubriqués.

    inc. : « Rationale est... » (f. 2).

    expl. : «... perculit aprum » (f. 200 v°).

    : « Eripedis quarto... » (f. 201).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XLI

  • ~ f. 1-88 v° : PAPIAS, Opera.

    f. 1-60 : ‹Elementarium doctrinae rudimentum› (R-Z).

    inc. : « R. Littera communionem habet cum S, itaque antiquitus honos, labos... ».

    expl. : «... zoziaticum siderale. Zozia signa ».

    suivi de l’épilogue : « Infinitas benedictionis gratias iam Deo Patri referimus... sapientia cum Patri et Spiritu per infinita secula. Amen » (éd. de l’épilogue d’après les mss. Berne, Burgerbibl. 1, 2 et 276 (XIIIe s.), H. Hagen, Anecdota Heluetica, Leipzig, Teubner, 1870, p. clxxix-clxxx).

    à la fin : « Ergo mente pia pro me rogitate Papia » (1 v.).

    f. 60-88 v° : ‹Ars grammatica›.

    (préf.) inc. : « Petitis a me, Karissimi ex arte grammatica uobis competentes... ».

    expl. : «... ut ad uestri desiderii perfectum peruenire ualeatis ».

    (texte) inc. : « Vox est aeris tenuissimi ad linguam... ».

    expl. : «... ut at ast autem tenu [sic] et atque equidem et nam neque » (éd. de la préf. et de passages de quelques chap., H. Hagen, op. cit. supra, p. clxxx-clxxxiv).

    ~ f. 89-105 : HIERONYMVS presbyter, Liber de nominibus hebraicis (Clavis n° 581).

    titre : « Incipit prefacio sancti Ieronimi presbiteri in libro interpretationis hebraicorum nominum ».

    le classement alphabétique des noms est établi de A à Z pour les livres du Nouveau et de l’Ancien Testament réunis.

    f. 105-107 v° : ‹DONATVS, Ars minor›.

    f. 107 col. 1 : «... prima ut lego, secunda ut legis tercia ut legit » (milieu du § 4 — éd. H. Keil, Gramm. lat., 4, Leipzig, Teubner, 1961, p. 360 ligne 14; éd. L. Holtz, op. cit. infra, p. 593, lignes 11-12). La suite manque. « Aduerbium quid est?...» (§ 5 — éd. H. Keil, p. 362 ; éd. L. Holtz, p. 595).

    expl. mutilé : «... sub ablatiui casus ut arma sub ad // » (éd. H. Keil, p. 366 ligne 1, éd. L. Holtz, p. 601 ligne 11).

    1 feuillet manque.

    ~ f. 108-197 : FRECVLPHVS LEXOVIENSIS, Historia (Chronicon) (tome I).

    texte précédé de la dédicace à Hélisachar et d’un poème :

    titre : « Incipit epistula Freculfi episcopi ad Elisacharum magistrum suum in opere subsequenti ».

    inc. : « Domino preceptori desiderantissimo Elisacharo Freculfus episcoporum inimicus [sic] (correct. marginale : « minimus ») in Christi filio : Dum torpentia quorundam... » (P. L., 106, col. 917-920 ; éd. dans M. G. H., Epist., 5, p. 317).

    f. 108 v° col. 1 : ‹De chronicorum libris›.

    inc. : « Te duce Christe uia facilis est ire per omnes... » (20 v. — P. L., 106, col. 919-920 ; éd. dans M. G. H., Poet. lat. medii aeui, 2, p. 669-760 ; cf. D. Schaller et E. Könsgen, Initia carminum, n° 16071).

    (texte) f. 109 col. 2, titre : « Incipit liber primus ab Adam usque Abraham ».

    précédé f. 108 v° col. 1-109 col. 2, comme chaque livre, d’une table des chapitres.

    inc. : « Cum aliquam temporum seriem commatico [sic] sermone... » (P. L., 106, col. 919-1258 avec lacune entre les liv. I, 1, 42-2, 10 complétée d’après le ms. Saint-Gall, Stiftsbibl. 622 (IXe s.) par A. Grunaver, De fontibus historiae Frechulphi, Zurich, 1864, p. 19-29.

    ordre des livres : I f. 109 col. 2-120 v° col. 2, II f. 120 v°-134 col. 1, III f. 134-144 v° col. 1, IV f. 144 v°-159 col. 1, V f. 159-169 col. 2, VI f. 169-180 col. 1, VII f. 180-197 col. 2 (cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 1-104).

    ~ f. 197-197 v° : Ps. IVLIVS AFRICANVS, Excerpta.

    titre col. 2 : « Ex libro Iulii Affricani qui primus latinorum post Christi aduentum scripsit de temporibus atque etatibus seculi ».

    inc. : « Ab Adam usque ad diluuium anni I̅I̅CCXLII. Diluuio... ».

    expl. col. 1 : «... a Passionne Domini usque ad Constantium et Maximianum consules anni CCLXVIIII » (éd. d’après le ms. Paris, Bibl. nat., n.a.l. 1613 (IXe s.) f. 8, T. Mommsen, Chronica minora saec. IV, V, VI, VII (M. G. H., Auct. antiq. 9), Berlin, 1882, p. vii-viii ; cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 104).

    ~ f. 197 v° : HIERONYMVS presbyter, Chronicon Eusebii (extrait).

    titre col. 1 : « Ex libro qui titulatur chronica Eusebii atque Ioronimi [sic] ».

    inc. : « Ab Adam usque ad diluuium anni I̅I̅CCXLII. A diluuio usque ad Natiuitatem... ».

    expl. col. 2 : «... fiunt simul ab Adam usque ad X annum Tyberii anni V̅CCXXVIII » (éd. cit., p. viii, cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 104-104 v°).

    ~ — ISIDORVS HISPALENSIS, Chronica maiora (Clavis n° 1205, extrait).

    titre col. 2 : « Ex libro Isidori Ispalensis episcopi ».

    (texte) : « Tyberius regnauit annis XXIII huius XVIII regni anno Dominus crucifixus est peractis a principio mundi annis V̅CCXXVIII » (éd. cit., p. viii et t. 2 (M. G. H. ; Auct. antiq. 11), Berlin, 1894, p. 454; cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 104 v°).

    ~ — BEDA VENERABILIS, De temporum ratione (Clavis n° 2320, extrait).

    titre : « Ex libro Bede presbiteri ».

    inc. : « Anno XV imperii Tyberii Dominus post baptismum... ».

    expl. : «... ut sibi uidebatur composuit anni sunt V̅CCXXVIII » (P. L., 90, col. 546 ; éd. T. Mommsen, Chronica minora, III (M. G. H., Auct. antiq., 13), Berlin, 1894, p. 282 ; éd. C. W. Jones, De temporum ratione (Corpus Christianorum, Series Latina, 123 B), Turnhout, 1977, p. 496, cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 104 v°).

    ~ f. 197 v°-198 : EVSEBIVS CAESARIENSIS, Excerptum.

    titre col. 2 : « Eusebius Cesariensis episcopus dicit ».

    inc. : « Sunt anni ab Adam usque ad diluuium I̅I̅CCXLII... ».

    expl. col. 1 : «... ab Abraham usque ad natiuitatem Christi I̅I̅XV omnes collecti V̅CXCVIIII » (5 lignes — cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 104 v°).

    ~ f. 198 : HIERONYMVS presbyter, Chronicon Eusebii (extrait).

    titre col. 1 : « Ieronimus hec eadem confirmat dicens ».

    inc. : « Ab Adam usque ad diluuium supputantur anni I̅I̅CCXLII... ».

    expl. : «... ‹A›b Abraham usque ad natiuitatem Christi I̅I̅XV omnes collecti fiunt V̅CXCVIIII » (5 lignes — cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 104 v°).

    ~ — PROSPER AQVITANVS, Chronicon (Clavis n° 2257, extrait).

    titre : « Prosper similiter ».

    (texte) : « Computantur omnes anni ab Adam usque ad diluuium I̅I̅CCXLII. A diluuio usque ad Abraham anni DCCCCLII. Ab Abraham exordio usque ad natiuitatem Christi ex Maria anni I̅I̅XV » (cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 104 v°).

    ~ — PAVLVS OROSIVS, Excerptum.

    titre : « Orosius ».

    inc. : « Sunt ab Adam primo homine usque ad Ninum magnum... ».

    expl. : «... qui simul collecti ab initio mundi usque ad presentem annum fiunt V̅I̅VIIII » (cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 104 v°).

    ~ f. 198-199 v° : ISIDORVS HISPALENSIS, Etymologiae (Clavis n° 1186, extrait = Chronica minora, Clavis n° 1205).

    titre : « De discretione temporum ».

    inc. : « Prima etas in exordio sui continet creationem mundi... ».

    expl. col. 2 : «... Residuum sexte etatis tempus Deo soli cognitum est » (V, chap. 39 — P. L., 82, col. 224-228 ; éd. T. Mommsen, Chronica minora saec. IV, V, VI, VII, t. 2 (M. G. H., Auct. antiq., 11), Berlin, 1894, p. 426-481 ; W. M. Lindsay, Isidori Hispalensis Episcopi Etymologiarum siue Originum, 1, Oxford).

    le texte est suivi de cette phrase : « Colligitur omne tempus ab exordio mundi usque in presentem gl‹oriosi› Recessuithin [sic] prin‹cipis› annum X qui est era DCLXVI̅ VDCCCLVII Explicit adnotatio parua de discretione temporum » (cf. T. Mommsen, op. cit. supra, p. 411 ; cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 104 v°-106 v°).

    f. 199 v°-201 : ‹AVSONIVS›, Opera.

    f. 199 v°-200 : Monosticha de XII Caesaribus.

    titre : « Incipit epistula ad Hesperium filium ».

    f. 200 col. 1 : «... Quindecies seuis potitur dum frater habenis » (III, 11 — le v. 10 manque).

    « Addidit Augustum diuis matura senectus... » (IV, 2 — le v. 1 manque).

    à la fin : « Finiunt monastica » (éd. R. Peiper, Decimi Magni Ausonii Burdigalensis opuscula, Leipzig, Teubner, 1886, p. 183-186 ; cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 106 v°-107)

    f. 200-200 v° : Tetrasticha de XII Caesaribus.

    titre : « Incipiunt tetrastica » (éd. cit., p. 187-193; cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 107-107 v°).

    f. 200 v°-201 : Eclogarum liber (extraits : Anthol. lat. 641, 644-645, 647).

    f. 200 v° col. 2, titre : « Incipiunt monostica de erumpnis Herculis » (XXV — éd. cit., p. 106 ; cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 107 v°).

    f. 201 col. 1 titre : « Incipiunt de institutione uiri boni » (III — éd. cit., p. 90-91 ; cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 108).

    titre : « Incipit de pitagoricis diffinitionibus νaγRΗωγ [sic] » (IV — éd. cit., p. 91-92 ; cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 108).

    col. 2, titre : « Incipit de etatibus animantium hHeyevaγωγ [sic] » (V — éd. cit., p. 93 ; cf. infra, Auxerre, Bibl. mun. 91, f. 108).

Ancien possesseur

Anciennement dans

Origine

  • Origine : française, vraisemblablement écrit à l’abbaye de Pontigny (cf. Possesseurs et C. Samaran et R. Marichal, op. cit. infra) ; écritures de plusieurs mains.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XLI

  • Possesseur : abbaye de Pontigny d’après l’ex-libris contemporain répété de la même main au f. 201 v° : Liber Sancte Marie Pontiniaci » ; cotes anciennes « 67 » (f. 1), « 91 » (f. 201 v°) ; la description de l’inventaire du XIIe s., avec additions du XIIIe s. de l’abbaye de Pontigny contenu dans le ms. Montpellier, Bibl. univ., Méd. 12, f. 180 v° pourrait convenir dans sa seconde partie à notre manuscrit : « Prima pars Papie, in uno uolumine. Secunda in altero uolumine cum Hystoria Ferculi » (éd. G. Libri, Cat. gén., in-4°, 1, Paris, 1849, p. 716).

Notes

Source des données : Biblissima

Bibliographie

    • Cat. gén., 6, Paris, 1887, p. 31-32
    • C. F. Natunewicz, Freculphus of Lisieux, his Chronicle and a Mont St. Michel Manuscript (Sacris erudiri, 17, 1966, p. 92 = Horae eruditae ad codices S. Michaelis de Periculo Maris, Steenbrugge, 1966)
    • C. Samaran et R. Marichal, Catalogue, 6, Paris, 1968, p. 576
    • L. Holtz, Donat et la tradition de l'enseignement grammatical. Étude et édition critique, Paris, C. N. R. S., 1981, p. 507-508 n. 35
    • G. L. Bursill-Hall, A Census of medieval Latin Grammatical Manuscripts (Grammatica speculativa, 4), Stuttgart-Bad Cannstatt, 1981, p. 24 n° 13
    • M. Peyrafort-Bonnet, La dispersion d’une bibliothèque médiévale : les manuscrits de l'abbaye de Pontigny (Cîteaux. Commentarii cistercienses, 35, 1984, p. 125).

Vie du livre

Source des données