Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Pal.lat.1525

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q89454

Aspects codicologiques

  • Papier (filigrane f. I, 1-47 et 72-107: var. Briquet 2466, Vérone, 1442; f. 48-71: var. Briquet 14334, Pignerol, 1458; f. 108-333: var. Briquet 6620, Piémont, 1473; f. 334-439: var. Briquet 6597, Chiavenna, Milan, 1465-1472), XVe s. (a. 1467), II + 439 ff. (pas de f. 224-233 par erreur), 2 col., 290 x 170 mm. Au f. 1, initiale verte sur fond or et pourpre se prolongeant en rinceaux de feuillages dans la marge; au bas du feuillet, branche verte divisée en deux rinceaux à feuillages et fleurettes bleues et mauves surmontant les armes. Le f. II, remployé comme feuillet de garde, contient un faux début du De officiis, limité à quelques lignes, et la table du contenu ajoutée d’une main postérieure.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Heidelberger historische Bestände – digital

  • Langue(s) des textes dans le manuscrit : latin

    Titre(s) :
    1r-183v - Cicero: Opera
    1r-28r - De officiis
    28v-71r - De finibus
    71r-101v - De inuentione
    102r-134r - De natura deorum
    134r-158r - De diuinatione
    158v-162v - De fato
    163r-167r - Timaeus
    167v-183v - Lucullus seu Academica priora
    183v-186r - Ps.-Cicero: Oratio pridie quam in exilium iret
    186v-199r - Cicero: Orationes in L. Catiliniam (I-IV)
    199r-199v - Ps.-Sallustius: Inuectiua in Ciceronem
    200r-201v - Ps.-Cicero: Inuectiua Sallustium
    201v-323r - Cicero: Orationes
    201v-214v - De lege agraria
    215r-234v - In L. Pisonem
    235r-238v - Cum senatui gratias egit
    239r-241v - Pro A. Licinio Archia poeta
    241v-244r - Pro M. Marcello
    244r-246v - Pro Q. Ligaro
    247r-250r - Pro rege Deiotaro
    250r-253v - In P. Vatinium testem
    254r-256r - Cum populo gratias egit
    256r-268r - De domo sua
    268r-281v - Pro P. Sestio
    282r-286r - De prouinciis consularibus
    286r-292r - De haruspicum responsis
    292v-297v - Pro L. Cornelio Balbo
    298r-304v - Pro M. Caelio
    305r-310v - De imperio Cn. Pompei
    311r-319r - Pro A. Caecina
    319v-323r - Pro P. Sulla
    323v-438v - Cicero: Opera
    323v-330v - De senectute
    331r-339v - De amicitia
    340r-344r - Paradoxa ad Brutum
    344r-393r - Orationes in M. Antonium Philippicae (I-XIV)
    393v-438v - Tusculanae disputationes

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1-183 v°: Cicero, Opera.

    f. 1-28: De officiis.

    titre: «Marci Tulii Ciceronis de officiis liber primus incipit ad Marcum Ciceronem filium etc. ».

    f. 28 v°-71: De finibus (ms. B des éditions).

    titre: «Marci Tulii Ciceronis de finibus bonorum et malum [sic] liber primus incipit etc. ».

    f. 71-101 v°: De inuentione.

    titre: «Incipit liber primus de Rethoricorum inuentione Marci Tulii Ciceronis Philosophorum ».

    f. 102-134: De natura deorum.

    titre: «Incipit liber primus Marci Tulii Ciceronis de natura deorum et hoc sit ».

    f. 134-158: De diuinatione.

    titre: «Incipit liber primus de diuinacione Marci Tulii Ciceronis ».

    f. 158 v°-162 v°: De fato.

    titre: «Incipit liber de fato Marci Tulii Ciceronis et cetera ».

    f. 163-167: Timaeus.

    titre: «Sequitur Thymaeus Platonis Marci Tulii Ciceronis etc. ».

    f. 167 v°-183 v°: Lucullus seu Academica priora.

    titre: «Incipit Lucullus Marci Tulii Ciceronis philosophi ».

    f. 183 v°-186: Ps. Cicero, Oratio pridie quam in exilium iret.

    titre: «Oratio Marci Tulii Ciceronis pridie quam in exilium iret et cetera ».

    f. 186 v°-199: Cicero, Orationes in L. Catilinam (I-IV).

    titre: «Sequuntur nunc quatuor libri Marci Tulii Ciceronis qui dicuntur libri inuectiuarum in Catilinam ».

    f. 199-199 v°: Ps. Sallvstivs, Inuectiua in Ciceronem.

    titre: «Crispi Salustii oracio inuectiua incipit in Marcum Tulium Ciceronem etc. ».

    f. 200-201 v°: Ps. Cicero, Inuectiua in Sallustium.

    titre: «Incipit oracio inuectiua M. Tulii Ciceronis in Crispum Sallustium ».

    f. 201 v°-323: Cicero, Orationes.

    f. 201 v°-214 v°: De lege agraria (ms. e de Boulanger).

    titre: «Incipit liber primus de lege agraria Marci Tulii Ciceronis etc. ».

    f. 215-234 v°: In L. Pisonem (ms. e de Grimal).

    titre: «Sequitur nunc primus liber Marci Tulii Ciceronis Inuectiuarum in Pisonem etc. ».

    f. 235-238 v°: Cum senatui gratias egit (ms. V des éditions).

    titre: «Oracio Marci Tulii Ciceronis in senatu post reditu ab exilio etc. ».

    f. 239-241 v°: Pro A. Licinio Archia poeta (ms. V des éditions).

    titre: «Oracio Marci Tulii Ciceronis pro Aulo Archia poeta Tharentino etc. ».

    f. 241 v°-244: Pro M. Marcello.

    titre: «Incipit oratio Marci Tulii Ciceronis pro Marco Marcello apud Gaium Cesarem etc. ».

    f. 244-246 v°: Pro Q. Ligario.

    titre: «Incipit oracio Marci Tulii Ciceronis pro Quinto Ligario apud G. Cesarem etc. ».

    f. 247-250: Pro rege Deiotaro.

    titre: «Incipit oratio Marci Tulii Ciceronis pro Rege Deiotaro apud Gaium Cesarem etc. ».

    f. 250-253 v°: In P. Vatinium testem.

    titre: «Incipit oracio Marci Tulii Ciceronis in Vatinium testem ».

    f. 254-256: Cum populo gratias egit (ms. V des éditions).

    titre: «Incipit oratio Marci Tulii Ciceronis cum de reditu suo P‹opulo› R‹omano› gratias egit etc. ».

    f. 256-268: De domo sua (ms. V des éditions).

    titre: «Incipit oratio Marci Tulii Ciceronis in Clodium ».

    f. 268-281 v°: Pro P. Sestio.

    titre: «Incipit oracio Marci Tulii Ciceronis pro Sestio apud iudices ».

    f. 282-286: De prouinciis consularibus.

    titre: «Incipit oracio Marci Tulii Ciceronis de prouinciis consularibus ».

    f. 286-292: De haruspicum responsis.

    titre: «Incipit oracio Marci Tulii Ciceronis de aruspicum responsis etc. ».

    f. 292 v°-297 v°: Pro L. Cornelio Balbo.

    titre: «INcipit oracio Marci Tulii Ciceronis pro Cornelio Balbo et Pompeiio etc. ».

    f. 298-304 v°: Pro M. Caelio.

    titre: «INcipit oracio Marci Tulii Ciceronis pro Celio etc.».

    aux f. 300 col. 1, l. 54 -301 col. 1, l. 12, transposition du passage 7, 18-11, 27 dans le chap. 15, 36 (cf. supra, Pal. lat. 1483, f. 72-90 v°).

    f. 305-310 v°: De imperio Cn. Pompei (ms. V des éditions).

    titre: «Incipit oracio Marci Tulii Ciceronis de imperio Cn. Pompeii et cetera ».

    f. 311-319: Pro A. Caecina (ms. V des éditions).

    titre: «Incipit liber pro Aulo Caecina Marci Tulii Ciceronis ».

    f. 319v°-323: Pro P. Sulla (ms. V des éditions).

    titre: «Incipit liber breuis pro Silla Marci Tulii Ciceronis et hoc sit ».

    expl. inachevé: «... aut de republica aut de alicuius periculo meminisse » (15, 43).

    f. 323 v°-438 v°: Cicero, Opera.

    f. 323 v°-330 v°: De senectute.

    titre: «Incipit liber Marci Tulii Ciceronis de senectute qui uocatur Catho maior ».

    f. 331-339 v°: De amicitia.

    titre: «Incipit liber primus Marci Tulii Ciceronis de amicitia etc. ».

    inc.: «Quintus Mutius augur Sceuola multa...».

    expl.: «...nichil prestabilius putes [sic]. Valete etc.».

    f. 340-344: Paradoxa ad Brutum.

    titre: «Incipit liber Marci Tulii Ciceronis qui grece dicitur Paradoxa quod latine dici potest circa gloriam proprie autem mirabilia etc. ».

    f. 344-393: Orationes in M. Antonium Philippicae (I-XIV).

    titre: «Incipit liber primus Philippicarum in Antonium Marci Tulii Ciceronis etc. ».

    le liv. III du manuscrit comprend la Philipp. III, 1-27; le liv. IV comprend Philipp. III, 28-fin d’ou un décalage dans la numérotation jusqu’à la Philipp. VII.

    f. 366 col. 2, lacune des manuscrits de la classe D à la fin de la Philipp. V et au début de la Philipp. VI: le texte passe de «... p.c. legatorum mentionem » (V, 12, 31) à «numquam uidi tantam...» (VI, 7, 18).

    f. 393 v°-438 v°: Tusculanae disputationes.

    titre: «Incipit liber primus Tusculanarum Marci Tulii Ciceronis et cetera ».

Intervenant

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: allemande (?, peut-être d’un copiste travaillant en Italie), écriture semi-cursive anguleuse légèrement penchée. Une mention de date se lit à la fin du titre du f. 215: «Sequitur nunc... in Pisonem etc. 1467 ».

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: les armes, peintes au bas du f. 1: de gueules au coq chantant d’argent et de sable perché sur un bâton d’or (de couleur jaune) surmontées d’un cimier orné de plumes avec lambrequins rouges et noirs, n’ont pas été identifiées; bibliothèque palatine de Heidelberg (au f. II v° note concernant l’édition Gruter: «Palatinus secundus vocatur a Grutero ad Ciceronem in libris de officiis, de finibus, de natura, de diuinatione, de fato, de lege agraria, pro Caecina, in Pisonem, Philippicis sed non in de uniuersitate; in Tusculanis vocatur quartus; in Catilinariis primus; in Flacciana oratione nonus; in pro Archia, ad Quirites, de harusp. resp., pro domo sua, pro Sextio, pro Balbo, in Catone et paradoxis vocatur quartus; in Loelio sextus; in Timaeo primus » (cf. supra, Pal. lat. 1459), au f. II cote ancienne: 1213, et cote du transfert: C. 138/143).

Notes

Source des données : Biblissima

  • J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate, Paris, 1982 (https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/fohlen1982/0206)
  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 178 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)

Bibliographie

    • K. Halm, Ueber die Handschriften des Cicero..., p. 166-171
    • J. G. Baiter, M. Tullii Ciceronis opera..., 4, Zurich, 1861, p. 75 (simple mention)
    • E. Châtelain, Paléographie des classiques latins, 1, Paris, 1884, p. 7 et pl. XXV = f. 311
    • T. Schiche, M. Tulli Ciceronis... De finibus bonorum et malorum libri quinque, Leipzig, Teubner, 1915, p. 1-11
    • A. Barriera, M. Tullii Ciceronis Cato maior de senectute liber, Turin, Paravia, 1921, p. 43 (simple mention)
    • J. Martha, Cicéron, Des termes extrêmes des biens et des maux, 1, Paris, Les Belles Lettres, 1928, p. xxvi
    • A. Boulanger, Cicéron, Discours, 9: Sur la loi agraire, Pour C. Rabirius, Paris, Le Belles Lettres, 1932, p. 29
    • L. Laurand, Les manuscrits de Cicéron (Rev. ét. lat., 11, 1933, p. 114 et 128), simples mentions
    • H. Foerster, Mittelalterliche Buch-und Urkundenschriften auf 50 Tafeln..., Berne, 1946, p. 88-91 et pl. XLIX = f. 331
    • A. S. Pease, M. Tullii Ciceronis De natura deorum liber primus, Cambridge (Mass.), 1956, p. 74
    • R. G. M. Nisbet, M. Tulli Ciceronis in L. Calpurnium Pisonem oratio, Oxford, 1961, p. xxiv
    • P. Grimal, Cicéron, Discours, 16: Contre L. Pison, Paris, Les Belles Lettres, 1966, p. 75
    • R. Badali, Sui codici dei «Paradoxa » di Cicerone (Riv. cult. class. med., 10, 1968, p. 53), simple mention.

Vie du livre

Sources des données