Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 7349

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q65842

Aspects codicologiques

  • Papier, 141 f., au moins deux mains (en ordre chronologique, I : f. 5r-105r ; II : f. 2r-4r et 106r-141r), ms. illustré (f. 5r-5v, 14v-18r). Astrologie, divination et comput : notes astrologiques et géomantiques en français et en occitan (2r-4r) ; morceau de comput (37v) ; Pierre de Dacie, Kalendarium (38r-38v, fragments) ; notes sur les humeurs, saisons et tempéraments (38v-40r) ; notes d’arithmétique et de comput (40r-41r) ; Petrus Hispanus, Tractatus mirabilis aquarum (41r-45r) ; Experimenta Danielis (47r-51r) ; notes de comput (51r) ; Ps.-Hippocrate, Physiognomia (51v-54v) ; Pierre de Dacie, Kalendarium (56v-67r, fragments) ; notes de comput (71r-72r) ; durées de révolution des planètes (84v-85r) ; notes et figure d’astronomie (89v-90v) ; Ciromancia (90v-94r) ; notes (raturées) de divination (103v) ; notes d’astronomie (101v-103r) ; recette et formules magiques (103v-104r, 105r) ; notes de géomancie en occitan (106r-114v) ; Ps.-Arnaud de Villeneuve, Liber experimentorum (115r-118r, en occitan) ; notes astrologiques et géomantiques en occitan (118v-119v) ; calendrier en occitan (120r-126r). Blancs : 1v, 4v, 55r-55v, 58v, 94v-98r, 104v, 105v, 126v, 130r. Trace d’un feuillet découpé entre les actuels 98 et 99 et de 8 feuillets arrachés entre les actuels 104 et 105

    (Source : Persée - DER-IRHT, LXXXIV)

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Contient : 1.° Anonymi tractatus de astrologia judiciaria. — 2.° Tractatus mirabilis aquarum, sive secreta medicinae de oculis : authore Petro Hispano. — 3.° Danielis experimenta, sive modus divinandi ad aperturam psalterii, et conjiciendi per somnia. — 4.° Anonymi tractatus de physionomia. — 5.° Liber Albandini, cujus titulus est : liber similitudinum filiorum Adae fortunatorum et infortunatorum, vitae sive mortis, secundùm nationes, id est, nativitates eorum secundùm duodecim signa. — 6.° Anonymi tractatus de sphaera. — 7.° Anonymi tractatus de chiromantia. — 8.° Annuli Salomonis. — 9.° La maniere de far la sententia de la sort. — 10.° Liber experimentorum Arnaldi de Villanova. — 11.° Ars faciendi sigilla magica. — 12.° Lectura geomantiae, secundùm Hermem Philosophum. — 13.° Arcanum magni Dei revelatum Ptolemaeo Regi.
    Ce manuscrit contient, parmi des traités astrologiques en latin, au f. 106, un traité de géomancie en occitan Aisy es la manyera de far la sentensia de la sort, commençant par : Premyerament regarda la figura premyera [...].

Source des données : Jonas

  • Anonyme | Notes astrologiques et géomantiques
    Incipit référence de l'oeuvre : Saturnus a amyc leo aquari et mort es aries et sagitari
    Folio 2 - 3v
  • Anonyme | Sentencia de la sort
    Incipit référence de l'oeuvre : Aisy es la manyera de far la sentencia de la sort Premyerament regarda la figura premyera que trobaras
    Folio 106 - 106
  • Guilhem de Perisse | Nigromancie astrale
    Incipit référence de l'oeuvre : Aisy comensa lo libre lo qual s'apella Experimenta arnaudi de villanova lo qual yeu guillem de perissa ay scrich
    Folio 115
  • Anonyme | Notes astrologiques et géomantiques
    Incipit référence de l'oeuvre : A xxi de mars yntra lo solelh en aries
    Folio 118v

Source des données : Persée - DER-IRHT, LXXXIV

  • 4r «Hec sunt nomina 7 planetarum in Abrayce et al… (?). Et primo Semes o Theama est Sol, Noga Venus, Madim Mercurius, Levana Luna, Sabatay Saturnus, Sedec Iupiter, Cocav Mars »

    5r-5v Figure représentant les sphères célestes, avec notes astronomico-astrologiques : «Ista rota dicitur spera id est dispositio tocius mundi. In prima circumferentia est paradisus — in medio lucis Iudeus vespere sancta inchoat ecclesia medio sub tempore noctis » [TK, 781]

    5v-7r «Incipit Zael de signis 12 in zodiaco celi. Signa diversificantur ad invicem quia quedam sunt masculini sexus, quidam (!) feminini, quedam bona, quedam mala — Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo » [TK, 1501]

    7r-8r «Et nota quod si aliquis per opinionem voluerit vel per opinionem medicorum confortare virtutem retantivam (!) ipse debet eligere quod Luna sit in signo frigido — quando est cum Marte vel cum Saturno »

    8r-9v «Hic sequitur declaratio coniunctionum omnium planetarum et eorum effectus. Notandum est etiam quod duplex est coniunctio planetarum, scilicet superior et inferior — cum fuerit in coniunctione » [TK, 946]

    9v-10r «De planetis comatis. Coma idem est quod torta sed si qua stella cometur in oriente significat destructionem principis — sunt stationarii mediocriter se hunc »

    10r-10v «Nota de regionibus signorum. Nota quod influentia coniunctionum planetarum cadit super locum ubi est regio signi in quo sit coniunctio — Regio Piscium est septemtrio et participat cum Roma » (chorographie zodiacale)

    10v-13r «Nota etiam quod prenosticatio anni que habet accidere partibus mundi secundum diversitatem 12 signorum per cursum Lune in mense Iulii habet plus in regione signi sua… (?) ubi est Luna. De Ariete. Patronus dicit : Si videris Lunam in Ariete in XVIII die Iulii illo anno erit ventus calidus et tempestas erit in mari — (Piscibus) unde omnes homines erunt multi leti vel mirati (?) propter hoc. Expliciunt signa per cursum Lune » (zodiologium, dont les 12 chapitres sont placés sous l’autorité de Patronus, Oronius, Plato, Patronus, Aroni, Theodosius, Patronus, Othonius, Oronius, Plato, Theodosius et Oronius respectivement)

    13r-14v «Incipi (!) presagium tonitruorum Bede in quolibet mense. Et primo in mense Ianuarii tonitruum sonuerit ventos validos et fortes et habundantiam frumenti… [TK, 652] ; Incipit presagium tonitruorum per etatem Lune. (13v) Si tonuerit prima die Lune significat saturitatem et mortalitatem… [TK, 1466] ; (14r) Incipit presagium pluvie in nova Lune. Si pluat in imprimatione Lune in Martio… [TK, 1457] — (Februario) et si Sol luceat magna piscaria erit » (tonitrualia et pronostics d’après la pluie et l’apparition du soleil)

    14v-18r Hermès/ Enoch, Liber imaginum signorum («Signum Arietis sua fortuna est recta sive longa, sua proprietas — (Figura Piscis) de stagno vel mastice. Nota quod bone domus sunt prima, quinta… et nota quod decima domus est medium celi » , avec illustrations des 12 signes)

    18r-20v «Incipit liber de septem figuris septem planetarum in lamibus (?). Scias quod in istis septem figuris antiqui philosophi sapientes occultaverunt… Figura Saturni quadrata est et sunt tres multiplicata per tres — (Luna) et proicias illam extra villam ubi volueris. Et sic scilicet iussu Dei »

    20v-24r Gergis, De significatione septem planetarum in domibus. 126 MANUSCRITS ASTROLOGIQUES DE LA BNF 33r-37v «Aquarius est signum firmum, calide et humide nature et dat hominem mediocris stature, habentem rotundam faciem, nasum subtilem et labia subtilia — (Capricornus) et sepe convenit esse »

    24r-24v «Incipiunt diffinitiones membrorum corporis humani et eius infirmitatem secundum Albumasar. Saturnus habet splenem et vesicam et melencoliam cum participatione fleumatis... »

    24v-31v «Omnium istorum inferiorum vita divinatura superioribus ut habetur primo Metheorum... (25r) Nota quod Aries dicitur signum primum eo quod mundus... Aries autem habet caput, faciem, oculos... Aries est signum calidum et siccum et incipit regnare a medio Martii usque ad medium Aprilis, qui et cetera (?) habent (?) cor forte et vult multa emere — (Pisces) et de puella sic est iudicandum »

    31v-32v «Luna prima quidquid videris in gaudium vertetur — (Luna 30) puer qui tunc nascitur negociator erit» (lunarium) [éd. Weisser, 362-365 ; DiTommaso, 426]

    32v-33r «Item videamus de influentiis planetarum. Et primo de Sole. Unde si quis natus fuerit hora Solis, sanguinis complexionis erit, mixtius coloris, dives — (hora Saturni) mala morte morietur »

    33r « Iste Saturnus habet Iovem pro inimico sed habet Mercurium pro amico... In die dominica hora bona secunda, 6; in die Lune 3 et 6... Prima dies Ianuarii exeunte 7, quarta dies Februarii — (December) exeunte die 15» (trois courtes sections, dont la dernière traite des jours égyptiens)

    33r-37v «Aquarius est signum firmum, calide et humide nature et dat hominem mediocris stature, habentem rotundam faciem, nasum subtilem et labia subtilia — (Capricornus) et sepe convenit esse »

    37v-38r «Ad inveniendum dies Egiptiacos. Auguro decies audito… (38r) Et nota quod in quolibet mense sunt duo dies Egiptiaci… » (jours égyptiens)

    46r-46v «Hyemps bona erit, ventosum — reges pugnabunt sed non peribunt » (Revelatio Esdrae, sans indication du jour)

    46v «Si igitur tonaverit in prima feria mensis Ianuarii mors principum et magnorum dominorum significat… Si tonaverit in mense Ianuarii multe conventiones fiunt tam de ovibus quam de bobus… Vox tonitrua ab oriente veniens mortem principis significat — in tempore messis significat » (tonitruale basé sur les jours de la semaine, les mois et les points cardinaux)

    56r Albumasar (?), Liber similitudinum (prologue) [HMES, I, 716 n. 1 ; TK, 616]

    57r «Regio signi Arietis est Persa… » (chorographie zodiacale, la même que supra, f. 10r-10v)

    65r Table : 168 heures planétaires de la semaine (incomplet)

    67v-69v Figures circulaires et notes : termes, exaltations des planètes, mansions lunaires, etc. (avec annotations en français)

    70r «Alphabetum de infirmo et de pugillantibus… » (calcul du vainqueur et du vaincu, avec alphabets numériques et tables) [Juste 2007, 208 n. 190]

    70v Figure circulaire : aspects (avec notes explicatives)

    72v-84v Robert l’Anglais, comm. sur Sacrobosco, De sphera (incomplet)

    85r-86v Proportiones competentes in astrorum industria, 42-43 («Ad sciendum in quo signo sit planeta. Si vis scire in quo signo omni tempore — feminique sexus ») [Juste 2004a, 219 n. 98]

    86v-87r «Sequitur de Saturno … (?) secundum suam … (?), etc. Saturnus itaque est homo fuscus, non albus, non niger sed glaucus — (Luna) columpna occulto careat, generalia sunt »

    87r-87v «Si desideras scire austrum alicuius hominis quale est, computa nomen eius et nomen matris eius… Si vis scire planetam hominis, computa litteras nominis eius… (87v) Si velis scire qua hora sit natus homo, computa nomen eius… » (calcul du signe, de la planète et de l’heure planétaire de naissance par onomatomancie, suivi de trois alphabets numériques) [Juste 2007, 142 n. 105 et 146 n. 116]

    87v-88r «Prima die Marcii levantur stelle 9, nomine Saphe et faciunt fortune tres dies, a die 15 levat stella una nomine Terphe (?) et facit malum tempus dies unus — (Februarius) stelle faciunt fortunam pro mensibus sicut dictum est » (influence des étoiles fixes à leur lever pour chacun des 12 mois)

    88r-88v «Si vis scire de aliquo viro vel mulieri egrotante utrum moriatur vel evadat, computa litteras omnium nominum — si autem homo illi contingerit morietur » (onomatomancie)

    88v «Si vis scire qualiter se habet amicus tuus vel amica tua absens, accipe etatem Lune et litteras nominis illius — si homo male se habet » (onomatomancie)

    88v Benedictum sit nomen domini..., 4 («Sol, Mercurius, Saturnus, Iovis et Martis isti quinque sunt masculini — set in tota rota XVIIIto annis »)

    88v-89r «De duobus fratribus nomina debent numerari — tantum in uno quantum in alio, moritur iunior» (onomatomancie) [éd. Juste 2007, 210 n. 197]

    89r «De muliere nomina debent numerari — vir commendabit uxorem terre » (onomatomancie) [éd. Juste 2007, 210 n. 197]

    89r «Quia A significat vitam vel potestatem in populo, B bonam vitam...»

    98v (ajout de la seconde main) «De significationibus tonytruorum quando contingunt in 12 signis. Si tronytruum (!) contingit in Ariete, erit eclypsis, ortologia erunt multa — (Scorpione) pestylencia erit in animalibus grossis» (tonitruale, incomplet, probablement en raison du feuillet manquant à cet endroit)

    99r-101r « Incipiunt anuli Salamonis. Notandum est secundum ea ad quem tendimus quod primo vero opportet scire et notare quid est nobilium Lune — cum predicta petitione et videbis quid dictum est sine dubio » [HMES, II, 280 n. 4 ; Thorndike 1947, 250 ; TK, 948 ; Boudet 2006, 146 n. 98]

    127r-129v Ps.-Arnaud de Villeneuve, De sigillis [TK, 26 ; Weill-Parot 2004, 162 n. 23; Federici Vescovini 2005, 231; Weill-Parot 2005, 271 n. 6 : « lat. 7439 » ; Federici Vescovini 2008, 436 n. 1]

    130v-138r Hermès, Lectura geomantie [TK, 730 ; Charmasson, 289 ; TCEM, 58 ; éd. Charmasson 2001, 375-397]

    138v-141r Ps.-Ptolémée, Archanum magni Dei de reductione geomancie [AAAS, 20 ; TK, 1032 ; Charmasson, 290].

Texte du manuscrit

Source des données : Manuscripta medica

Jean XXI (pape, 1220?-1277) : Tractatus mirabilis aquarum [latin].

  • Œuvre associée : Tractatus mirabilis aquarum
  • Auteur du texte : Jean XXI (pape, 1220?-1277)
  • Incipit : Tractatus mirabilis aquarum quem composuit Petrus Yspanus cum naturali industria secundum intellectum. Aqua mirabilis ad visum conservandum et contra omnem maculam...
  • Explicit : ... etc. Expliciunt lectiones magistri Petri de oculis.

Intervenants

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Bibliothèque de Jean-Baptiste Colbert ; acheté par la bibliothèque royale avec la collection Colbert en 1732 ; ancien fonds royal.

Source des données : Persée - DER-IRHT, LXXXIV

  • Colbert

Notes

Source des données : Biblissima

  • D. Juste, Catalogus Codicum Astrologorum Latinorum. II. Les manuscrits astrologiques latins conservés à la Bibliothèque nationale de France à Paris (Documents, études et répertoires de l'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes, 84), Paris, 2015, p. 123-127 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_2015_cat_84_1)

Source des données : Manuscripta medica

  • Colbertinus.

Bibliographie

    • CCMB IV, p. 345
    • Pedersen 1983, I, p. 264-266
    • Charmasson 2001, p. 358-366
    • A. Calvet, «Le Liber experimentorum attribué à Arnaud de Villeneuve » , in Alchimies, Occident-Orient, C. Kappler, S. Thiolier-Mejean (éds), Paris, 2006, p. 127-137
    • Juste 2007, p. 356-357
    • K. Bernard, «Un texte de géomancie en occitan médiéval : un opuscule du manuscrit BN. lat. 7349 » , Cahiers d’Épistémé 2, 2008, p. 31-58.
  • Bernard, Katy Sarah. “La Question de l’exigence Terminologique Dans Les Témoins Occitans de l’art Géomantique (BNF, Lat. 7349 et 7420A).” In Sciences et Langues Au Moyen Age. Wissenschaften Und Sprachen Im Mittelalter, 119–36. Studia Romanica. Heidelberg: Winter, 2012.
  • Camps, Jean-Baptiste. Les Manuscrits Occitans à La Bibliothèque Nationale de France. Lyon: ENSSIB, 2010. http://www.enssib.fr/bibliotheque-numerique/document-48444.
  • Juste, David. Les Manuscrits Astrologiques Latins Conservés à La Bibliothèque Nationale de France. Documents, Études et Répertoires. Paris: CNRS Editions, 2015.

Vie du livre

Sources des données