Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.14162

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q101097

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parch. I + 206 ff.

    Recueil de deux parties: 1) f. 1-53, XIVe-XVe s., 146 x 110 mm; 2) f. 54-206 (f. 157v° blanc), XVe s. (a. 1401-1402), 148 x 112.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2: //in motu

    f. 55: //deserta anachoretis

    2 — ~ f. 54-88: Gavfridvs Avtissiodorensis, Claraeuallensis abbas, Declamationes de colloquio Simonis cum Iesu, ex s. Bernardi sermonibus (éd. P. L. 184, 437-476).

    ~ f. 88-91: Berengarivs Pictaviensis, Epistula ad episcopum Mimatensem (éd. P. L., 178, 1871-1874).

    f. 91 (add.): Nemesianvs, Eclogae (extrait)

    titre: «Calfurnius [sic] in bucolicis »

    inc.: «Non hoc semper eris perdunt et gramina flores... ».

    expl.: «... Donum forma breue est nec se quod commodet annis » (IV, 21-24 - éd. P. Volpilhac, Némésien, œuvres, Paris, Les Belles Lettres, 1975, p. 58; H. J. Williams, The Eclogues and Cynegetica of Nemesianus, Leyde, Brill, 1986, p. 93).

    ~ — ‹De uera amicitia anecdotum›.

    inc.: «Quidam philosophus amico interroganti ueram amiciciam sibi describi circulum sibi misit... » (4 lignes et demie).

    - Horativs, Sermones seu Saturae (extrait).

    texte: «Immane est uitium dare milia terna macello - Oratius » (II, 4, 76).

    ~ f. 92-92v° ‹Sermo›.

    inc.: «No‹ta›. Quinque sunt que hominem exaltant. Primum est fides... ».

    expl.: «... qui videt eum de facie ad faciem et viator per speculum et similitudinem ».

    ~ f. 92v° ‹Biblia› (extraits).

    inc.: «Dedi te in lucem gentium ut sis salus mea... » (Is. 49, 6).

    expl.: «... eligit eum Dominus in sacerdotem sibi » (I Sam. 2, 28).

    ~ f. 93-94v° ‹Sermo›.

    inc.: «Sapientia edificauit sibi domum, excidit columnas septem (Prov. 9,1). Sicut diuina potentia spiritum rationalem eduxit de nichilo ad esse, ita sua summa beniuolentia... ».

    expl.: «...ponitur etiam in puluere cordiali ad confortacionem cordis ».

    ~ f. 94v° ‹Biblia› (extraits).

    inc.: «Iusticia perpetua est et immortalis. Sap. 10... » (Sap. 1,15).

    expl.: «... sapientia edificabitur domus et prudentia roborabitur» (Prou. 24, 3 - 7 lignes).

    ~ f. 95-96: ‹Hannibaldvs de Hannibaldis, Comment. in Sententias, prol.›.

    Texte incomplet avec de nombreuses lacunes.

    inc.: «Transite ad me omnes (Eccl. 24). Inter ceteras doctrinas christiane religionis sapientia principalior inuenitur quattuor uidelicet antecellentiis preferenda... ».

    expl.: «...regenerauit nos in spe uiuam hereditatem corporalem... » (cf. éd. Thomas de Aquino, Opera omnia, Parme, 1828, t. 22, p. 1-2).

    ~ f. 96-98: ‹Thomas Aquinas, Principium de commendatione et partitione sacrae Scripturae (Stegmüller, Repert. Biblicum, 8019)›.

    inc.: «Hic est liber mandatorum dei (Bar. IV). Sermo Aug. in 4 de doctrina Christi eruditus eloquens ita debet eloqui ut doceat ut delectet ut flectat ut doceat ignaros... ».

    f. 97v°, l. 8: le texte passe de: «... quia de eorum sententiis ac autoritatibus dubitatur, ecclesia tamen eos recepit » (= ed. cit., p. 437, 1204) à: «Nouum autem Testamentum quod ad uitam eternam pertinet non solum » (= ed. cit., p. 439, 1208).

    expl.: «... quousque introducatur sponsa in talamum Ihesu Christi in uitam eternam ad quam nos perducat...Amen » (éd. R. A. Verardo, S. Thomae Aquinitatis opuscula theologica, I, Turin, éd. Marietti, 1954, p. 433-439).

    ~ f. 98: Sicardvs ‹Cremonensis› Mitrale ‹seu De officiis ecclesiasticis› (extrait: I, 3)

    inc.: «Noe primus altare construxisse... ».

    expl.: «...exordium sumpserunt altaria modernorum » (9 lignes - éd. P. L., 213, c. 18 c-d).

    ~ f. 98-98v°: Avgvstinvs Hipponensis, De Genesi ad litteram (extraits: IV, 12 - VII, 3).

    ~ f. 98v°: ‹Schema theologicum›.

    inc.: «Respice mentem, discute mores facta resolue... » (11 lignes).

    ~ — Ps. Bernardvs ‹Claraevallensis›, Meditationes de humana conditione (extrait: c. 4).

    titre (dans la marge): «Bernardus De contemplatione. 4. capitulo »

    inc.: «Primum bonorum est uidere Deum, uiuere cum Deo... » (8 lignes).

    ~ f. 99-114v°: ‹Hvgo De Folieto›, De claustro animae (extrait: III, 1-9 milieu).

    ~ f. 114v°-116: ‹Sermo›.

    inc.: «Ascendam in palmam et apprendam fructus eius [Cantic. VII, 8]. Palma est angusta inferius superius uero lata.... ».

    ~ f. 116v°-118v°: Dies qui obseruandi sunt in anno.

    inc.: «Dies qui obseruandi sunt in anno. Quod cubuerit his diebus non uiuet...».

    f. 118v°-119: Solinvs, Collectanea rerum memorabilium (extraits)

    titre: «Solinus ».

    inc.: «Pudoris legem etiam inter defuncta corpora natura discernit ut si quando... » (1,95) «Solinus - Romulus duo de uiginti natus annos fundamenta Romane urbis iecit ... (1,18 - var) ».

    expl. «... Ab Ascanio Alba Longa, Fidene, Aricia. Solinus » (2,16).

    ~ f. 119-122v°: ‹Chronicon›.

    titre: «Extracta de quodam libro littere uetuste in Berna ».

    inc.: «Addam [sic] annorum CCXXX genuit Seth a quo filii dei. Seth annorum CCV genuit Enos... ».

    ~ f. 123-136v°: Honorivs ‹Avgvstodvnensis›, Imago mundi (extraits: III)

    titre: «De imagine mundi. Ex tercio libro Honorii serie temporum ».

    expl. «... conuertitur a Willibaldo [sic] episcopo», suivi sans séparation, l. 18 d'une continuation.

    ~ f. 136v°-141: Notae.

    suit sans séparation le texte précédent

    inc.: «Hic subegit Saxones et Germanos... ».

    expl.: «... Anno 1226 obiit beatus Franciscus, 1228 canonizatus est ab honorabili pontifice Gregorio IX°», suivi d'une note sur la fondation de Berne par Ursus en 1191: «Anno d. MCLXXXXI de mense maii fundata est Berna... ».

    ~ f. 141-144v°: Iohannes Manzini della motta?, Chronicon ab Henrico VII (a. 1308) ad Rupertum III (1400).

    inc.: «Henricus comes de Luezelburg [sic] anno domini MCCCVIII fuit electus in regem Romanorum... » .

    ~ f. 145-152: ‹Carmen de genealogia deorum›.

    inc.: «Iane biceps qui Clusius atque Patulacius idem... » (cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 9769).

    ~ f. 152v°: Ambrosivs Mediolanensis, De officiis ministrorum (extrait: III, 22)

    titre: «Ambrosius loquens de amicicia »

    inc.: «Amicus neque nexio gratificare [sic] debet... ».

    ~ f. 153: Bernardvs ‹Claraevallensis›, Sermones de diuersis, sermo 22 (extrait remanié)?

    texte: «Quantumlibet te crucies quantumlibet te afflictes non tibi copiam sui tribuit qui uirtutum dominus dicitur nisi futuris uirtutibus adornatus. Ber‹nardus›» (cf. sermo 22, §7).

    ~ — Biblia (extr.).

    texte: «Regnum Dei non est in ostensione sermonis sed in uirtute. Ad Cor. IIII» (cf. 1 Cor., 4, 20).

    ~ — Hvgo ‹De Sancto Victore›, De archa Noe morali (extraits remaniés?).

    inc.: «Virtus radicatur per fidem per timorem seminatur... » (cf. II, 18 et III, 2).

    ~ f. 153-154v°: Iohannes Chrysostomvs, De reparatione lapsi (extraits).

    ~ f. 155: Albertvs Magnvs, De sacramento Eucharistiae (extraits).

    ~ f. 155v°: Clemens Romanvs, Recognitiones (extrait remanié?).

    inc.: «Omnia secundum litem fieri dixit Heraclitus et nullum adeo uerax uerbum meis temporibus sum expertus... ».

    expl.: «... decima uero Christi et pseudo antichristi hec autem de 3° libro primi Clementis successoris Petri deducta sunt recognitionum suarum » (15 lignes - passage non repéré dans l’ éd. B. Rehm, F. Paschke, Die Pseudoklementinen. 2, Rekognitionen in Rufins Übersetzung, Berlin, 1965 (Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte, 51).

    ~ — : Albertvs Magnvs, Excerpta.

    ~ f. 156: Clemens Romanvs, Recognitiones (extraits, IX, 30-31).

    inc.: «Cum Deus iustus sit et ipse fecerit hominum naturam quomodo poterat fieri ut ipse poneret genesim contrariam... » (IX, 30, 2).

    expl.: «...qui sit idoneus anime gubernator et qui eam possit a concupiscentiarum precipitiis reuocare. Idem » (IX, 31,4 - ed. cit., p. 318-319).

    ~ — : Cyprianvs, Excerptum.

    inc.: «Peccati in spiritum sanctum sex sunt species... » (11 lignes).

    ~ f. 156v°-157v°: Clemens Romanvs, Recognitiones (extraits, II, 7-9).

    inc.: Symon magus patre Anthonio matre Rachel... tanquam qui non possit ulla condictione decidere et post pauca introducitur...” (II, 7, 1).

    expl.: «... et quid opus est multa dicere? Quicquid uoluero facere potero. lib° 2° Clementis primi (II, 9, 7 - ed. cit., p. 55-56).

    f. 157: Avsonivs, Eclogarum liber: V, De aetatibus animantium Hesiodion (Anthol. lat. 647)

    titre: «Longitudo uite quorundam animalium ».

    expl. incomplet: «... Nimphe Amadriades quarum longissima uita est » (v. 8 - éd. R. Peiper, Teubner, 1886, p. 93; S. Prete, Ausonius opuscula, Teubner, 1978, p. 99).

    ~ — : ‹Alphabetum› (graece).

    - ‹Oratio : Pater noster› (graece).

    ~ f. 158: Iohannes Chrysostomvs, De reparatione lapsi (extrait: XXII, 55-65).

    ~ f. 158-159: Iohannes Chrysostomvs, De compunctione (extrait: I, 1-13).

    ~ f. 158-159v°: Clemens Romanvs, Epistula ad Iacobum (extrait)

    inc.: «Te quidem oportet irreprensibiliter uiuere... ».

    expl.: «...et te nemo occupet ab his studiis per que omnibus salus datur» (5, 2-4; ed. cit., p. 377-378).

    ~ f. 159v°: Clemens Romanvs, Recognitiones (extraits: II et IX).

    inc.: «Hic ille. Si uniuersum mundum hunc solis huius replet lux quantum existimas esse illud incorporeum... ».

    expl.: «... ut istud solis lumen ad illud tenebre et non lux uideatur. Idem in 2° recognitionum » (II, 61,6; ed. cit., p. 88).

    inc.: «verum et Cesaream hanc mirari ab aliis audiens... ».

    expl.: «... et multum delectatione huiuscemodi intuitus delectabar. idem in 2°» (II, 62 § 4-5 - ed. cit., p. 89).

    inc.: «Scio me aliquando in cogitatione positura extendisse sensum meum... ».

    expl.: «... easque mente non minus quam oculis perspexisse. ibidem » (II, 62, 2 - ed. cit., p. 89).

    inc.: «multum enim potest sursus in anima... ».

    expl. «... futuri iudicii memoriam super eas tanquam radios suos emittens ita ut ne apparere quidem ultra anima queant. Idem in VIIII » (IX, 14, 2-4 - ed. cit., p. 265).

    ~ f. 160-185v°: «Breuis medendi practica» (abbreuiatio Iohannis Manzini)

    titre: «Incipit breuis medendi practica per me Io. breuiata ».

    inc.: «Si quis opusculum hoc ad manum habuerit perfectam habebit medendi noticiam... ».

    à la fin: «Scripsi... et [sic] magno uolumine ubi non erat autoris nomen in hoc opusculum compegi ».

    ~ f. 186: ‹Sententia de humano corporo.

    texte: «Tribus generibus humanum corpus constituitur scilicet spiritibus quibus uiuimus humoribus quibus nutrimur et membris quibus denique sustentamur ».

    ~ f. 186-187v°: Medicamenta.

    inc.: «Doses medicinarum. Dosis scamonis est 3-4 usque ad duas... ».

    ~ f. 188-206v°: Gilbertvs Anglicvs, Compendium medicinae (extrait).

    inc.: «M ‹...› (illisible) XX annorum et supra in uigilia beati Iohannis... ».

Intervenant

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: 2: italienne, écriture humanistique cursive de la main de Giovanni Manzini della Motta (cf. supra, Vat. lat. 11507) qui écrivit ce recueil, au moins en partie, entre 1401 et 1402, au cours d’un voyage en Allemagne et en Suisse, d'après diverses souscriptions, f. 88: «Scriptum in Saxonia in Marchia Brandiburgensi in oppido Stendal 1401 die VII Iul. Ioh. M. scripsit pronunciante Nicholao Mersaan», f. 91: «Luniburg scripsi hanc epistulam Berengharii die XXIIII ottubris 1401 », f. 114v°: «Io. Manz. scripsit hunc libellum Bern. 1401 die 23 febr.», f. 116 et 118v°, initiales: «Io. M.», f. 141: «Ioh. Manz. scripsi omnia supradicta in Berna 1401 die secunda martii in bibliotheca predicatorum Berne», f. 144v°, initiales: «Io. M.» et en marge: «Ulme 14 aprilis 1401 », f. 152, initiales: «Io. M.», f. 185v°: «Scripsi Sundis X iulii 1402... Io. Manz.», f. 187v°: «... que alibi scripsi Io. Manz.».

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: 2: sans doute Giovanni Manzini della Motta, qui a copié la deuxième moitié du manuscrit (cf. supra Origine); collé à la première garde volante, on trouve un morceau de papier portant ces mots, écrits d’une main récente (fin XIXe ou début XXe s.): «Questo libro in carta pecora che comincia “ Epistole Pauli ” si dia al sigr. D. Alfonso del Prete essendo il detto libro d'un padre Biagi (?) Francescano in Viareggio (?), signé: «O. Guidi »; le manuscrit a été acquis par la Bibliothèque Vaticane à une date indéterminée.

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 2ème partie. Fonds Vatican latin, 2901-14740, éds A.-V. Gilles-Raynal, F. Dolbeau, J. Fohlen, Y.-F. Riou, J.-Y. Tilliette, avec la coll. de M. Buonocore, P. Scarcia Piacentini et P.-J. Riamond, Paris, 2010, p. 869 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_2010_cat_21_32)

Bibliographie

    • Quinto centenario della Biblioteca Apostolica Vaticana 1495-1975, Vatican, 1975, p. 115, n° 298
    • C. Vasoli, Un umanista tra le lettere e le armi: Giovanni Manzini della Motta di Fivizzano (Nuova riv. stor., 66, 1982, p. 492, 495, 500, 507-510)
    • M. Buonocore, Codices horatiani..., Vatican, 1992, p. 270-271, n° 198
    • Réf.: BMBV (1991) 15443, (1994) 14854.

Vie du livre

Source des données