Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q100062
Manifeste IIIF
Numérisation :
Parch., XIIIe s., 126 ff. (pas de f. 90-99 par erreur; + f. 104 bis et 105 bis; f. 126-126v° blanc), 2 col., 198 x 150 mm. Quelques feuillets palimpsestes.
Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI
f. 2: //set quemadmodum
f. 1-47: Seneca, Dialogi.
f. 1-7 v°: De prouidentia.
titre: «Incipit liber Senece cum mundus prouidentia quare multa mala bonis uiris accidunt».
marge inf.: «Seneca de mundi prouidentia ».
f. 7v°-15v°: De constantia sapientis.
titre: «Incipit liber secundus quomodo insipientem [sic] nec iniuria nec contumelia cadit».
f. 15v°-36: De ira (extraits: I-II)
titre: «Incipit liber primus de ira ».
f. 36-46: De tranquillitate animi.
titre: «Incipit liber de tranquillitate animi ».
expl. incomplet: «... ut in simulationem etiam res simplicissima dolor ueniat. Explicit» (chap. 15, fin).
f. 47: Accessus in libro de moribus.
titre: «Incipit proemium ad librum Senece beati Ieronimi [sic] ».
inc.: «Lucius Seneca de grecis fuit locus eius in regione Neronis (les mots “de grecis ... Neronis ” ont été exponctués et remplacés dans la marge par les mots “ Cordubensis Fotini stoici discipulus”) scripsit hunc libellum... ».
expl. incomplet (la dernière phrase manque): «... periit incisione uenarum haustu ueneni (suivi de ces mots expontués: “et scripsit hunc libellum”)» (éd. du texte complet, C. Questa, «Accessus» medioevali al «De moribus » dello Ps. Seneca, dans Riv. cult. class. med., 2, 1960, p. 185, qui ne connaît pas ce manuscrit).
f. 47-49: Ps. Seneca, Liber de moribus.
titre: «Incipit Senece de moribus et disciplina ».
f. 49: ‹Sententiae›.
suivent sans séparation le texte précédent.
1) «Cum iudicaueris amare non cum amaueris iudicare » (cf. Cicero, De amicitia, 22, 85).
2) «Illius enim ira querit ad nocendum occasionem, mira ratio est que non uult predicari quod gaudet intelligi » (non identifié).
3) «Agnosci amat quod odium ostendit» (cf. Ps. Seneca, Liber de moribus, 54).
f. 49v°-57v°: Ps. Seneca, De uerborum copia (recension régulière)
titre: «Seneca de prudentia ».
inc.: «Quisquis prudentiam sequi desideras... ».
expl.: «... Turpissima iactura est que per negligentiam fit» (éd. J. Fohlen, op. cit. infra, p. 191-205).
f. 57v°-58v°: Ps. Seneca, De paupertate
titre: «Seneca de paupertate ».
f. 59-61v°: Seneca, De clementia (extraits).
divisés en deux paragraphes.
1) titre: «Seneca de clementia».
inc.: «Scribere de clementia Nero Cesar proposui... » (I, 1, 1).
expl. f. 59v°: «... enim partis cum alteri uideris parcere » (I, 5, 1).
2) titre: «Seneca de magnitudine et clementia ».
inc.: «Decet magnanimitas quem libet mortalem et illum...» (I, 5, 43).
expl.: «... quibus hoc diutius propositum est » (II, 7, 1).
f. 61v°-64: Seneca, De remediis fortuitorum
titre: «Seneca ad Neronem de morte ».
f. 64-76: Seneca, De beneficiis (extraits -recension σ2 de Mazzoli)
titre: «Seneca de beneficiis ».
f. 76-78: Martinvs Bracarensis seu Ps. Seneca, Formula uitae honestae (extraits)
titre: «Seneca de formula et honestate ».
inc. incomplet: «Superfluo et in artum desideria tua constringe... » (§ 4, 3 - éd. du texte complet, C. W. Barlow, Epistolae Senecae ad Paulum..., Rome, 1938, p. 123-138).
expl.: «... aut deficiente impugnat ignauiam. Explicit ».
f. 78-78v°: Seneca, Epistulae ad Lucilium (extraits).
inc.: «Nusquam est qui ubique est. Cunctis [sic pour «Certis ») ingeniis innutriri et immorari oportet... » (cf. ep. 2, 2).
expl.: «... luxuriam trahentia non id nec aductu adduci aducitur [sic]. Explicit» (cf. ep. 18, 43).
f. 79-83: Seneca, De ira (extraits).
titre: «Seneca de doctrina ciuitatis ».
inc.: «Decet legum presidem ciuitatisque rectorem uerbis mollioribus ingenua curare ut facienda suadeat... » (cf. I, 6, 3).
expl.: «... Multos absoluemus si ceperimus ante iudicare quam irascari » (cf. III, 29, 2).
f. 83-88v°: Seneca, Dialogi (extraits).
divisés en deux chapitres.
1) titre: «Seneca de uniuersitatis constitutione ».
inc.: «Quicquid ex uniuersitatis [sic] constitutione patiendum magno usu eripiatur [sic] animo... » (cf. De uita beata, 15, 7).
expl. f. 87: «... et quicquid imbecille est in animo nec procuratum exulcerat» (cf. De tranquillitate animi, 17, 3).
2) titre f. 87: «Seneca de continentia ».
inc.: «O miserabiles quorum palatum nisi ad preciosos cibos non excitatur... » (cf. Ad Heluiam de consolatione, 10, 5).
expl.: «... magna felicitas est in ipsa felicitate [sic] moriendi » (cf. Ad Polybium de consolatione, 9, 9).
~ f. 88v°-102v°: Ps. Caecilivs Balbvs, De nugis philosophorum (extraits)
pas de titre.
inc. f. 88v°: «Cum quidam stolidus audiente Pictagora diceret malle se mulieribus... ».
expl. f. 100: «... temperet iustitia que iustitia inuenerunt temperet temperentia» (recensio Monacensis, 13, 2)
titre: «Flores Senecae ».
inc.: «Si enim fortune anxieris licentiam minuis gloriam... » (recensio Monacensis, 13, 3).
expl. f. 102v°: «... semper que homines quantacumque felicitatem habeant inuidiam tamen sentire maiorem ».
(add. contemporaine): «quacumque arte uerborum quis iuret deus tamen qui consciende testis est ita hoc accipit sicud ille cui iuratus intelligit ».
f. 103-105v°: Ps. Seneca, Liber de moribus.
titre: «Seneca de moribus et uiciis euitandis ».
texte précédé de cette phrase: «Sapientia animum format et fabricat, uitam disponit et actiones regit, agenda et obmittenda demonstrat » (Ep. ad Lucilium, 16, 3).
f. 104 bis v°-107v°: Seneca, Opera (extraits remaniés).
texte divisé en plusieurs paragraphes.
1) f. 105v°-105 bis: titre: «Epistola Senece ».
inc.: «Ex usu uenit ut opem desiderantes ad suffragia probata confugiunt. Facile enim probitas dilata aduentui arbitris placet » (non identifié). «Si non contingit peruenire plura rogantes uerba intercidamus... » (De beneficiis, II, 2, 3).
expl.: «... Graue tormentum est debere qui nolis » (De beneficiis, II, 18, 3). «Nunquam perniciosa semant modum » (Ep. ad Lucilium, 85, 12).
2) f. 105bisv°-106: titre: «Epistola».
inc.: «Si uis omnia tibi (ces quatre mots en marge) subicere te subice rationi... » (ep. 37, 4).
expl.: «... Non potest amor cum timore misceri» (ep. 47, 18). «Non est amicus qui omne quod ad amicum pertinet suum non putat » (non identifié).
3) f. 106: titre: «Epistola ».
inc.: «Quecumque cor tuum leniant [sic] quasi [sic] e (cette lettre exponctuée) aliter extrahi nequirent... » (ep. 51, 13).
expl.: «... melius est unum uitium habere integrum quam leuiora quidem sed omnia » (ep. 85, 7).
4) f. 106: titre: «Epistola».
inc.: «Qui sordido uehiculo erubescit precioso gloriabitur... » (ep. 87, 36).
expl.: «... sincerum est et ab omni parte innoxium » (ep. 87, 36). «Paupertas est parua possessio » (cf. Ep. ad Lucilium, 87, 40).
5) f. 106-106v°: titre: «Epistola».
inc. «De liberalibus studiis quid sentiam queris...».
expl.: «... non discere debemus ista sed didicisse » (ep. 88, 1-2).
6) f. 106v°: titre: «Epistola ».
inc.: «Planetas agit continuus ordo fatorum et inuitabilis [sic] cursus per statutas uices remeant... » (cf. ep. 88, 15).
expl.: «... Talis sit princeps ciuibus suis quales sibi deos uult esse » (De clementia, I, 7, 1).
f. 106v°: Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667)
titre: «Epitaphium Seneca ».
~ f. 107 -113v°: Prouerbia Salomonis.
~ f. 113v°-114v°: Ecclesiastes (extraits).
~ f. 114v°: ‹Liber Sapientiae (extraits)›.
~ - ‹Ecclesiasticus (extraits)›.
~ f. 115-115v°: Wipo, Prouerbia (extraits remaniés).
~ f. 115v°-117v°: ‹De uirtutibus et uiciis›.
texte divisé en deux parties.
1) titre (en marge): «Descriptio uirtutum. Rubrica ».
inc.: «‹H›umilitas est ex intuitu proprie condictionis uoluntaria... ».
2) titre f. 116 v° (en marge): «Rubrica de descriptione uitiorum »
inc.: «Superbia est singularis excellentia super alios... ».
expl.: «... quem minus in superiorem potest ultionis uite fletibus satisfecit» (cf. M. W. Bloomfield, Incipit of Latin works on the virtues..., p. 216, n° 2449 et p. 511, n° 5912; la deuxième partie est attribuée à Bonaventure par B. Distelbrink, Bonaventurae scripta, authentica, dubia uel spuria critice recensita, Rome, 1975, p. 131 n° 121).
~ f. 117v°: ‹De natura›.
inc.: «Natura est que unicuique rei suum esse attribuit uel natura est unamquamque rem propriam... » (en marge: «Seneca »; 39 lignes - non identifié).
~ f. 117v°-118: ‹Ps. Hermes, Liber XXIV philosophorum›.
titre en marge: «Incipiunt Maxime teologie. Rubrica ».
inc.: «‹D›eus est monas monadem gignens in se suum reflectens ardorem... » (éd. C. Baeumker, Das pseudo-hermetische Buch der Vierundzwanzig Meister, dans Festgabe von Hertling, Fribourg, 1913, p. 30-40; cf. F. J. Carmody, Arabic astronomical and astrological sciences in Latin translation, Berkeley, 1956, p. 66).
~ f. 118v°: «Rote animarum dei ».
plusieurs paragraphes concernant les vertus (Iustitia, Prudentia, Temperantia, Fortitudo, Deuotio, Meditatio...).
~ f. 119: ‹Sacramenta ecclesiae›.
~ - De decem praeceptis.
~ f. 119-121v°: Secvndvs philosophus, Vita et Sententiae (transl. lat. Guillelmi Medici).
~ f. 121v°-124: Hieronymvs presbyter, Epistulae (extraits).
~ f. 124-126v° (add. d’une autre main): ‹Sententiae›.
inc.: «Autoris primum officium est illud ut a quo... » (non identifiées).
Origine: italienne, écritures régulières, plusieurs mains: 1) f. 1-78v°; 2) f. 79-124; 3) f. 124-126v°.
Possesseurs: cote ancienne barrée au bas du f. 1: «45» (ou «49»); trace de titre sur la tranche inférieure; le manuscrit a été acquis par la Bibliothèque Vaticane entre 1605 et 1623.
Source des données : Biblissima
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF