Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.1984/1984A

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q281867

Aspects codicologiques

  • 1984: Parch., II + 195 ff. (foliotés 6-190, 192-197 et 199-202), 320 x 220 mm.

    1984 A: Parch., 8 ff. (foliotés 1, 1bis, 2-5, 191 et 198), 320 x 220 mm.

    Ces deux manuscrits formaient autrefois un recueil factice de trois parties: 1) f. 1 et 2-6: XIIe s., 2 col., 55 lignes; 2) f. 1bis, et 7-190: XIe s., 2 col., 37 lignes, cahiers signés I-XXIIII (le f. 1bis, signé au verso «Q.V», est tout ce qui subsiste d'un cahier remplacé à la même époque par un nouveau quaternion correspondant aux actuels f. 37-44); 3) f. 191-202: XIIe s., f. 196v°-200v°: 2 col..

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 7: ... pedes XV.d.c.

    1 - f. 1-1 v° et 2-6v°: Evtropivs-Pavlvs Diaconvs-Landvlfvs Sagax, Historia Romana (Epitome avec les Excerpta Pauli - fragment: extraits des liv. I et II).

    inc. mutilé: «//de frondibus coopertus ipse enim monstrauit facere...» (Excerpta Pauli, liv. I - éd. H. Droysen, op. cit. infra, p. 380 col. 1 l. 30).

    le liv. II commence au f. 3v°.

    expl. inachevé: «... ex classe Romana .XII. naues submerse. Pugnatum est .VI. idus Mar‹tias›» (cf. Evtropivs, II, 27, 2 - éd. H. Droysen, op. cit. infra, p. 46, l. 4).

    2 - f. 7-8v°: Regiones (seu Curiosum) Vrbis Romae (ms. B des éditions).

    titre: «INCIPIT CVRIOSVM VRBIS ROME REGIONVM QVATVORDECIM CVM BREVIARIIS [sic] SVIS».

    inc.: «REGIO PRIMA PORTA CAPENA CONTINET EDEM HONORII...».

    expl.: ... mense oleareȩ per totam urbem IICCC. EXPL‹ICIT›» (éd. R. Valentini et G. Zucchetti, op. cit. infra, p. 89-164 et A. Nordh, op. cit. infra, p. 73-106).

    ~ f. 8v° col. 2 (add.): Mirabilia Vrbis Romae (extrait: Primum miraculum).

    inc.: «Miraculum primum. Capitolium Romȩ tutius quam ciuitas ciuium et ibi consecratio statuarum omnium gentium...».

    expl.: «... ad reprimendam eandem gentem dirigerent» (15 lignes - éd. d'après le ms. Lyon, Bibl. mun. 100 (XVe s.), f. 249-250, G. Lafaye, op. cit. infra, 1891, p. 103).

    ~ f. 9 col. 1 (add.): (Concordatum Wormatiense, a. 1122).

    1) f. 9 col. 1: Priuilegium Calixti papae secundi.

    2) f. 9 col. 1 et f. 8v° col. 2: Preceptum Henrici IV imperatoris (éd. des deux textes d’après ce manuscrit H. Pertz, op. cit. infra, 1837, p. 75-76, reproduite dans P.L. 163, col. 1359-1362).

    ~ f. 8v°, 9 col. 2-9v°: Imperatores Romae uel Constantinopolim regnantes (fragment - ms. Z de Mommsen).

    titre f. 8v° col. 2 après le texte des Regiones Vrbis Romae: «INCIPIT IMPERATORES ROME VEL CONSTANTINOPOLIM REGNANTES».

    inc. f. 9: «OCTAVIANVS AVGVSTVS REGnauit annos LVI...».

    expl. mutilé: «... Cappadociamque moritur anno// » (éd. Th. Mommsen, Chronica minora, 3, 1894, p. 419-422).

    ~ f. 10-10v°: ‹Exordia Scythica (fragment - ms. P de Mommsen)›.

    inc. mutilé: «//regine. Vna habuit nomen Matresia et alia Lampedo...».

    expl.: «... ac uicesimo ętati sue anno regnare cepit et regnauit annis XVI» (recension du Codex Bambergensis, 1, 12-34 - éd. Th. Mommsen, Chronica minora, 2, 1893, p. 315-322).

    ~ f. 10v°-27v°: Excidium Troiae (incomplet).

    titre: «INCIPIT SCILIVM [sic] TROIAE».

    inc.: Thetis dicta est mater Achilis...».

    expl. incomplet: «... Post cuius obitum Ascanius filius Ęneȩ regnum suscepit. EXPLICIT SYLIVM [sic] TROIE» (éd. E.B. Atwood et V.K. Whitaker, Excidium Troiae, Cambridge (Mass.), 1944, p. 3-55, l. 15, qui ignorent ce manuscrit).

    ~ f. 27v° col. 1 (add. dans la marge inférieure): ‹De Saturno et Ioue›.

    titre: «Tangitur fabula».

    inc.: «Rea fuit uxor Saturni et mater Iouis, Saturnus ammonitione deorum...».

    expl. (inachevé ?): «... quos commedere posset. Nunc ad incepta redeamus. Et quia Saturnus» (9 lignes -non identifié).

    f. 1bis-1bisv° et 27v°-117v°: Evtropivs-Pavlvs Diaconvs-Landvlfvs Sagax, Historia Romana (Epitome avec les Excerpta Pauli).

    titre (add.) f. 27v° col. 1-2 dans la marge inférieure: «Incipit liber Romanȩ hystoriȩ Eutropii gentilis usque ad obitum Iouiani imper‹atoris› cui aliqua Paulus Aquilegensis diaconus addidit Rogatu Adelperge Beneuentane doctrici [sic], deinde idem Paulus ex diuersis doctoribus [sic] colligens a Valentiniani imperio incipiens usque ad tempora Iustiniani, quem Landolfus Sagax secutus plura et ipse ex diuersis auctoribus colligens in eadem hystoria addidit, et perduxit eam usque ad imperium Leonis quod est annus dominice incarnationis D.CCCVI indic‹tione› VII. Amen» (éd. d'après ce manuscrit, H. Droysen, op. cit. infra, p. 380, col. 1).

    f. 36v°: «... in potestate Romanorum redactem [sic]. Ex class// » (Eutropivs, II, 27, 2 - éd. H. Droysen, op. cit. infra, p. 46, l. 3).

    le f. 1bis-1bisv° est le dernier feuillet de l'ancien quaternion signé V, le texte correspond en partie à celui des f. 43v°-44v°.

    f. 1bis: «//iunior uocaretur. Interim in Macedonia quidam...» (Evtropivs, IV, 12, 4 - éd. H. Droysen, op. cit. infra, p. 74, l. 2-3).

    f. 1bisv°: «... uictoria discordia excidium prebuit//» (Eutropivs-Pavlvs Diaconvs, IV, 17 - éd. H. Droysen, op. cit. infra, p. 77 en bas: add. de Paulus Diaconus).

    l'ancien quaternion V a été remplacé par les f. 37-44.

    f. 37: «//se romana XII naues submerse...» (Evtropivs, II, 27, 2 - éd. H. Droysen, op. cit. infra, p. 46, l. 3).

    f. 44v° col. 2 l. 19: «... concordia uictoria discordia excidium prebuit» (Evtropivs-Pavlvs Diaconvs, IV, 17 - éd. H. Droysen, op. cit. infra, p. 77 en bas: add. de Paulus Diaconus). la fin de la col. 2 est blanche.

    expl.: «... insequenti deo presule libello promenda sunt. Explicit liber XVI» (Evtropivs-Pavlvs Diaconvs, fin - éd. H. Droysen, op. cit. infra, p. 6-224 pour Eutropius, p. 380-395 pour les Excerpta Pauli).

    ~ f. 117v°-123v°: Liber historiae Francorum (extraits remaniés).

    suit sans séparation le texte précédent.

    titre: «Incipit liber XVII».

    inc.: «EST IN TERRA DE ASIA CIVITAS QVE INTITVLATVR TROIA HOMINES AVTEM qui habitabant ibi...».

    expl. incomplet: «... et cum lętitia et exultatione abierunt omnes in itinere suo» (cf. chap. 17 - cf. éd. du texte intégral, B. Krusch, op. cit. infra, 1868, p. 241-268, l. 30).

    ~ f. 123v°-166v°: Pavlvs Diaconvs, Historia Langobardorum (extraits).

    titre: «Incipiunt capitula libri primi Longobarde ystorie».

    expl. mutilé: «... sancte Dei genetricis quȩ ad Perticas//» (VI, 55 - éd. L. Bethmann et G. Waitz, op. cit. infra, 1888, p. 184, l. 20).

    ~ f. 167-184: Historia Apollonii regis Tyrii (recensio A - ms. Va de Tsitsikli).

    titre: «Incipit historia Tyrii Apollonii».

    inc.: «IN CIVITATE ANTIOCHIA REX FVIT ANTIOchus a quo et ipsa...».

    expl.: «... regnum sui peractis annis que supra diximus in pace atque senectute bona defuncti sunt» (éd. D. Tsitsikli, op. cit. infra, 1981, p. 2-180).

    f. 184-190v°: Ps. Alexander Magnvs, Epistula ad Aristotelem de itinere suo et de situ Indiae.

    titre: «Incipit epistola Alexandri regis magni Machedonis [sic] ad magistrum suum Aristotillem [sic] matremque suam atque sorores de situ Indiae et itinerum et uariis generibus bestiarum et serpentium et de miraculisque [sic]».

    expl. mutilé: «... densitate aliqua seditio seductiones in morem uacce [sic]//» (éd. B. Kuebler, Iulii Valeri Polemi Res gestae Alexandri Macedonis..., Leipzig, Teubner, 1888, p. 190-213, l. 15 et var. en note; W.W. Boer, op. cit. infra, 1953, p. 1-45, l. 11).

Ancien possesseur

Anciennement dans

Origine

  • Origine: peut-être italienne, 1 - petite écriture régulière; 2 - plusieurs écritures plus grosses.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseur: 1-2 -le manuscrit, acquis au début du règne de Sixte IV († 1484), peut correspondre à un article dans l'inventaire de 1475; omis dans l’inventaire de 1481, il est décrit en détail par Fabio Vigili et figure dans les inventaires de 1518 (f. 42v°, 5° ligne avant la fin), 1533 et 1550 (où il portait le n° 938); comme l'indique le timbre de la Bibliothèque Nationale de Paris, aux f. 1bis et 202v°, le volume a fait partie d'un groupe de manuscrits cédés à la France en 1797 au traité de Tolentino et rendus à la Bibliothèque Vaticane en 1816.

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, F. Dolbeau, J. Fohlen, J.-Y. Tilliette, avec la coll. d'A. Marucchi et P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 1re partie. Fonds Vatican latin, 224-2900, Paris, 1991, p. 507-509 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1991_cat_21_31)

Bibliographie

    • H. Pertz, dans M.G.H., Leges, 2, Hanovre, 1837, p. 75
    • L. Bethmann et G. Waitz, Pauli historia Langobardorum (M.G.H., Script. rerum longobardorum), Hannovre, 1878, p. 30 n° 13
    • H. Droysen, Eutropi breuiarium ab Vrbe condita cum... Pauli Landolfique additamentis (M.G.H., Auct. antiq., 2), Berlin, 1879, p. XXXIII
    • L. Duchesne, Le Liber Pontificalis, 2, Paris, 1886 (réimpr. Paris, 1955), p. XXII-XXIII (description détaillée)
    • B. Krusch, Historia Francorum (M.G.H., Script. rerum merovingicarum, 2), Hanovre, 1888, p. 233 (simple mention)
    • G. Lafaye, Une anthologie latine du XVe siècle (Mél. arch. hist. Ec. fr. Rome, 11, 1891, p. 103), simple mention
    • Th. Mommsen, Chronica minora, 2 (M.G.H., Auct. antiq., 11), Berlin, 1893, p. 309 (simple mention)
    • Th. Mommsen, Chronica minora, 3 (M.G.H., Auct. antiq., 13), Berlin, 1894, p. 428 (simple mention)
    • R. Valentini et G. Zucchetti, Codice topografico della città di Roma, 1, Rome, 1940, p. 74-75
    • A. Nordh, Libellus de regionibus Urbis Romae (Skrifter Utgivna av Svenska Institutet i Rome, ser. 8, 3), Lund, 1949, p. 4-5
    • W.W. Boer, Epistola Alexandri ad Aristotelem ad codicum fidem edita et commentario critico instructa, La Haye, 1953, p. V et XX (brève mention)
    • J. Raith, Historia Apollonii Regis Tyri, Munich, 1956, p. 4 (brève mention)
    • D. Whitton, The «Annales Romani» and Codex Vaticanus Latinus 1984 (Bull. Ist. Stor. ital. per il Med. Evo, 84, 1972-1973, p. 125-143 et pl. 1 = f. 191v°, pl. 2 = f. 192v°, pl. 3 = f. 212v°)
    • D. Tsitsikli, Historia Apollonii Regis Tyri, Königstein, 1981, p. IV (brève mention)
    • J. Fohlen, Les manuscrits classiques..., 1985, p. 21 et 49 (simples mentions).

Vie du livre

Source des données