An entry point to the written heritage of the Middle Ages and the Renaissance in Western Europe, from the 8th to the 18th century.
A search engine of interoperable digitized manuscripts and rare books
Collaborative platform to manage and publish Biblissima authority data
Help for reading and learning classical languages, XML editing tools and environments
Expertise service around IIIF standards
Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q242800
Full digitisation
Parch., XIIe s. (1re moitié), 246 ff. (+ f. 166 bis ; f. 1, 85 v°, 169 v°-170, 176, 246 v° blancs ; foliotation ancienne en chiffres arabes en bas, à droite, de 1 à 139 aux f. 2-140 et de 244 à 351 aux f. 141-246 ; le f. 1 est un feuillet de garde ; 520/530 X 360/365 mm. sauf les f. 166, 185-186, 198-208, 211-212, 224-226, 235, 237, 242 coupés à moitié dans des cahiers incomplets à la fin ou au début d’un texte sans lacune, just. : 370/ 380 X 225 mm., 2 col., 47 lignes, réglure à la pointe sèche. Cahiers : 18(+1), 2-108, 114, 12-158, 168(-1), 17-198, 206, 21-228, 234, 24-318, 324(-1), 336, signés « XXX » au 2e cahier, avec réclames ; lacune de 13 quaternions entre les cahiers 18 et 19 (les feuillets anciennement foliotés 140 à 243 manquent entre les f. 140-141 actuels). Emplacements réservés pour des lettres ornées non exécutées sans lettres d’attente ; titres rubriqués à partir du f. 86 avec par endroits add. d’une main du XIIIe s. du titre courant cursif ; croquis et schémas illustrant le texte notamment aux f. 86-113 v° ; emplacements réservés pour croquis non exécutés aux f. 143 v°-145 ; glose d’une main du XVe s. au f. 98. Table ancienne au f. 1 v° : « In hoc uolumine continentur :
liber elenchorum Aristotelis
logica
rethorica
arismetica } Boecii
musica
matematica Iulii Firmici
Materni Iunioris } (add. d une autre main : « Hanc suspectam credo »
geometria
canones tabule et alia
de astronomia ». (XVe s.)
inc. : « Qui extra dictionem... » (f. 3).
expl. : «... intra partes CLXXX » (f. 183 v°).
: « fuerit, a prima... » (f. 184).
Data Source: Persée - DER-IRHT, XLI
~ f. 2-33 v° : ‹BOETHIVS, Opera›.
f. 2-12 : ‹Aristotelis elenchi sophistici› (transl. lat. ; ms. Ch de Dod).
inc. : « ‹D›E SOPHISTICIS AVTEM ELENCHIS ET de... » (P. L., 64, col. 1007-1040 ; éd. G. Dod, op. cit. infra, p. 7-60).
ordre des livres : I f. 2-7 col. 2, II f. 7-12 col. 1.
f. 12-22 : ‹Introductio ad syllogismos categoricos seu Liber ante praedicamenta› (Clavis n° 885).
f. 22-33 v° : ‹D›e syllogismo categorico› (Clavis n° 884).
ordre des livres : I f. 22 col. 1-27 col. 2, II f. 27-33 v° col. 2.
f. 33 v°-37 : ‹Ps. APVLEIVS, Perihermenias›.
inc. : « ‹S›TVDIVM SAPIENTie quae philosophiam uocamus... » (éd. P. Thomas, Apulei Platonici Madaurensis de philosophia libri (Apulei opera quae supersunt, 3), Leipzig, Teubner, 1921, p. 176-194).
~ f. 37-52 : BOETHIVS, De syllogismo hypothetico (Clavis n° 886).
titre (add. du XIIIe s. en marge sup.) : « Incipit liber Boecii de sillogismis ypotheticis ».
ordre des livres : I f. 37 col. 2-46 v° col. 1, II f. 46 v°-52 col. 2.
f. 52 v°-58 : ‹CICERO, Topica ›.
~ f. 58-78 : BOETHIVS, Opera.
f. 58-73 : De differentiis topicis (Clavis n° 889).
titre (add. du XIIIe s. en marge sup.) : « Incipit liber Boecii ».
ordre des livres : I f. 58 col. 2-61 v° col. 1, II f. 61 v°-66 col. 1, III f. 66-69 col. 2, IV f. 69-73 col. 1.
à la fin (add. du XIIIe s.) : « Expliciunt thopica Boecii ».
f. 73-78 : De diuisione (Clavis n° 887).
titre (add. du XIIIe s. en marge sup.) : « Liber diuisionum Boecii, primus ».
f. 78 v°-85 : MARIVS VICTORINVS seu Ps. BOETHIVS, De definitionibus (Clavis n° 94).
titre (add. du XIIIe s. en marge sup.) : « Boecius de diffinitione ».
~ f. 86-113 v° : BOETHIVS, Institutio arithmetica (Clavis n° 879).
titre (add. du XVe s. en marge sup.) : « Arismetica Boecii ad Symacum socerum suum ».
ordre des livres : préf. f. 86 col. 1-86 v° col. 2, I f. 86 v°-97 v° col. 2, II f. 98 col. 1-113 v° col. 2. (glose, liv. II) (add. du XVe s.) marge droite f. 98 : « Huius expositionem inuenies immediate post finem istius arismetice in tali signo » (cf. f. 114).
(texte) à la fin (add. du XVe s.) : « Hic finitur liber secundus de arithmetica Boetii et per consequens liber totus ».
~ f. 114 : ‹GERBERTVS REMENSIS, Scholium ad Boethii arithmeticam institutionem (liv. II, 1)› (ms. Carn. A de Bubnov).
titre (add. du XVe s. en marge sup.) : « Expositio cujusdam dicti Boecii circa finem primi capituli secundi libri arismetice ».
inc. : « ‹I›N secundo libro arithmetice dicit Boetius quod si quis ad alias inequalitatis species animum tendat, eandem conuenientiam intitubanter inueniet. Huius sententie locus quem quidam...» (début du texte dans l’éd. cit.).
expl. : «... non confuse sed ordinate sicut ordinata fuerant a principio » (éd. N. Bubnov, op. cit. infra, p. 32-35).
f. 114 v°-122 : MARTIANVS CAPELLA, De nuptiis Philologiae et Mercurii (extrait).
titre (add. du XVe s. en marge de gauche) : « Tractatus sequens continens septem folia cum tribus columpnis et est de aritmetica, excerptus est integraliter a libro septimo Marciani Capelle de nupciis Mercurii et Philologie et propter connexitatem materie fuit hic post arithmeticam Boecii additus ».
inc. : « Postquam conticuit prudens... » (cf. L. Thorndike et P. Kibre, A Catalogue of Incipits, col. 1069 d’après cet unique manuscrit).
expl. : «... ac reticens propriori adiuncta sorori » (VII).
à la fin (add. du XVe s.) : « Marciani Minei Felicis capelle De arithmetica liber explicit ».
~ f. 122-124 v° : ‹ADELARDVS BATHONIENSIS, Euclidis elementa, uersio II› (transl. lat., extrait).
inc. col. 2 : « ‹(le début manque) Vnitas est prima rerum substantia› (?) cuius multiplicatio numerum gignit. Numerus uero est unitatum collectio cuius species... ».
expl. col. 2 : «... in ultimum numerorum dispositorum producitur numerus perfectus esse probatur » (VII-IX — cf. G. R. Evans, op. cit. infra, p. 9 ; G. Burnett, op. cit. infra, p. 142).
~ f. 125-140 v° : ‹BOETHIVS›, Institutio musica (Clavis n° 880).
titre (add. du XVe s. en marge sup.) : « De musica ».
expl. mutilé col. 2 : «... et in duplicitatis habitudine // » (II, 21 — éd. G. Friedlein, Anicii Manlii Torquati Seuerini Boetii De institutione Arithmetica libri duo. De institutione musica libri quinque. Accedit geometria quae fertur Boetii, Leipzig, 1867, p. 253).
réclame : « repperi. Ac primum quidem ».
13 quaternions manquent.
~ f. 141-141 v° : ‹ADELARDVS BATHONIENSIS, Al-Khwarizmi liber Ezich Iafaris› (transl. lat., extraits).
inc. mutilé : « Ad latus trianguli ipsius corporis... ».
expl. col. 1 : «... equalium laterum figuraliter » (= ADELARDVS BATHONIENSIS, Euclidis elementa, uersio II (transl. lat., extraits XIV, 7-XV fin — éd. H. Suter, Die astronomischen Tafeln des Muh. ibn Musa Al-Khwarizmi in der Bearbeitung des Maslama ibn Ahmed ad Madjribi und der lateinische Uebersetzung des Adelhard von Bath auf Grund der Vorarbeiten von A. Bjørnbo und R. Besthorn (Kgl. Danske Videnske selsk. Skrifter 7 raekhe Hist. Afd. 1, bd. 3), Copenhague, 1914; cf. G. R. Evans, op. cit. infra, p. 9-11 ; C. Burnett, op. cit. infra, p. 142).
~ f. 141 v°-143 : Ps. BOETHIVS, Ars geometriae et arithmeticae (Clavis n° 895, extraits).
inc. col. 1 : « ‹M›ENSVRA EST quicquid pondere, capacitate... » (V, début).
expl. col. 1 : «... in demonstratione summitas, in conclusione extremitas » (= Geometria, I, chap, v, 1, 6-8 — éd. K. Lachmann, Gromatici ueteres dans F. Blume, K. Lachmann et A. Rudoff, Die Schriften der römischen Feldmesser, 1, Berlin, 1848, p. 407-412 ; M. Folkerts, « Boethius » geometria I, 1980).
à la fin : « ‹H›ii libri continent numerorum causas et diuisiones circulorum et omnium figurarum rationes et extremitatum et summitatum genera angulorum et mensurarum exposiciones. Vnde hic habetur liber necessarius » (cf. N. Bubnov, op. cit. infra, p. 187-188).
f. 143-153 : ‹Agrimensores› (extraits).
f. 143-144 : ‹NIPSVS Marcus Iunius, gromaticus, Podismus› (extraits).
inc. : « ‹M›ENSVRARVM sunt tria genera, Rectum, Planum, Solidum. Rectum est... ».
expl. col. 1 : «... ut queramus singulas praecisuras trigo in octogonum » (éd. K. Lachmann, op. cit., p. 295-301 et N. Bubnov, op. cit. infra, p. 510-516).
f. 144-147 v° : ‹EPAPHRODITVS et VITRVVIVS RVFVS, Liber› (extraits).
inc. : « Cuius cathetus pedes quinque hypothenusa pedes tredecim, Quero basim. Sequitur, hypothenusa in se... ».
expl. col. 2 : «... deme hypothenusam erit diametrum circuli » (fin du texte dans l’éd. M. Cantor, Die römischen Agrimensoren, Leipzig, Teubner, 1875, p. 208-214 ; éd. N. Bubnov, op. cit. infra, p. 518-548).
f. 148-148 v° : ‹De mensuris excerpta seu Pauca de mensuris›.
f. 148 : ‹Pauca de mensuris›.
inc. col. 1 : « ‹M›ENSVRA EST Quicquid pondere, capacitate, longitudine... ».
expl. incomplet col. 2 : «... pedes palmos untias et digitos diuiserunt » (éd. K. Lachmann, op. cit., p. 367 lignes 9-15 ; F. Hultsch, Metrologicorum scriptorum reliquiae, 2, Leipzig, Teubner, 1866, p. 135 lignes 10-19).
f. 148-148 v° : ‹De ponderibus›.
inc. : « ‹P›onderis pars minima calculus est... ».
exp. col. 1 : «... centenarius autem dicitur eo quod centum libris constat » (1-12 — éd., F. Hultsch, op. cit., p. 138-140).
f. 148 v° : ‹De mensuris in liquidis›.
inc. : « ‹M›ensuris in liquidis coclear [sic] est pars minima... ».
expl. col. 2 : «... duo chori quod sunt chulum [sic] quot sunt modia LX » (1-20 — éd. K. Lachmann, op. cit., p. 371-376; F. Hultsch, op. cit. p. 140-142).
~ f. 148 v°-149 : ‹De hexagono et octogono›.
inc. : « Si quis uoluerit per unum latus octogonum designare... ».
expl. col. 1 : «... ea mensura et facies octogonum » (éd. N. Bubnov, op. cit. infra, p. 552-553).
f. 149 : ‹BALBVS, gromaticus, Expositio et ratio omnium formarum› (extraits).
inc. : « In pede porrecto semipedes duo... ».
expl. : «... habet palmos tres uncias octo digitos duodecim » (éd. K. Lachmann, op. cit., p. 95 lignes 2-4, 95 ligne 18, 95 ligne 2).
le texte continue : « Consuetudine uulgari unus bouarius seritur, frumenti modus quatuor sed minoris de siligine tribus de spelta decem, de auena VI, de baliarco V, de pisis tribus, de fabis tribus » (5 lignes — éd. d’après ce manuscrit, N. Bubnov, op. cit. infra, p. xxvii et d’après le ms. Berne, Burgerbibl. 299, C. Thulin, op. cit. infra, p. 16).
f. 149-150 v° : ‹COLVMELLA, De re rustica› (extrait).
inc. col. 2 : « ‹Q›VONIAM FAMiliariter a nobis precepta mensurarum desideras... ».
expl. col. 2 : «... placuerit laxiora spatia seminum faciemus » (V, 1, 4-3, 9 — éd. S. Hedberg, L. Iuni Moderati Columellae Rei rusticae libri III-V (Collectio scriptorum ueterum Upsaliensis), Upsal, 1968, p. 112-119).
~ f. 150 v°-151 v° : ‹De iugeribus metiundis›.
inc. col. 2 : « ‹C›astrensis iugerus quadratus habet perticas... ».
expl. col. 1 : «... fiunt pedes III C L. sic quero pedaturam » (éd. K. Lachmann, op. cit., p. 354-356).
f. 151 v°-153 : ‹BALBVS, gromaticus, Expositio et ratio omnium formarum› (extraits).
inc. col. 2 : « ‹G›RADVS HABET pedes duos. Passus... ».
expl. col. 1 : «... ex tribus circumferentibus et duabus rectis » (éd. K. Lachmann, op. cit. infra, p. 95 lignes 5-10, p. 96 ligne 21-97 ligne 13, p. 98 ligne 11-103 ligne 11, p. 103 ligne 17-104 ligne 6, p. 104 ligne 13-104 ligne 12, p. 105 ligne 16-106 ligne 8).
~ f. 153 : ‹Ps. BOETHIVS, Geometria›.
inc. col. 1 : « ‹Re›cte linee figure sunt que sub rectis lineis... ».
expl. col. 2 : «... productȩ in neutra parte concurrent » (éd. G. Friedlein, Anicii Manlii Torquati Seuerini Boetii de institutione arithmetica libri duo ; De institutione musica libri quinque. Accedit geometria quae fertur Boetii, Leipzig, Teubner, 1867, p. 375 ligne 14-377 ligne 2 ; éd. M. Folkerts, op. cit. infra, p. 179, 28-183, 47).
~ f. 153-154 v° : ‹GERBERTVS REMENSIS, Isagoge geometriae› (extrait).
inc. col. 2 : « Itaque per predictas tres solidi... ».
expl. col. 1 : «... multis modis habere poterit » (II, 5-III, 24 — éd. N. Bubnov, op. cit. infra, p. 55 ligne 3-64 ligne 4).
~ f. 155-166 : ‹Ps. BOETHIVS, Geometria›.
inc. col. 2 : « ‹Q›VIA VERO MI PATRICI GEOMETRVM exercitissime... ».
expl. col. 1 : «... nos uero ad presens dicta dixisse sufficiat » (éd. G. Friedlein, op. cit., p. 373-428; N. Bubnov, op. cit. infra, p. 191-196; M. Folkerts, op. cit. infra, p. 113-171).
~ f. 166 v°-169 : ‹De abaco› (tabulae).
f. 167 et 166 v° : ‹Versus de caracteribus abaci›.
inc. : « Ordine primigeno (iam) nomen possidet Igin... ».
expl. f. 166 v° : «... Hinc sequitur Sipos est qui rota namque uocatur » (9 v. — éd. d’après ce manuscrit, Catalogue des manuscrits de la bibliothèque de la ville de Chartres, Chartres, Garnier, 1840, p. 33-34; M. Cantor, Vorlesungen über Geschichte der Mathematik, 1, 1907, p. 893 ; cf. supra, Avranches, Bibl. mun. 235, f. 52 ; pour les autres textes cf. G. R. Evans, op. cit. infra, p. 12 ; C. Burnett, op. cit. infra, p. 143, nos 10-16).
f. 170 v°-173 v° : ‹HYGINVS, Astronomica› (fragment I-II).
inc. col. 1 : « ‹ETSI› TE studie grammaticȩ... ».
expl. mutilé col. 2 : «... quomodo id uti oporteret. Qui cum seuisset // » (II, 4, 2 — éd. B. Bunte, Hygini astronomica, Leipzig, Teubner, 1875, p. 35 ligne 4 ; A. Le Bœuffle, Hygin. L'astronomie, Paris, Les Belles Lettres, 1983, p. 23).
~ f. 174-184 : ‹Praeceptum canonis Ptolomaei›
inc. col. 2 : « ‹INTELLECTVS CLIMATVM POLI› sepissime requires... ».
expl. col. 2 : «... et addes aut deduces » (cf. supra, Avranches, Bibl. mun. 235, f. 1-26).
f. 184 v°-197 v° : ‹Praeceptum canonis Ptolomaei› (tabulae).
f. 198-246 : ‹ADELARDVS BATHONIENSIS, Al-Khwarizmi, liber Ezich Iafaris› (transl. lat.) (éd. cf., supra, f. 141 ; cf. G. R. Evans, op. cit. infra, p. 13 ; C. Burnett, op. cit. infra, p. 143 et 147).
Data Source: Initiale
Origine : française, cathédrale de Chartres ; écriture régulière et soignée.
Possesseur : Thierry de Chartres qui l'a légué au chapitre cathédral (cf. Cat. gén., p. 214 n. 1) ; il correspond à l’article 82 du catalogue de la Cathédrale établi à la fin du XVe s., qui reprend le contenu de la table ancienne du f. 1 v° (cf. supra ; éd. Cat. gén., p. xv).
Data Source: Biblissima
RDF exports to come…
You can view and manipulate this document directly on this site, compare it to others using the Mirador viewer, or drag and drop this icon into the IIIF viewer of your choice. Read more about IIIF