Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.1428

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q90801

Codicological aspects

  • Parch., XVe s., I + 268 ff. (+ f. 148 bis blanc), 173 x 120 mm. Aux f. 1-1 v° table du contenu du XVIe ou XVIIe s. ; f. 24 v°-26 v° et 51 v°-109 v° des passages rubriqués (commentaires ou abrégés ?) sont intercalés entre les extraits du texte.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2-26 v°: Vergilivs, Opera.

    f. 2-14: Eclogae seu Bucolica.

    titre: «Bucolicum Carmen».

    f. 14-26 v°: Georgica (extraits ; cum argumentis Ps. Ovidii I-IV).

    titres (argum.): «Argumentum Ouidii».

    (texte): «Primus georgici carminis».

    inc. incomplet: «Vos o clarissima mundi lumina labentem celo...» (I, 5-6).

    (commentaire) f. 24 v° inc.: «Modus quo generantur apes ostenditur per fabulam sequentem. Pastor Aristeus ex Apolline et Cirene genitus diues fuit multarum possessionum... et ex indignatione si loquens...» (cf. IV, 317).

    (texte) expl. incomplet: «... Placatam Euriditen [sic] uitula uenerabere cesa» (IV, 547).

    (comment.) expl.: «... Fecit Aristeus secundum matris preceptum. Post uero 9m diem lucum reuisens repperit uiscera boum liquefacta et ex eis ruptis boum costis apes euolare. Finit».

    ~ f. 27: ‹Carmen seu Argumentum ?›.

    inc.: «Vincuntur Grai uictrix manet impia Troia...».

    expl.: «... Sic tandem Danaos comitatur gloria palme» (4 v.).

    f. 27-47 v°: Ilias latina.

    titre: «Iliada Homeri poete Meonii» (éd. Ae. Baehrens, Poetae latini minores, 3, Teubner, 1881, p. 7-59).

    ~ f. 47 v°: ‹Carmina›.

    1) inc.: «Militis uxorem clamidis mercede subegit...» (6 v. - cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 11032).

    2) titre: «Pius papa in laudem Homeri».

    inc.: «Viuet Meonides dum mustis uua tumebit...» (2 v.).

    — Anthol. lat. 674 a (v. 1-4).

    titre: «Virgilius in laudem Homeri».

    expl. incomplet: «... At minor est nobis sed bene cultus ager» (v. 4).

    f. 47 v°-48: Ovidivs, Ars amatoria (extrait).

    titre: «Ouidius».

    texte: «Ipse licet uenias Musis comitatus Homere».

    f. 48: «Si nihil attuleris ibis Homere foras» (II, 279-280).

    ~ f. 48: Galterivs de Castilione, Alexandreis (extrait).

    ~ f. 48-48 v°: «Pius papa summus in laudem Homeri».

    inc.: «Argumenta, locos, uersus totumque poema...».

    ~ f. 49: «Genealogia Troianorum».

    inc.: «Phrigia in minore est Asia nomen habens a Phrigia ex Ioue...» (14 lignes).

    ~ — «Carmen Galieni imperatoris dum sponsum et sponsam ad lectum mitteret».

    inc.: «Ite simul iuuenes pariter sudate medullis...» (3 v. - cf. H. Walther, Initia Carminum, n° 9672).

    f. 49-49 v°: Anthol. lat. 709.

    titre: f. 49: «Carmen Iulii Cesaris».

    expl. incomplet: «... Hoc peperi flammis cetera dixit aquis» (v. 6).

    f. 49 v°: Martialis, Epigrammata (extrait).

    titre: «Carmen Cesaris de Cesto formoso».

    inc.: «Quanta tua est probitas quanta est prestantia forme...» (VIII, 46, 8 v.).

    ~ — «Nota».

    inc.: «Est orare ducum species uiolenta iubendi...» (2 v. - éd. H. Walther, Prouerbia, 1, n° 7758).

    — Martialis, Epigrammata (extrait).

    titre: «Ridiculum de uetulis».

    inc.: «Si memini fuerint quatuor tibi Belia (?) dentes...» (I, 19).

    ~ — «De promotis ad dignitates».

    inc.: «Optimus esse soles te fecit honor meliorem...» (2 v.).

    f. 49 v°-50 ; Propertivs, Elegiae (extraits).

    titre: «De inconstanti muliere».

    inc. f. 50: «Iste quod est ego sepe fui sed fors et in hora...».

    expl.: «... Improba non uno sola manere die» (II, 9, 1-4, 19-20).

    f. 50: Epitaphium Iugurthae.

    titre: «Epitaphium Iugurthe».

    texte: «Fratris cede madens Numidarum rector iniquus

    Hostis item Rome pulsus ab arce ruit» (cf. supra Reg. lat. 217, f. 126 v°)

    ~ — «Virgilius in laudem Cesaris».

    inc.: «Cesar tantus eras quantus est orbis...» (4 v. - cf. H. Walther, Initia carminum, n° 2287).

    — Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667).

    titre: «Epitaphium Senece» (6 v.).

    — OVIDIVS, Tristia (extrait).

    titre: «Epitaphium Ouidii».

    inc.: «Hic ego qui iaceo tenerorum lusor amorum...».

    expl.: «... Dicere Nasonis molliter ossa cubent» (III, 3, 73-76).

    ~ f. 50-50 v°: Aeneas Silvivs Piccolominevs, Carmina.

    1) titre: «Epitaphium parentum Pii pape».

    inc. f. 50 v°: «Siluius hic iaceo coniunx Victoria mecum...» (2 v. - cf. H. Walther, Initia carminum, n° 18218).

    2) «Pius ad poetam».

    inc.: «Desine pro numeris nummos...» (2 v. - cf. Walther, op. cit., n° 4282).

    3) «Responsio poete».

    inc.: «Pro numeris numeros tibi...» (2 v. - cf. Walther, op. cit., n° 14761).

    4) «Pius ad poetas».

    inc.: «Discite pro numeris numeros...» (2 v. - cf. Walther, op. cit., n° 4569).

    f. 50 v°: Anthol. lat. 660.

    titre: «Carmen Adriani Augusti de forti milite».

    ~ — «Laus ducum bellicorum».

    inc.: «Alexandri animositas...» (5 lignes).

    f. 51: Anthol. lat. 631.

    titre: «Hectoris Troiani uirorum strenuissimi epitha‹phiu›m».

    ~ —«Aliud eiusdem».

    texte: «Troum protector Danaum metus hic iacet Hector» (éd. H. Walther, op. cit., n° 19461).

    — Anthol. lat. 630.

    titre: «Epitaphium Achillis».

    ~ —«Aliud eiusdem».

    inc.: «Hectoris Eacides domitor clam incautus inermis...» (2 v. - cf. H. Walther, op. cit., n° 7682).

    ~ f. 51 v°: «Epitaphium Alexandri».

    inc.: «Sufficit huic tumulus cui non suffecerat orbis...» (2 v. - cf. H. Walther, op. cit., n° 18695).

    ~ — «Epitaphium Anthenoris».

    inc.: «Hic iacet Anthenor Patauine conditor urbis...» (2 v. - cf. supra Arch. S. Pietro C. 132 f. 339).

    f. 51 v°-109 v°: Vergilivs, Aeneis (extraits, cum argumentis Ps. Ouidii I-XII).

    titre: «Eneis Virgilii».

    (accessus ou abrégé) inc.: «Troia cremata profugos in Troianos accensa Iuno tum quia futuros Cartagini...» (4 lignes).

    (texte) inc. incomplet: «MEne incepto desistere uictam...» (I, 37).

    Les extraits du texte sont entrecoupés de commentaires ou abrégés écrits en rouge.

    (texte) expl.: «... Vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras» (XII, fin).

    f. 109 v°-114 v°: ‹Maphaevs Vegivs›, Aeneidos liber XIII.

    titre: «Argumentum in 13m eneidos» (éd. A. C. Brinton, Maphaeus Vegius and his thirteenth book of the Aeneid..., Stanford, 1930).

    f. 114 v°-115: Anthol. tat. 653 add.

    titre: «Sulpicius Cartaginiensis».

    inc.: «Iusserat hec rapidis...» (cf. supra, Reg. lat. 1393, f. 114 v°).

    ~ f. 115: ‹Carmen›.

    inc.: «Diruta que flammis, olim Maro Pergama dixit...» (6 v. - cf. H. Walther, op. cit., n° 4516 ; éd. A. Riese, Anthologia latina, I, 2, Leipzig, Teubner, 1870, p. xlviii).

    ~ f. 115-122: «Comparationes ex eneide Virgilii».

    inc.: «Pro tempore.

    Ac ueluti magno in populo cum sepe coorta est...».

    (suite de pièces précédées d’un titre bref).

    f. 122: Anthol. lat. 800.

    titre: «Carmina in laudem Virgilii».

    — Anthol. lat. 507 add.

    1) titre: «Aliud».

    inc.: «Pascua rusque canens peragraram bella sequebar...» (2 v.).

    2) titre: «Aliud».

    inc.: «Siluas rura acies cecini mihi Mantua mater...» (2 v. - éd. des 2 pièces, A. Riese, Anthologia latina, 2, Teubner, 1906, p. 385-386).

    — Epitaphium Vergilii.

    titre: «Aliud».

    inc.: «Mantua me genuit...» (2 v. - cf. supra, Reg. lat. 786, f. 104 v°).

    — Anthol. lat. 256.

    titre: «Iudicium Virgilii».

    f. 122-122 v°: Anthol. lat. 257.

    titre: «Inuectiua» (4 v.).

    f. 122 v°: Anthol. lat. 261.

    titre: «Epitaphium».

    ~ — «Enigma».

    inc.: «Dum natura marem dubitat faceret ne puellam...» (2 v.).

    ~ — Petrvs Sanctonensis, Versus de excidio Troiae (extrait).

    titre: «Laus Virgilii».

    texte: «Alter Homerus ero uel eodem maior Homero

    Tot clades numero scribere si potero» (v. 83-84 - éd. P.L. 171, col. 1452 C).

    — Anthol. lat. 634.

    titre: «Argumentum in totam eneidem».

    f. 123-123 v°: Anthol. lat 672.

    titre: «Vetat Cesar eneidem comburi».

    f. 123 v°: Ps. Ovidivs, Argumenta Aeneidos (praef.).

    titre: «Ouidius in laudem Virgilii».

    inc.: «Virgilius magno quantum...».

    f. 123 v°-124: Dares Phrygivs, Historia de excidio Troiae (abrégé ou extraits).

    titre: «Dares Phrigius dicit».

    inc.: «Pugnatum est inter Troianos et Grecos annis decem mensibus sex et diebus duodecim. Grecorum quoque numerus...».

    expl.: «... Dyomedes interfecit regem Anthipum regem Extrion regem Prothenorem et regem Optomeum».

    f. 124-124 y°: Epitaphium Claudiae Homoneae.

    titre: «Homonee doctissime ac probissime romane contubernalis Athimeti nobilissimi romanorum senatorum epithaphium piissimum et multum elegans et loquitur actor».

    inc.: «Tu qui procedis secura mente parumper...» (26 v. - éd. F. Bücheler, Anthologia latina, II, 2: Carmina epigraphica, Teubner, 1897, p. 459-460, n° 995).

    ~ f. 124 v°-125: «Pius papa contra podagram».

    inc.: «Si sacer est sanguis Christi de corpore fusus...» (4 v. - cf. H. Walther, op. cit., n° 17961).

    f. 125: Martialis, Epigrammata (extrait).

    titre: «In laudem Salustii».

    inc.: «Hic est ut perhibent doctorum corda uirorum...» (2 v. -XIV, 191).

    — Anthol. lat. 414.

    titre: «De indigna sepultura que est epita‹phiu›m Licini tonsoris Octauiani».

    ~ f. 125-125 v°: ‹Carmina›.

    1) titre: «Vacca de cauda per congelationem amissa».

    inc.: «Cum superest nihil ex nihiloque minus quod habemus...» (4 v. - éd.A. Riese, Anthologia latina, I, 2, Teubner, 1870, p. xlix).

    2) titre: «Epitaphium uacce ex muscis morientis quia cauda caruit».

    inc.: «Que dum stulta fuit doctos docuisse probatur...» (2 v. - éd. A. Riese, op. cit., p. xlix).

    3) titre: «fides ficta».

    inc.: «Qui se multorum fidei committere curat...» (3 v. - éd. Riese, op. cit., p. xlix).

    4) titre: «Indigna promotio asinorum».

    inc.: «Regna licet teneat sceptrumque leonis asellus...» (4 v. - éd. Riese, op. cit., p. xlix).

    5) titre: «Indigni mores huius seculi».

    inc. f. 125 v°: «Fit de nocte dies tenebre de luce serena...» (4 v. - éd. Riese, op. cit., p. xlix).

    ~ f. 125 v°: «Mores iratorum».

    inc.: «Iratorum furentes sunt oculi trementia labia...» (4 lignes en prose).

    f. 125 v°-148 v°: Clavdianvs, Carmina (ms. χ de Birt ; R. 20 de Hall).

    f. 125 v°-139: De raptu Proserpinae (I-II).

    titre: «Claudii Claudiani de raptu Proserpine tragedia heroica incipit feliciter».

    f. 139-139 v°: Panegyricus de sexto consulatu Honorii Augusti (praefatio).

    titre: «Epigramma in tertium librum».

    f. 139 v°-148 v°: De raptu Proserpinae (III).

    à la fin: «Finis est tragedie heroice Claudii Claudiani poete suauissimi», en rouge: «Nunquam fefellit ueritas».

    f. 149-171: Qvintilianvs, Declamationes maiores (Excerpta Parisina - ms. R de Lehnert).

    titre: «Marci Fabii Quintiliani Calaguritani ex Hispania declamationes incipiunt feliciter. Casus».

    inc.: «Ex incendio domus adolescens patrem extulit...».

    les Declam. sont numérotés I-XV.

    expl.: «... Torquentem uincit quisque occiditur» (éd. G. Lehnert, Quintiliani.. . Declamationes XIX maiores, Teubner, 1905, p. 389-431).

    ~ f. 171-173: Colvcivs Salvtatvs, Declamatio Lucretiae.

    ~ f. 173 v°: Ps. Aeschines (Petrvs Marcellvs ?), Oratio ad senatum.

    ~ f. 173 v°-174: Ps. Demas (Petrvs Marcellvs ?), Oratio ad Athenienses.

    ~ f. 174-174 v°: Ps. Demosthenes (Petrvs Marcellvs ?), Oratio ad Alexandrum.

    inc.: «Nihil habet...».

    f. 175 v°-176: Ivstinvs, Epitoma historiarum Philippicarum Pompei Trogi (extraits).

    titre: «Virtutes et uicia Philippi patris Alexandri regis Macedonum. Et Alexandri eius filii ex Trogo Pompeio uel Iustino compendiario eius».

    inc.: «Fuit Philippus rex armorum...».

    f. 176: «... operis tanti gloriam filius consummauit» (VIII, 3, 4-21, fin du livre) — «Ast in uno non modo patris sed omni ingenuorum uicia transcendit... precipiebat ad penam qui paterne uirtutis preconia predicabant» (6 lignes non identifiées).

    f. 176-176 v°: Gellivs, Noctes Atticae (extrait).

    inc.: «Philippus Arestoteli [sic] salutem. Filium mihi genitum...».

    expl.: «... et rerum nostrarum susceptione» (IX, 3, 5).

    ~ f. 176 v°: Ps. Plvtarchvs, Epistula ad Traianum.

    f. 176 v°-177: Gellivs, Noctes Atticae (extrait: Epistula Fabricii et Aemilii consulum ad Pyrrhum regem).

    inc.: «Consules romani Pirrho regi salutem. Nos pro tuis iniuriis...».

    expl.: «... tu nisi caues iacebis» (III, 8, 8).

    f. 177: Ps. Alexander Magnvs, Collatio Alexandri Magni et Dindimi regis Bragmanorum de philosophia per litteras facta (extraits abrégés ?).

    pas de titre.

    inc.: «Bragmanni Alexandro salutem. Audiuissimus inuictissime rex prelia tua et felicitatem uictorie ubique subsequutam. Sed quod erit homini satis cui totus non sufficit orbis... et auro uilis et rara uestis» (abrégé ?).

    — «Femine autem nostre non ornantur ut placeant...» (cf. éd. cit. infra, p. 174, l. 6).

    expl.: «... Medicine remedium nobis est parcimonia» (éd. B. Kuebler, Iuli Valeri Alexandri Polemi Res gestae Alexandri..., Teubner, 1888, p. 176, l. 11-12).

    f. 177-177 v°: Anthol. lat. 603.

    titre: «Epitaphium Tullii Neapoli sepulti».

    ~ f. 177 y°: ‹Carmen ?›.

    inc.: «Quo solo ferus extinctus furor Catiline

    Consilio superum custos directus ad urbem...» (4 v.).

    — Anthol. lat. 614 (extrait).

    texte: «Qui sexaginta completis ac tribus annis

    Seruitio pressam destituit patriam» (v. 5-6).

    f. 177 v°-193: Sallvstivs, Opera.

    f. 177 v°-183 v°: De coniuratione Catilinae (extraits).

    titre: «Defloraciones ex Catelinario Salustii».

    inc.: «Omnis homines qui sese...» (1, I)

    expl.: «... eum amissa anima corpore tegebat» (61, 2).

    en rouge: «et interficitur Catilina».

    f. 183 v°-193: Bellum Iugurthinum (extraits).

    titre: «Defloraciones ex Iugurthino Salustii».

    inc.: «Nihil maius inuenies neque prestabilius genere humano magisque nature industriam hominum...» (1, 2, avec variantes).

    expl.: «... Qui secum multa agitat uultu corporis et animo uarius est» (113, 3, variantes).

    f. 193-193 v°: Cicero, Orationes in Catilinam (extraits).

    titre: «Ex inuectiuis Ciceronis in Lucium Catilinam et in Crispum Sallustium».

    inc.: «Magno me metu liberabis dummodo inter me...» (I, 5, 10).

    expl.: «... Mors quam praui minitantur omnibus est parata» (IV, 10, 20).

    f. 193 v°-194: Ps. Cicero, Inuectiua in Sallustium (extraits).

    titre cf. supra f. 193.

    inc.: «Ea demum magna uoluptas est...» (1, 1).

    expl.: «... desine unumquemque a morbus tuis existimare» (8, 22).

    f. 194: Ps. Sallvstivs, Inuectiua in Ciceronem (extraits).

    titre: «Ex inuectiua Salustii in Ciceronem».

    inc.: «Grauiter et iniquo animo...» (1, 1).

    expl.: «... que honeste nominari non possunt inhonestissima sunt» (3, 5 ; 8 lignes).

    f. 194-194 v°: Ps. Catilina, Oratio in Ciceronem (extraits).

    (faux de Buonaccorso da Montemagno).

    titre: «Ex inuectiua Catiline in Ciceronem».

    inc.: «Omnes homines qui in principatibus maximi uitam agunt...»

    expl.: «... Ignoras quam uastus et liber sit innocens animus» (éd. G. B.Casotti, Prose e rime de’ due Buonaccorsi da Montemagno, Florence, 1718, p. 98-130).

    f. 194 v°-195: Aesopvs, Fabulae (?) (extraits).

    titre: «Ex Esopo morali philosopho».

    inc.: «Virum prudentem oportet considerare fines rerum...».

    expl.: «... Quod natus non habet ex natura hoc neque permanet» (non identifié).

    f. 195-198: Cicero, De officiis (extraits).

    titre: «Ex primo libro Tullii de officiis».

    inc.: «Homo autem quandoquidem rationis est particeps per quam...» (I, 4, 11)

    expl.: «... Temperantia est libidinum inimica» (III, 33, 117 fin).

    f. 198-199: Cicero, Paradoxa ad Brutum (extraits).

    titre: «Deflorationes ex paradoxis Tullii».

    inc.: «Nihil est tam incredibile quod non dicendo fiat probabile...» (Prol., 3).

    expl.: «... Hec enim non habundantis sed egentis signa sunt» (VI, 43).

    f. 199-199 v°: Sallvstivs, De coniuratione Catilinae (extraits).

    titre: «Conditiones Lucii Catiline».

    inc.: «Lucius Catilina nobilis genere natus...» (5, 1).

    expl.: «... facile par similisque ceteris efficiebatur» (14, 4).

    f. 199 v°-209 v°: Terentivs, Comoediae (extraits).

    titre: «Deflorationes ex Andria Therentii».

    inc.: «Faciuntne intelligendo ut nihil intelligant...» (Andria, prol. v. 17).

    f. 201 v°: «Ex eunucho».

    f. 203: «Ex heautontimerimenon».

    f. 205: «Ex Adelphis».

    f. 207: «Ex haeschira».

    f. 208: «Ex Phormione».

    expl.: «... nihil pudere quo ore illum obiurgabis» (Phormio, v. 1042).

    f. 209 v°-228 v°: Ivvenalis, Saturae (extraits).

    titre: «Deflorationes Iuuenalis. Ex prima satira primi libri de causa satirarum».

    inc.: «Semper ego auditor...» (I, 1).

    expl.: «... ut qui fortis erit sit felicissimus idem. Finiunt deflorationes Iuuenalis» (XVI, 59).

    f. 228 v°-232 v°: Persivs, Saturae (extraits).

    titre: «Deflorationes Persii».

    inc.: «nec fonte labra prolui caballino...» (Prol., v. 1).

    expl.: «... tui finitor acerui» (VI, fin).

    f. 232 v°-236 v°: Cicero, De senectute (extraits).

    titre: «Deflorationes ex libro Tullii de senectute».

    inc.: «SEnectus plerisque senibus sic odiosa est...» (2, 4).

    expl.: «... ut aliarum omnium rerum sic uiuendi modum» (23, 85).

    f. 236 v°-240: Cicero, De amicitia (extraits).

    titre: «Deflorationes ex Tullio de amicitia».

    inc.: «Nihil est tam aptum nature tamque conueniens...» (5, 17).

    expl.: «... Omnia breuia tolerabilia esse debent etiam si magna sunt. Finit» (27, 104).

    ~ f. 241-268 v°: ‹Gvillelmvs de Conchis› Moralium dogma philosophorum (extraits ?).

Former owners

Formerly part of

Origin

  • Origine: italienne ? petite écriture régulière assez ronde, avec a cursifs.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: au verso du plat inférieur ex-libris de deux lignes gratté, on lit seulement le début: «Iste liber est...» (XVe s.) ; probablement Gérard-Jean Voss († 1649), le manuscrit correspond à celui qu’il possédait et dont Nicolas Heinsius fit une copie partielle utilisée par P. Burman d’après Riese, celui-ci donne la liste de 52 epigrammata qu’on retrouve dans ce manuscrit exactement dans le même ordre et avec les mêmes titres ; Reine Christine de Suède, au revers du plat supérieur croix au crayon rouge indiquant que le manuscrit ne provient pas des Petau (cote 1643 au revers du plat supérieur).

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 1re partie. Fonds Patetta et Fonds de la Reine par E. Pellegrin, Paris, 1978, p. 204 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1978_cat_21_21)

Bibliography

    • C. Wotke et C. Hosius, Persiusexcerpte (Rhein. Mus., 43, 1888, p. 498-500)
    • Th. Birt, Claudii Claudiani Carmina (M.G.H., Auct. antiq., 10), Berlin, 1892, p. cl (brève mention)
    • H. Dessauer, Die handschriftliche Grundlage der neunzehn grösseren pseudo-quintilianischen Declamationen, Leipzig, 1898, p. 64
    • G. Lehnert, Quintiliani... Declamationes XIX maiores, Teubner, 1905, p. xxx
    • P. O. Kristeller, Iter italicum, 2, 1967, p. 408
    • J. B. Hall, Claudian, De raptu Proserpinae, Cambridge, 1969, p. 27
    • P. Scarcia Piacentini, Saggio di un censimento dei manoscritti contenenti il testo di Persio..., Rome, 1973, p. 104 n° 508.

Life cycle of this book

Data source