An entry point to the written heritage of the Middle Ages and the Renaissance in Western Europe, from the 8th to the 18th century.
A search engine of interoperable digitized manuscripts and rare books
Collaborative platform to manage and publish Biblissima authority data
Help for reading and learning classical languages, XML editing tools and environments
Expertise service around IIIF standards
Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q59904
IIIF manifest
Digitisation:
Data Source: BnF Archives et manuscrits
Les textes de ce recueil grammatical ont été corrigés par au moins deux autres mains. On lit une invocation au bas à droite du f. 62r, écrite à l’envers: « per Dominum ». Au f. 75 (dos vierge) « omo est animal rationale mortale sensu kapax ribile » (sic ! capax risibile, risu capax, cf. Is. Etym. 2, 25, 8 ) ; f. 88bis, au dos laissé vierge « Simon ecce satanas expetiuos ut cib(…) (?)». f. 1-5, DONATUS, Ars minor (incomplète ; débute par le ‘de pronomine’): « De pronomine. Quid est pronomen … et si qua sunt similia », éd. Holtz L. (1981) p. 588, 1-602, 5. f. 5-12 ; 23v-24v ; 26v-30v, DONATUS, Ars maior II, I et III (entre Mai. II et I s’intercalent des opuscules grammaticaux) : Ars maior II « (5ra) incipit editio secunda de partibus orationis. Partes orationis sunt octo … (12ra) inconditas inuenimus. Explicit feliciter », éd. Holtz L. (1981) p. 613, 1-652, 13 ; Ars maior I (de uoce, syllaba et littera) « (23vb) De uoce. uox est aer ictus … (24va) semipes nominatur », éd. Holtz L. (1981) p. 603, 1-607, 4 ; Ars maior I (metrica) « (26vb) de pedibus. pes est sillabarum … (27vb) cuius partes sunt cola et commata. », éd. Holtz L. (1981) p. 607, 5-612, 8 ; Ars maior III « (27vb) De barbarismo. barbarismus est… (30vb) uexit ad urbes », éd. Holtz L. (1981) p. 653, 1-674, 10. f. 12rb-13vb, De finalibus metrorum (attribué à Maximus Victorinus ou à un hypothétique Metrorius ; précédé de la lettre d’envoi) : « Seruius Aquilino salutem. Ultimarum naturas syllabarum … posse transire » (GL 6, p. 240, 12-241,3 = ad Basilium amicum Sergii) « De nomine. ‘A’ littera terminatus nominatiuus … per se ammodum patent. Explicit […]. », éd. GL 6, p. 231, 4-239 ; manque le ‘de caesuris’). f. 13vb-16rb, ISIDORUS HISPALENSIS, De partibus orationis = Etymologiae 1, 6-14. f. 16rb-23vb, ASPORIUS, Ars grammatica (seconde version, dite « Asper minor » ; grammaire composée au début du VIIe s. ; voir Swigger (1995) p. 179 n. 66 ; Löfstedt (1976) p. 132-140 ; Law V. (1982) p. 39-41 ; même incipit que Don. Min. ; éd. H. Hagen, GL 8, p. 39-61. f. 24va-25vb, ANONYMUS, De litteris (sur le tracé des lettres): « de litteris latinis quidam sapiens interpretatus est. ‘A’ uocalis est … et principes neptalim » ; f. 25vb-26rb, ANONYMUS, De litteris (sur l’invention des alphabets) : « Quaeritur enim quas primus litteras … interpraetationem uel conexionem » ;f.26rb-va, anonymus de litteris (sur les alphabets hébreux et samaritains) : « Item de Hebreis litt(eris). Hebraicarum litterarum … litteras ponimus » ; f. 26va-vb, ANONYMUS, De litteris (sur l’alphabet et les chiffres grecs) : « incipit abcdis grece … ennachos » ; f. 30vb-31ra, ANONYMUS, De syllabis (à propos des syllabes) : « de communibus. si metrorum necessitas … sed hoc nomine graecis » ; f. 31ra-33va, BEDA, De tropis (cf. Jones, CCSL 123A.1, 1975, p. 70 n° 73) : « tropus est dictio translata … estote uxoris Loth », éd. Jones (1975) p. 151-171. f. 33vb-34va17, ISIDORUS HISPALENSIS, Orthographia = Etymologiae 1, 27: « orthographia grece, latine recta scriptura … lector geminandam esse litteram ». f. 34va17-35ra, ANONYMUS, De orthographia (sans interruption avec le texte précédent): « ara per a scribendum … z greca littera duplex quia breuis est ». f. 35rb-36ra23, AGROECIUS, De orthographia (extraits « assez défigurés »): « Item ortographia. Agroecius libelum Capri … si uenduntur ». f. 36ra23-36, ANONYMUS, De orthographia (sans interruption avec le texte précédent): « dilectum a diligendo … frictum a frigendo ». f.36rb-37ra, ANONYMUS, De orthographia (figure sous le nom de Scaurus, mais dont la première ligne seulement provient de cet auteur) : « Item orthographia Terente (sic) Scauro orthographia igitur est ratio … dedit de die ». f. 37ra-rb, CASSIODORUS, Excerpta Institutionum, lib. II, 1: « Item alia ( ?). Accentus est uitio carens … scriptoribus tractata dilatatur », éd. Mynors, p. 95, 5-97). f. 37rb-40rb, ISIDORUS HISPALENSIS, Etymologiae (extraits): de analogia (1, 28), de etymologia (1, 29), de notis uulgaribus (1, 22), de glosis (1, 30), de differentiis (1, 31), de prosa (1, 38), de metris (1, 39), de fabula (1,40), de historia (1, 41). f. 40rb-51ra, ANONYMUS, Declinationes nominum et uerborum (traité sur les déclinaisons et les conjugaisons, dans lequel l’auteur s’exprime à la première personne ; « produit local », rédigé à Corbie ? Il y a un petit excursus sur les formes casuelles, cf. Donat. 625, 5 sqq.) : « Incipiunt declinationes nominum. declinationes nominum sunt quinque ; prima in ae dyptongon … oro te carissime laboris mei ut uoto foueas, audaciae indulgeas, sed si successerit cupiditatem tamen deuotiones reputes. Valeas in Christo uitamque multam carpas in saecula. (50vb) Incipiunt uariis nominibus exaptotae formae …. Si exaptote esse uidentur. Expliciunt declinationes nominum et uerborum ». f. 51ra-52vb, ANONYMUS, Expositio de arte maiore (bref commentaire sur l’ars maior de Donat ; probablement aussi de facture locale) : « Incipit expositio de arte maiore. Nomen quid est ? Nomen est unuis hominis appellatio multorum … et laetantis ut euax » (cf. Donat. Mai. 614, 4). f. 52vb-59vb, ANONYMUS, Expositio de arte minore, quae sunt quae … (commentaire anonyme sur Donat, composé par un Irlandais (?) entre la fin du VIIe s. et le déb. du VIIIe (?) ; seul témoin complet de ce texte, d’autres mss. conservent des extraits, voir Law (1982) p. 82, 85-87; des extraits du ms. de Bern 522 édité par H. Hagen GL 8, p. xli-xliii ) ; sections sur la uox et la littera largement empruntées à Murthach ; cf. Holtz, Murth. p. xlvi. ; Swiggers (1995) p. 175) : « incipit expositio de arte minore. quae sunt quae omnem ueritatem scripturae commendant … tradenda conscripsit ». f. 59vb-60rb, ANONYMUS, Interrogationes : iustitia quid est … (voir Law (1997) p. 43 ; Law (1991), p. 82 ; court traité sous forme de questions à propos des différents aspects du mot iustitia) : « Incipiunt inter(rogationes) et re[s]p(onsiones). Iustitia quid est et quae pars orationis est … aut temptandi aut discendi » (par ex. : 60rb ex Isidoro Etym. 1, 19. de figuris accentum). f. 60va-62vb, ANONYMUS, Interrogatio : primum quaeritur cur Donatus (questions anonymes composées par un Irlandais (?) à la fin du VIIIe s. ou au début du IXe s. ; voir Law (1982) p. 83 ) : «Incipit inter(rogatio) de gram(matica). primum quaeritur cur Donatus grammaticus … diligenter interpraetatus est ». f. 62vb-63ra, PRISCIANUS CAESARIENSIS, Excerptum de quinque declinationibus (résumé de l’Institutio de nomine et pronomine et uerbo de Priscien ; éd. M. Passalacqua 1999 (2), p. 5-21.) : « excerptum Prisciani grammatici de .V. declinationibus. omnia nomina quibus latina utitur … et datiuus et ablatiuus corripiuntur ». f. 63ra-64va, Ps.-SERGIUS, Explanationes in Donatum : « Incip(it) trac(tatus) Ser(gii) in Donati librum .I. Plerique artis grammatic(ae) latores …. Tantummodo rationem expressimus », éd. GL 4, p. 486-488, 19. f. 64va-65ra, ANONYMUS, Quaestiones (à propos des noms et de leur classification) : « incipiunt quaestion(es). quot sunt differentiae principales in nomine … quae hanc similitudinem habent communia sunt ». f. 65ra-73vb, BEDA, De arte metrica : « In nomine indiuidue trinitatis. I de littera … quod tria sint genera poematos (= capitula libri). Qui notitiam …credimus sempiternam », éd. Jones (1975) p. 82-141. f. 74ra-75ra, BEDA, De schematibus et tropis (sans titre) : « Solet aliquoties …quam terribilia sunt opera tua », éd. Jones (1975) p. 142-151. f. 75bis-168v, POMPEIUS, Commentum artis Donati (voir Holtz, 1971, p. 55, 68) : « In nomine dei summi incipit etiam tractare de partibus maioribus orationis. Uniuscuiusque rei quaeritur aetymologia ipsius artis … aut a rebus paribus », éd. GL 5, p. 95-312.
Data Source: Europeana regia
Data Source: Mandragore
Ce recueil de textes grammaticaux copié à Saint-Pierre de Corbie doit être complété par le ms. BnF lat. 14087. Les deux ms. étaient très probablement reliés ensemble à l'origine (Vezin, 1981, p. 278 et 1986, p. 21-22). Les deux premiers folios originaux ont été perdus. L'agencement des pièces grammaticales répond à une logique pédagogique qui vise à regrouper les livres de Donat, d'Isidore, Bède et autres opuscules (anonymes ou non) en fonction des thèmes abordés (voir L. Holtz, 1981, p. 371-375). Il restera jusqu'au XVIIe s. à Saint-Pierre de Corbie, dont il porte l'ex libris au f. 1 : « Liber S. Petri Corbeiensis », et figure encore dans le catalogue de 1621 (Coyecque, Cat. des mss des bibliothèques de France, n° 242, p. xl). Peu de temps après, en 1638, il rejoint l'abbaye de Saint-Germain-des-Prés . Sur le 1er f. de garde en parchemin (I), on lit, inscrit verticalement, « Sancti Germani a Pratis », accompagné en bas des cotes du XVIIe et du XVIIIe s. Le ms. est remis à la Bibliothèque nationale en 1796, avec les mss. de Saint-Germain-des-Prés.
Data Source: Biblissima
RDF exports to come…
You can view and manipulate this document directly on this site, compare it to others using the Mirador viewer, or drag and drop this icon into the IIIF viewer of your choice. Read more about IIIF