Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Urb.lat.364

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q91591

Codicological aspects

  • Parch., XIVe s., 193 ff. + 2 ff. blancs (f. 1 v°-2 blancs), 290 x 206 mm. Chaque tragédie a sa propre foliotation ancienne en chiffres arabes ou romains. Au f. 3, bordure de feuilles d’acanthe à boules d’or sur trois côtés. Dans la gauche de la marge supérieure, la peinture d’une femme couronnée vêtue d’un manteau (d’or?) et portant à chaque main l’initiale «M » et «B » (?) (la reine Mégare?) a été incomplètement grattée et recouverte du blason des Montefeltro. Initiale historiée représentant un homme à mi-corps, serrant un manuscrit sur sa poitrine (Sénèque?). Commentaire marginal et gloses marginales et interlinéaires de plusieurs mains contemporaines ou plus récentes.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1 (add. contemp.): Seneca, Hercules furens (extraits).

    titre: «Notabilia dicta totius prime tragedie. Soror ».

    inc.: «Viuaces aget uiolentus iras animus...» (v. 27-28).

    expl.: «... Autorem repetit scelus suoque premitur exemplo nocens» (v. 735-736).

    f. 2 v°-193 v: Tragoediae (cum argumentis et commentario Nicolai Treueti - famille A).

    f. 2 v°-22: Hercules furens.

    (gloses) inc. f. 2 v° marge supér.: «Lucii Annei Senece Cordubensis tragedia prima que Hercules furens nominatur in Christi nomine feliciter incipit. Primus actus est querimonia Iunonis conquerentis se a Ioue uiro et fratre suo esse habitam in contemptum... ».

    d’une autre main: «Hinc arthos alta (v. 6). Exemplificat de pelicibus in speciali. Et primo exempla ponit de antiquioribus pelicibus...».

    (argum. et début du commentaire) titre f. 3 marge supér.: «Furia Herculis».

    inc.: «In prima tragedia Senece cuius materia est furia Herculis sunt quinque actus quorum primus est querimonia Iunonis de hercule... ».

    expl.: «... adulterebatur cum diuersis pelicibus unde dicit Iuno Soror» (éd. V. Ussani Jr., Nicolai Treveti Expositio Herculis furentis, Rome, 1959, p. 5).

    (gloses) inc. f. 3 marge de droite: «Sororem quia nomen coniugis propter adulteria Iouis uidetur periisse unde subdit...».

    autre glose: «Vagantes (v. 11) dicuntur quia non semper in una plaga celi apparent sicut ursa... ».

    expl. f. 22 marge de droite: «Terra uocat te que solet facere superos innocentes (v. 1343-1344) illo enim in loco dei nutriuntur generantur et obseruantur etc. ut dictum est »; (glose int. du titre) «alias explicit tragedia prima que Hercules furens nuncupatur incipit Thiestes secundum tragediarum ordinem pretaxatum ».

    à la fin du texte: «Deo gracias. Lucii Anei Senece furia Herculis explicit feliciter ».

    f. 22-39: Medea.

    titre: «...eiusdem Medea incipit».

    (argum. et début du commentaire) inc. f. 22 v° marge supérieure: «DII CONIVGAles etc. hec est tragedia septima que est de Medea premittendum est pro argumento quod Iason suadente patruo suo Peleo... ».

    expl. en marge de gauche: «... quia nuptie ordinantur ad actum uatem que sit generatio quem genuisti» (17 l. - éd. part. E. Franceschini, Studi e note..., Milan, 1938, p. 38).

    (gloses) inc. f. 22 v° marge de gauche: hoectate [sic pour Hecate] (v. 7) id est luna qui habeat tres formas... ».

    expl. f. 36 v° marge de gauche (v. 879): «Hoc est carmen XI et ultimum huius tragedie quod metro archilogico [sic] scribitur », add. d'une autre main: «dona excecant oculos magnatorum ».

    f. 39 v°-55 v°: Agamemno.

    titre: «Incipit tragedia Agamenonia in qua continetur mors Agamenonis et continet actus octo in quorum primo inducitur Tiestes emissus ab inferno detestans scelera domus suae ».

    (argum. et début du commentaire) inc. f. 39: «Opaca linquens etc. Ditis inferni etc. Octaua tragedia que Agamenon dicitur pro argumento premittere possumus quod Thiestes et Atreus fratres fuerunt... ».

    expl.: «... filium suum ad scelus exoratur ibi parantur epule etc. » (v. 48) (15 l. - éd. part. E. Franceschini, Studi e note..., Milan, 1938, p. 38; éd. complète P. Meloni, Nicolai Triveti Expositio L. Annaei Senecae Agamemnonis, Sassari, 1961, p. 3-4).

    (gloses) inc. f. 39 v° marge de gauche: «Vmbre dampnatorum interdum miruntur de inferno ad habitacula... ».

    expl. f. 55 marge de droite: «Rudis est tyrampnus ‹v. 995› etc. hanc sententiam uide supra tragediam primam caput, Non antiqua quasi in fine et infra tragediam Octauia caput o lenta in textu et in glossa ».

    f. 55 v°-74 v°: Troades.

    titre au f. 81: «Lucii Anei Senece Troas (sur grattage) explicit feliciter».

    (argum. et début du commentaire) inc. f. 55 v°: «QVICVMQVE REGNO etc. hec est sexta tragedia que Trohas dicitur tali inititur argumento Troia euersa et decenali bello... ».

    expl.: «...prosequitur infortuniorum suorum planctum in columen euersum ‹v. 6). quantum ad primum dicit » (10 l. - éd. part. E. Franceschini, Studi e Note..., Milan, 1938, p. 37-38; éd. complète M. Palma, Nicola Trevet, Commento alle «Troades » di Seneca (Tomi e Testi, 22) Roma, 1977, p. 3-4).

    (gloses) inc. marge de gauche: «Quicumque etc. Si dicas exempla haec troiana sunt antiquissima... ».

    expl. f. 74 v° marge de gauche: «... sic dixit Christus in passione: Deus Deus meus ut quia me dereliquisti et sic Heucuba [sic] doloribus circundata hic clamat uerba gemiando dicens Ite ite» (v. 1165).

    f. 75-80 v°: Medea (extrait, copié normalement f. 22 v°-28).

    pas de titre.

    inc.: «Dii coniugales tuque genialis thori... ».

    expl.: «...Retinere rates pene coegit» (v. 1-360).

    f. 81-97: Oedipus.

    titre: «Incipit Edipus eiusdem ».

    (argum. et début du commentaire) inc. marge supér.: «Quinta thragedia secundum ordinem libri quem habui dicitur Edipus cui pro argumento praemitti potest quod cum Layus rex Thebanorum... ».

    expl. marge de gauche: «...non solum in hominibus sed ectiam in bestiis et immeritis carmine secundo ibi occidis » (110) (14 l. - éd. part. E. Franceschini, Studi e note..., Milan, 1938, p. 37).

    (gloses) inc. marge de droite: «oq. d. non debent gaudere cum sideat istud ita peste... ».

    expl. f. 97 marge de droite: «... inter Edipi ex cecationem et Iocaste occisionem facta sunt ut ibi capitulo ultimo ex dyalogo inter matrem et filios coligere poteris ».

    f. 97 v°-117 v°: Phaedra.

    titre: «Incipit Ypolitus eiusdem ».

    (argum. et début du commentaire) inc. marge supér.: «Ite Vmbroses etc. Ista est quarta tragedia secundum ordinem libri quem habui de Ypolyto, loco argumenti premittendum est quod Ypolytus... ».

    expl.: «... quia primo socios in diuersa loca uenacioni apta distribuit. Vnde dicit » (9 l. - éd. part. E. Franceschini, Studi e note..., Milan, 1938, p. 36-37).

    (gloses) inc. marge de gauche: «Niue Riphea ‹v. 8› hec dicit quia ueniente uento a montibus cypheus qui sunt in capite Germanie... ».

    expl. f. 117 marge de droite: «... scilicet Ixion qui uoluit concumbere cum Iunone et damnatus in inferno uoluitur super rotam que membra eius discipat ».

    f. 117 v°-135 v°: Thyestes.

    titre (add. d’une main plus récente) : «Incipit Thiestes eiusdem ».

    (argum.) titre: «Argumentum secunde tragedie que Thiestes dicitur ».

    inc.: «QVIS ME FVROR etc. Huic thragedie secunde premittitur pro argumento quod Athreus et Thyestes fratres erant. Thiestes autem commisit adulterium cum uxore Athrey... ».

    expl.: «. . . Thantalus plagens asensum suum de inferno. Vnde dicit Quis me furor » (éd. part. E. Franceschini, Studi e note..., Milan, 1938, p. 36; éd. complète, E. Franceschini, Il commento di Nicola Trevet al Tieste di Seneca, Milan, 1938, p. 9-10 (Orbis romanus XI).

    (texte) titre f. 118 (à gauche de la marge supér.): «Lucii Annei Senece tragedia secunda que Thiestes dicitur cum sancti spiritus gratia et beate uirginis Marie ac omnium sanctorum intercessione feliciter incipit ».

    (gloses) inc. f. 118 marge supér.: «Nota fabulam Tantali. Tantalus solebat deos recipere in hospitium... » (cf. éd. E. Franceschini, Il commento..., p. 10). marge de droite: «Quis me Tantalus conqueritur de ascensu ad superos et... ».

    expl. f. 135 v° marge de droite: «... quos scilicet habetur in stomaco (add. d’une autre main: «in corpore ») quorum comestio a te facta sufficit michi ad penam tuam ».

    à la fin du texte: «Lucii Anei Senece Thiestes explicit feliciter... (addition d’une autre main contemporaine: «Deo gratias Amen

    Datque secunda dapes et paranda (corr. en «prandia ») dira Thieste

    Inde secunda dapes et paranda (corr. «prandia ») seua Thieste ».

    f. 136-146: Phoenissae.

    titres, f. 135 v° («... incipit Thebais eiusdem. Edipies Antigone » et f. 136 marge de droite: «Lucii Annei Senece tragedia tertia que Thebais dicitur cum almi spiritus gloria feliciter incipit ».

    (argum. et début du commentaire) titre, f. 136 marge super.: «Argumentum tertie tragedie quae Thebais dicitur ».

    inc.: «Ceci parentis etc. Ista est tertia thragedya Senece secundum ordinem libri mei scilicet Thebays cui pro argumento premittendum est quod Edypus qui patrem occiderat... ».

    expl. marge de droite: «... ducentem eum dirigens sermonem dicit Ceci etc. » (13 l. - éd. part. E. Franceschini, Studi e note..., Milan, 1938, p. 36).

    (gloses) inc. f. 136 marge de gauche: «Hic loquitur ad similitudinem hominis... ».

    expl. marge de droite: «... Iocasta uero mater eorum uidens quod eos ex Edipo filio suo quem in maritum acceperat genuisset nec eos pacificare potuisset se ipsam gladio interemit ante mortem Edipi Stacius Thebaidos libro XI hoc deducit ».

    f. 146 v°-162: Octauia.

    (argum. et début du commentaire) inc. f. 146 v°, marge supér.: «None tragedie que Octauia dicitur, potest pro argumento premitti quod Claudius Imperator ex uxore sua Messalina, quam postea occidit, filium habuit... ».

    expl.: «...inducitur Octauia plagens angustiam suam propter aduersionem mariti a se unde dicit » (10 l.) (éd. part. E. Franceschini, Studi e note..., Milan, 1938, p. 39).

    (gloses) inc. marge de gauche: «Item fingitur fuisse quidam Cygagus qui... ».

    expl. f. 161 v° marge de droite: «... Pharia [sic pour «Pandataria»] locus est Egypti ubi Magnus Pompeius iacet extinctus ».

    à la fin f. 161 v°: «Explicit Octauia Amen » et f. 162: «Lucii Anei Senece Octauia explicit feliciter ».

    f. 162-193 v°: Hercules Oetaeus.

    titre: «Incipit Hercules Oetheus eiusdem ».

    (argum.) inc. marg. supér.: «HEC EST DECIMA ET VLTIMA tragedia est de Hercule Oetheo sic dicto ab Aetha silua in qua mortuus est. Huic autem tragedie hoc pro argumento...».

    expl. marge de droite: «...in quo conqueritur Hercules quod nondum celo positus est Vnde dicit » (éd. E. Franceschini, Studi e note..., Milan, 1938: p. 39; éd. P. Meloni, Nicolai Treveti Expositio L. Annaei Senecae Herculis Oetaei, Rome, 1962, p. 3-4).

    (gloses) inc. f. 162, marge de droite: «Quacumque ‹v. 4› sed certe si illud dictum Herculis studuisset... ».

    expl. f. 193 v° marge de droite: «...in inferno sunt quedam loca delectabilia et amena in quibus anime iustorum morantur que Ellisium nuncupantur de quo Virg. Eneyd. VI facit mentionem ».

    à la fin: «Lucii Annei Senece liber tragediarum. Explicit feliciter Amen ».

Former owner

Formerly part of

Origin

  • Origine: italienne, de Bologne d’après la décoration, le texte est en écriture gothique de type «bononiensis ». Le commentaire et les gloses sont en écritures gothiques et humanistiques cursives.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseur: Federico da Montefeltro dont les armes simples, détériorées, ont été ajoutées au f. 3 sur la miniature («Indice vecchio » 516).

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 581 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)

Life cycle of this book

Data source