Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.2951

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q97769

Codicological aspects

  • Papier (filigranes peu visibles ou difficiles à identifier: Briquet 9127: Naples-Rome-Fabriano, 1444-1452; var. Briquet 7682: Florence-Pistoia, 1413-1415; var. Briquet 6068: Colle-Pise-Palerme-Lucques etc., 1427-1444; var. Briquet 11882?; var. Briquet 9131: Florence, 1456 etc.), XVe s., VI + 300 ff. (foliotation du XVIe s.?; pas de f. 30 et 31 par erreur; + f. 17bis et 24bis; f. Iv°, IIv°, IIIv°, V-VIv°, 19v°-36, 61v°, 64-78v°, 84-84v°, 89-91, 100v°-101v°, 106-126v°, 129-134, 260-264v°, 276v°-278, 295v° blancs), 177 x 117 mm. Le f. 247 a été presque complètement arraché comme le signale une note datée de 1891 au f. I. Le f. II, en parchemin, est un palimpseste dont l’écriture inférieure à peine visible, même aux rayons ultra-violets, paraît dater du XIIIe s. Aux f. IV-IVv° table du contenu, de la main d' Angelo Colocci, avec renvois à la foliotation, le dernier feuillet cité porte le n° 274. Aux f. II, III et 300v°, essais de plume, actes notariés et seings manuels de notaires, et notes variées; f. II, 4 lignes en italien d’une écriture très cursive et fine (XVIe s.) à peine lisible; f. III, notes de comptes, inc.: «Item summa summarum in toto est uenditum de tritico rugi (?) XXXXXVI et unam clitellam (?) cum dimidio quam habuit iulius (?) de magistro (?) stefano. Dicat seruare fidem » et croquis d’une colonne surmontée d’une croix encadrée de deux clefs en sautoir, en bas, dans un cartouche, le mot «horse ».

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2: //quibus Romanorum

    ~ f. 1-11v°: Isidorvs Hispalensis, Etymologiae (extrait: XIV, 1, 1-5, 17).

    ~ f. 11v°-14v°: «De origine iuris ciuilis et omnium magistratuum ».

    inc.: «FActurus legum uetustarum interpretationem necessario prius ab urbis initio... ».

    ~ f. 15-19: ‹Chronicon usque ad annum 1000›.

    inc.: «In principio deus ex nichilo creauit lucem id est angelos et firmamenta celi... » (inachevé).

    ~ f. 36v°-48v°: Xenophon, Tyrannus (transl. lat. Leonardi Bruni Aretini)

    f. 49-51: Cicero, Orationes (extraits).

    titre général: «Compilatio ex orationibus Cicironis [sic] In gratias agendo de acceptis beneficiis ».

    f. 49-49v°: Cum senatui gratias egit.

    inc.: «SI patres coscripti [sic] pro uestris immortalibus... ».

    expl. «... ac fama moriatur» (1-2, 3 début).

    f. 49v°-51 : Cum populo gratias egit.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. (ligne 4): «Etsi quirites nihil est homini optandum magis... ».

    expl.: «... cunctis suffragiis indicauit » (1,2-fin, texte abrégé et remanié).

    ~ f. 51: Ps. Aeschines (Petrvs Marcellvs?), Oratio ad Senatum.

    ~ f. 51-51v°: Ps. Demas (Petrvs Marcellvs?), Oratio ad Athenienses.

    ~ f. 51v°-52: Ps. Demosthenes, Oratio ad Senatum

    inc.: «Apud uos... ».

    ~ f. 52-53: Ps. Demosthenes (Petrvs Marcellvs?), Oratio ad Alexandrum

    inc.: «Nichil habes [sic] ... »

    f. 53-54v°: Ps. Sallvstivs, Inuectiua in Ciceronem.

    titre: «Inuectiua C. Salustii contra Ciceronem In Senatu ».

    f. 54v°-58: Ps. Cicero, Inuectiua in Sallustium.

    titre: «Inuectiua Ciceronis contra Sallustium In eodem Senatu ».

    ~ f. 58-59: Exordia 4 (exempla?).

    inc. «Quamquam iudices turpe sit de se loquenti officium exponere ut propria laus... ».

    ~ f. 59-59v°: Gvarinvs Veronensis, Oratio ad nuptias celebrandas.

    inc.: «COnsueuere maiores nostri, patres amplissimi, quotiens aliquid arduum... ».

    ~ f. 60-60v°: Baptista Berti Senensis, Oratio ad Fridericum III imperatorem de nuptiis Eleonorae Portugalensis.

    ~ f. 60v°-61: «Oratio potestatis in introitu officii »

    inc.: «Sepenumero patres optimi... ».

    ~ f. 61: «Oratio potestatis quando recipit baculum »

    inc.: «Magna quidem uir clare nobis cupido... ».

    ~ f. 62-63v°: Aeschines, Oratio in Demosthenem contra Ctesiphontem (de corona) (transl. lat. Leonardi Bruni Aretini).

    ~ f. 63 v°: Demosthenes, Oratio contra Aeschinem pro Ctesiphonte (transl. lat. Leonardi Bruni Aretini).

    texte inachevé (10 lignes).

    ~ f. 79-88v°: Epistulae uariae.

    parmi lesquelles:

    ~ f. 79: Plato, Epistulae 2 ad Architem Tarentinum (transl. lat. Leonardi Bruni Aretini).

    f. 79-79v°: Cicero, Epistulae ad familiares (extrait: X, 35)

    titre: «Lepidus Imperator Senatui Romano S. »

    inc.: «SI ualetis liberique uestri ualent... ».

    f. 79v°: Ps. Vergilivs, Epistula ad Maecenatem.

    faux composé par Pier Candido Decembrio († 1477).

    inc.: «Virgilius Maro Mecenati suo salutem. RVfum Pomponium libertum... » (éd. R. Sabbadini, dans L. Barozzi et R. Sabbadini, Studi sul Panormita e sul Valla, Florence, 1891, p. 23 n. 10).

    - Plinivs minor, Epistulae (extrait).

    inc.: «Plinius Veronensis Rufo Canino [sic] S. Licet [sic] mihi nullas epistolas mictas... ».

    expl.: «... scire non possum. Vale » (I, 11).

    - Ps. Alexander Magnvs, Epistula ad Aristotelem.

    inc.: «Rex Alexander Aristotili. HAud abs te recte factum est... ».

    expl.: «... uirtute quam imperio prestare. Vale » (éd. d'après le ms. Barb. lat. 42, f. 55: S. Prete, Two humanistic anthologies, Vatican, 1964 (Studi e testi, 230), p. 58 n. 2).

    ~ f. 80: Victorinvs Feltrensis, Epistula ad patritium Andream.

    - Caesar, Epistula.

    titre: «Cȩsar Amantio suo ».

    texte: «VEni. Vidi. Vici. Vale » (cf. Svetonivs, Vitae Caesarum, I, 37, 2).

    - Cicero, Epistulae ad Atticum (extraits).

    1) Caesar, Epistula ad Oppium Cornelium.

    inc.: «Cȩsar Oppidio [sic] Cornelio S. SEctimo [sic] ydus martias... ».

    expl.: «... uos certiores faciam. Vale » (IX, 13 A, 1).

    2) Caesar, Epistula ad Ciceronem.

    inc.: «Cȩsar Tullio Ciceroni S. REcte de me auguraris Cicero... ».

    expl.: «... ut mihi bellum inferant » (IX, 16, 2).

    ~ -Tarqvinvs, Epistula ad Decium

    titre: «Tarquinus ad Decium ».

    inc.: «NEc tibi tuos faueri aduersarios... » (non identifié).

    ~ - Decivs, Epistula ad Tarquinum.

    inc.: «Decius Tarquino S. NEscio qua ratione me illos negare cogatis... » (non identifié).

    ~ f. 80v°: Franciscvs Philelphvs, Epistulae 2.

    ~ f. 81-81v°: Franciscvs Petrarca, Epistula ad magistrum Antonium Parmensem (Ep. famil., XVIII, 13).

    f. 82-82v°: Sallvstivs, Bellum Iugurthinum (extraits: Orationes).

    1) titre: «Aderbal Rex Numidie populo Romano S.»

    inc.: «Non mea culpa quod spe ad nos... » (24, 2-10).

    2) f. 82v° titre: «P. Scipio Micisse [sic] regi S.»

    inc.: «Tvi Iugurte in bello Numantino... ».

    expl.: «... acque [sic] auo suo Mascinissa [sic]. Val.» (5 lignes -9, 2).

    f. 82v°-83: Ps. Seneca, Epistulae ad Paulum (extraits)

    inc.: «Anneus Seneca Paulo apostolo Sa.».

    (Ep. 1) inc.: «CRedo tibi Paule... ».

    expl.: «... nisi quia uere dicitis. Vale» (ep. 2 fin) - «Data V Kal. Iulii Nerone IIII et Messala consulibus» (ep. 10 fin - éd. C. W. Barlow, Epistolae Senecae ad Paulum..., Rome, 1938, p. 123-132).

    ~ f. 83-83v°: Hieronymvs presbyter, Epistulae 2 ad Theodosium (éd. P. L., 22, 331-332).

    ~ f. 85-87: Leonardvs Brvnvs Aretinvs, Epistulae 3.

    ~ f. 87-88: Poggivs Bracciolinvs, Epistulae 3.

    ~ f. 88: Antonivs Beccadellvs Panormita, Epistula ad Franciscum Philelphum.

    f. 92-100: Cicero, Epistulae ad familiares (extraits).

    titre: «Incipit frammentum de Nobilioribus epistulis Ciceronis ».

    inc.: «Cicero Lentulo imperatori salutem. EGO omni officio... » (I, 1).

    suivi des ep. (dont plusieurs sont incomplètes): I, 4, 3; 7; 9; 10; II, 1, 2; 2; 4; 6; III, 2; IV, 6; 12; V, 18; VI, 16; VII, 26; VIII, 12; X, 19, 1; XI, 16; XIII, 13; 14; 16; 24; 25; 32; 34; XIV, 16; 17; XV, 4.

    expl.: «... mihi quod maxime cupiuerim [sic] contigisse. Vale » (XV, 4, fin).

    ~ f. 102v°-105v°: «Variarum licterarum exempla».

    inc.: «Littera patens de commissione seu uicariatu. REnatus Dei gratia Hyerusalem et Sicilie rex... Antonio de Guasconibus de Florentia... Vita et mores tui nobis... ».

    la dernière lettre est datée de 1446.

    ~ f. 127-128v°: Colvccivs ‹Salvtatvs› (?), «Epigrammata litterarum » (exordes de lettres)

    f. 134v°-259v°: ‹Florilegium›.

    précédé f. 134v° d’une table, en rouge, des 7 livres divisés chacun en 5 chapitres munis d'un titre, avec renvoi au feuillet pour chaque division.

    nombreux extraits classiques; pour les extraits d’Ovide, cf. M. Buonocore, op. cit. infra, Sulmone, 1994, p. 203.

    (liv. I, chap. 1) titre f. 135: «De laude et timore Dei. Capitulum primum. Ad Philippenses C° 3°», en marge: «Paulus apostolus ».

    inc.: «IN nomine Ihesu omne genu flectitur. Celestium terrestium [sic] et infernorum... » (Phil., 2, 10).

    (liv. II, chap. 1) titre f. 146: «De re publica capitulum primum», (en marge: «Cicero») «in 1° [sic] l‹ibr›o de oratore ».

    inc.: «Cogitanti mihi sȩpenumero et uetera memorie [sic]... » (Cicero, De oratore, I, 1, 1).

    (liv. III, chap. 1) titre f. 164: «de morte et eius uariis generibus capitulum 1m».

    (liv. IV, chap. 1) titre f. 183: «De uirtute et sapientia capitulum 1m» (en marge: «Cicero ») «In 2° libro de oratore ».

    inc.: «Virtus («est » est exponctué) autem que est per se ipsam laudabilis et sine qua... » (II, 84, 343).

    (liv. V, chap. 1) titre f. 203: «De amicitia bonum capitulum primum ».

    (liv. VI, chap. 1) titre f. 220v°: «De amore carnali et de natura mulieris capitulum 1 ».

    (liv. VII, chap. 1) titre f. 242: «De delitiis et uoluptatibus corporis capitulum primum ».

    ~ f. 265-266v°: Maphaevs Vegivs, Carmina 2 super Psalmos 148 et 127.

    f. 266v°-270: Ovidivs, Heroides XV (Sappho ad Phaonem).

    titre: «Epistola poetice Saphos ad Faon Amasium suum »

    inc.: «Numquid ubi aspecta est... ».

    f. 270-270v°: Anthol. lat. 672.

    titre: «Carmen Augusti Cesaris super Virgilio » (35 v. -les v. 12-13, 15-16, 30-32 manquent).

    ~ f. 270v°-271: Constantia de Varano, Carmen.

    ~ f. 271-271v°: Porcellivs, Carmen.

    ~ f. 271v°-272: Antonivs Beccadellvs Panormita, Hermaphroditus (extrait: De meretrice).

    ~ f. 272-272v°: ‹Franciscvs Petrarca›, Epistula ad Italiam (Epist. metricae, III, 24).

    f. 272v°: Martialis, Epigrammata (extrait)

    titre: «Carmen Martialis coqui ».

    inc.: «Rumpitur inuidia quidam clarissime Cesar... » (IX, 97).

    ~ - «Sibilla Eleaspontica [sic] de Christo ».

    inc.: «Gaudia magna dei mundus precepit et ambit... ».

    f. 273: Anthol. lat. 632.

    titre: «Carmen Virgilii Maronis ».

    ~ - Hieronymvs presbyter, Epistula 108 ad Eustochium (extrait: § 33 -Titulus sepulchri Paulae)

    f. 273v°: Anthol. lat. 812.

    titre: «Carmen ad quemdam puerum » (les v. 12-13 manquent).

    - Anthol. lat. 855.

    titre: «Epitaphium in sepulcro Augusti Cȩsaris ».

    f. 274: Anthol. lat. 256-257.

    titre: «Prima Notitia Augusti de Virgilio ».

    expl. (257): «... Sic uos non uobis fertis aratra boues » (5 v.).

    Anthol. lat. 709.

    titre: «Carmina C. Cȩsaris super Trace puero ».

    les v. 7-8 manquent.

    ~ f. 274-274v°: ‹Carmina 4›.

    1) titre: Carmen super arce Spoletana.

    inc.: «Viribus in medio tectis que superba refulget... » (6 v.).

    2) titre: Carmen de quadam ingratitudine.

    inc.: «Carmina cantando surdis cantata peregi... » (6 v.).

    3) f. 274v° titre: Carmen gratiarum.

    inc.: «Vatifer ordo tibi series cui magna potentis... » (8 v.).

    4) titre: Carmen ad doctum uirum.

    inc.: «Nunc tibi si quantas teneor persoluere grates... » (6 v.).

    ~ f. 274v°: Iohannes Marrasivs Siculus, Carmen ad Maphaeum Vegium (extrait: v. 33-38).

    - Ps. Vergilivs, Epitaphium Tuelli uenatoris.

    titre: «Epitaphium Virgilii super Tuello uenatore ».

    texte: «PAscite uulgo fere, uolucres dormite quiete

    Vtere latro dolis ecce Tuellus obit » (éd. d’après ce manuscrit: W. Speyer, Drei unbekannte lateinische Epigramme, dans Grazer Beiträge, 6, 1977, p. 108).

    ~ - «Carmen de indictione ».

    inc.: «Si tribus adiunctis domini diuiseris annos... » (2 v. - cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 18035).

    f. 275: Martialis, Epigrammata (extrait).

    titre: «Carmen Virgilii (corrigé en «Martialis ») super Elia uetula »

    inc.: «Si memini fuerant tibi quattuor Elia dentes... » (I, 19-4 v.).

    ~ - Carmen in loquacem.

    inc.: «Simplex lingua tuo [sic] crepuit uir gucture simplex... » (4 v.).

    ~ - ‹Antonivs Beccadellvs Panormita, Hermaphroditus› (extrait: I, 39).

    inc.: «Est qui me coram meque et mea carmina laudat» (cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 5823).

    ~ - ‹Carmina 3›.

    1) titre: «Quatristicon in feminas ».

    inc.: «PRincipio semper quo formam contulit orbi... » (4 v.).

    2) titre: «Primi dies mensium ».

    inc.: «Iulius aprelis [sic] primum tenet. Otto secundum... ».

    3) titre: «Modus faciendi inchiostrum nigrum ».

    inc.: «VNcia gallarum media sit uncia gumme... » (4 v.).

    f. 275v°-276: Catvllvs, Carmina (extraits).

    1) titre: «Catulli Veronensis carmina ad Lesbiam suam ».

    inc.: «VIuamus mea Lesbia acque amemus... » (5 -le v. 10 manque).

    2) titre: «Catullus ad Ciceronem ».

    inc.: «Dissertissime Romuli nepotum... » (49 -le v. 6 manque).

    3) titre: «Catullus ad seipsum ».

    inc. f. 276: «Miser Catulle desinas inectire [sic]... » (8 -19 v.).

    4) titre: «Catullus ad Mallium Romanum ».

    inc.: «HOC tibi quod potui confectum carmine munus... ».

    expl.: «... lux mea qua uiuo [sic] et uiuere mihi dulce est » (68, v. 149-160).

    ~ f. 278v°-282v° (add. du XVe-XVIe s.): ‹Carmina italica›.

    ~ f. 283-291: Ps. Franciscvs Petrarca, Sonetti (cf. M. Vattasso, op. cit. infra).

    ~ f. 291v°-295 (add. du XVe-XVIe s.): ‹Carmina 13 italica› (cum translatione latina).

    ~ f. 296-297v°: ‹Carmina grammaticalia›.

    1) «De quinque figuris grammaticalibus... ».

    inc.: «Barbaris est uocis corruptio facta latine... » (environ 85 v. en plusieurs pièces).

    2) «Breuis mensura Carminum ».

    inc. f. 297: «‹C›Vrta (?) sedet custos a lictera semper in omni... » (18 v.).

    f. 297v° (add. du XVIe s.): Angelvs Coloccivs, Carmen ad Adrianum ‹VI papam›

    inc.: «Sunt qui te Cimbris sunt qui te Adriani Batauis... » (4 v.).

    ~ f. 298-298v°: ‹De pedibus metrorum›

    titre: «Bipodes».

    inc.: «ADonica carmina sunt ab Adone po‹e›ta (?) dicta... ».

    ~ f. 299: ‹Carmen de mensibus›.

    inc.: «Principium mensis ueteres dixer‹unt› Kalendas... » (5 v.).

    ~ f. 299v° (add. du XVIe s.): Charitevs, Carmen ad Angelum Colotium (italice).

    ~ f. 300 (add. du XVe-XYT s.): ‹Carmen› ad amicam (italice).

Former owner

Formerly part of

Origin

  • Origine: italienne (Italie centrale, ou du sud de Rome?), écritures humanistiques cursives légèrement penchées avec add. du XVe-XVIe s. ou du début du XVIe s. aux f. 278v°-282v°, 291v°-295, 297v°, 299v° et 300. Le manuscrit a été commencé le 15 juillet 1452 d'après la note en partie illisible du f. II: «hic liber Inceptus fuit die 15a Iulii sub pontifice Nicolao quinto 1452 / Immediate post ‹...› a Senis » (reproduit par Vattasso, op. cit. infra).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: Angelo Colocci († 1549), év. de Nocera, qui a inscrit au f. IV-IVv° la table du contenu; le manuscrit portait le n° «28*» dans une liste complémentaire établie par les Ranaldi et aujourd’hui disparue; il a été emprunté le 24 janvier 1661 par Ferdinand von Fürstenberg (1626-1683) et restitué le 2 février de la même année.

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 2ème partie. Fonds Vatican latin, 2901-14740, éds A.-V. Gilles-Raynal, F. Dolbeau, J. Fohlen, Y.-F. Riou, J.-Y. Tilliette, avec la coll. de M. Buonocore, P. Scarcia Piacentini et P.-J. Riamond, Paris, 2010, p. 54 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_2010_cat_21_32)

Bibliography

    • M. Vattasso, I codici Petrarcheschi della Biblioteca Vaticana, Rome, 1908 (Studi e testi, 20), p. 6 n° 11, description partielle
    • S. Lattès, Recherches sur la bibliothèque d’Angelo Colocci (Mél. arch. hist. Éc. fr. Rome, 48, 1931, p. 324, 326, 332 et 343)
    • P. O. Kristeller, Iter italicum, 2, Londres-Leyde, 1967, p. 315, description sommaire
    • F. Ubaldini, Vita di Mons. Angelo Colocci, Vatican, 1969 (Studi e testi, 256), p. 13 n. 20, brève mention
    • D. F. S. Thomson, Catullus. A critical edition, edited and introduced, Chapel Hill, 1978, p. 62 n° 144, brève mention
    • M. Buonocore, Nuove acquisizioni di manoscritti ovidiani, l’«Epistula XV » delle «Heroides » (Giorn. ital. filol., 46, 1994, p. 251)
    • Id., Aetas ovidiana..., Sulmone, 1994, p. 203, n° 276, indique les feuillets où se trouvent des extraits d'Ovide, sans préciser de quels textes il s’agit
    • J. Hankins, Repertorium Brunianum..., 1, Rome, 1997, p. 202, n° 2787
    • Réf.: BMBV (1986) 22701-22703, (1991) 12164, (1994) 10741-10743, (1998) p. 491 (2), (2005) p. 638 (4).

Life cycle of this book

Data source