Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3513

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q382865

  • Titres attestés :
    • Libellus de medela animae.
    • Liber de fide et operibus seu Consiliarius.
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3513
    • Paris. BnF, Latin 3513
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Augustin (saint, 0354-0430) | Grégoire I (pape, 0540?-0604) | Pélage (0360?-0422?)
  • Date de fabrication :
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • 96 ff.
  • Format :
    • 185 × 125 mm.
  • Aspects codicologiques :
    • Écriture du Midi de la France. Initiales à la plume rehaussées de rouge, deux de jaune (2v et 3). Titres en capitales rehaussées de rouge (1-25v et 81v-94v) et rubriques (26v-74).— Les ff. 95, 96 et 96v sont blancs. — Quelques corrections et additions contemporaines. Lacune dans le texte au f. 23 signalée en marge : « Deest versus ». F. 95v, addition d'une écriture méridionale du XIIe s. [AELIUS DONATUS, Ars grammatica, I, 6] : « Tres sunt positure vel distinctiones-quas thesis Greci vocant... — ... cum tamen respirandum » (H. Keil, Grammatici latini, IV, 372). Au bas du même f., mention grattée. — Au f. 1, notes du début du XIVe s. : « Consiliarius continens Pater noster glosatum et diversos sermones et doctrinas... Iste liber est monasterii Sancti Andree Avinionensis dyocesis » (abbaye de Saint-André de Villeneuve-lez-Avignon, anc. diocèse d'Avignon). Ce volume figure dans l'inventaire des manuscrits de cette abbaye rédigé en 1307, sous le n° 23 ; cf. Delisle, Cab. des mss., III, 7. Aux ff. 1-2, en marge de la table, indication des feuillets, de la main de Peiresc. Le rédacteur du Cat. cod. mss. Bibl. regiae, III, 428 signale que ce volume avait été relié avec une charte du XIe s. : « Observandum autem est hujus voluminis tegmini appositum fuisse matrimonii contractus Pontium inter et Aimerudim instrumentum, anno 1078 signatum ». Cette charte est aujourd'hui conservée dans le ms. Latin 9072, f. 6. Le titre du ms., de la main de Peiresc : « Consiliarius seu liber de fide et operibus. Item liber de medela animae, pag. 81 verso » peut se lire au dos, par transparence, le document ayant été renforcé par une feuille de parchemin. 96 ff. 185 × 125 mm.
  • Reliure :
    • Reliure veau raciné avec encadrement doré au chiffre de Charles X. Titre au dos : « Liber de fide et operibus. XII saec. ».

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-81v Florilège d'oeuvres des Pères. Table : « KAΠITOΛA SHOEΘNΘYCΩΠUSKULY [sic]. I. Fides CCCX et VIII Patrum apud Niceam edita.. — ... XL. Exhortatio ad adulescentem conversum » (1-2) ; — « Incipit liber de fide et operibus cui nomen Consiliarius imponi placuit ». Symbole de Nicée, d'après la traduction II de Denys le Petit : « Fides CCCX et VIII Patrum qui apud Niceam urbem Bithinie convenerunt » (éd. C. H. Turner, Ecclesiae occidentalis monumenta juris antiquissima, I, 2, 252-253, avec variantes) (2-2v) ; — Symbole dit de Constantinople, d'après la traduction de Denys le Petit : « Fides CL Patrum qui apud Co[n]stantinopolim... convenerunt » (éd. Mansi, III, 567-568, avec variantes) (2v-3) ; — Autre version du symbole de Nicée-Constantinople : « Item Symbolum. Credimus in unum Deum... homousion Patri, hoc est ejusdem cum Patre substantie... » (3-3v) ; cf. A. Hahn, Bibliothek der Symbole..., Breslau, 1877, 78-84 ; Hefele-Leclercq, Hist. des conciles, I, 442-449 ; II, 10-17 ; A. E. Burn, Facsimiles of the Creeds, London, 1909, 13-17 et pl. XI-XIV ; J. de Ghellinck, Patristique et Moyen-Age, I, 2e éd. 1949, p. 239 sqq. ; — NICETAS [REMESIANUS]. « Explanatio symboli b. Nicete Aquileiensis episcopi habita ad competentes » (éd. C. P. Caspari, Kirchenhistorische Anecdota, I, 341-360 ; Burn, Niceta of Remesiana, 38-52) (4-9v) ; — S. AUGUSTINUS, Sermo de symbolo CCXII. « Item de symbolo s. Augustini ad competentes » (P. L., XXXVIII, 1058-1060, avec variantes, la dernière phrase manque dans le ms.) (10-12) ; — PSEUDO-AUGUSTINUS, Sermo de oratione dominica LXV. « Ejusdem de oratione dominica ad eosdem » (P. L., XXXIX, 1870-1871, avec variantes) (12-14v) ; — S. AUGUSTINUS [De agone christiano, c. XIII-XXXIII]. « Item, disputatio ejusdem juxta seriem symboli contra omnes hereses. Fides est prima que subjugat animam... » (éd. Zycha, dans C.S.E.L., XLI, 117-138) (14v-25) ; — S. GREGORIUS MAGNUS [Excerpta ex homeliis in Evangelia]. « Exortationum spiritualium flores ex homeliis beati pape Gregorii... Districtionem venturi judicis... — ... in vestris mentibus loquatur. Qui vivit... » (P. L., LXXVI, 1077-1312, passim) (25v-74) ; — [PELAGIUS, Excerpta ex epistola ad Demetriadem, c. XXVXXX] « Exortacio ad adolescentem conversum. [O]mnis sollicitudo tua, frater karissime... Magnifficus etiam mons ille virtutum apostolus Paulus : Propterea, inquit, accipite armatura [m] Dei... — ... quo gloria eternitatis inquiritur. Amen » (P. L., XXX, 41-46 et XXXIII, 1116-1120, texte remanié avec addition de quelques phrases au début) (74-81v).

    F. 81v-94v « Incipit libellus de medela animae ». Table des 13 chapitres : « Timorem Dei ante omnia habendum... — ... Quam necessaria omni fideli assidua meditatio mortis » (81v-82) ; — « Timorem Dei ante omnia habendum. Prima via salutis est homini fideli... — ... et dabit vobis mercedem in tempore suo » (82-94v).

Intervenants

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Incipit du lemme biblique

    Credimus in unum Deum...

    Incipit

    Homousion Patri, hoc est ejusdem cum Patre substantiae...

    f. 3v

    Districtionem venturi judicis Paulus considerans...

    f. 25v

    Fides est prima quae subjugat animam...

    f. 14v

    Magnificus etiam mons ille virtutum apostolus Paulus : Propterea, inquit, accipite armaturam. (Eph. VI, 13)...

    f. 74v

    Omnis sollicitudo tua, frater carissime, omnis intentio cordis...

    f. 74

    Prima via salutis est homini fideli timor Dei...

    f. 82

    Quoniam Domino gubernante jam estis in regno constituti...

    f. 12

    Tres sunt positurae vel distinctiones quas THESIS Graeci vocant...

    f. 95v

    Actes ou fragments d'actes -- (XIe s.)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- De Agone christiano. Excerpta
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones (d'après Clavis Patrum latinorum, n° 284)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones spurii et pseudo-augustiniani
    CONSILIARIUS seu LIBER DE FIDE ET OPERIBUS
    DÉCORATION -- Initiales ornées à la plume et rehaussées de couleur (ou peintes) (XIIe s.)
    DEMETRIADES -- Lettre de Pélage à lui adressée (extraits)
    DIONYSIUS EXIGUUS -- Interpres Symbolum Nicaenum
    DIONYSIUS EXIGUUS -- Interpres Constantinopolitanum
    Écriture -- méridionale (XIIe s.)
    FLORILEGES PATRISTIQUES -- Consiliarius seu liber de fide et operibus
    GREGORIUS Magnus I (s.), papa -- Homiliae in Evangelia. Flores
    MAZARIN (Jules, card.) -- Possesseur
    DE MEDELA ANIMAE
    NICETAS REMESIANUS -- Explanatio Symboli
    PEIRESC (Nicolas-Claude Fabri de) -- Notes de sa main
    PEIRESC (Nicolas-Claude Fabri de) -- Possesseur
    PEIRESC (Nicolas-Claude Fabri de) -- Titre de sa main
    PELAGIUS -- Epistola ad Demetriadem (excerpta)
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Charles X
    Sermones inter unius auctoris collectionem -- Sermones singuli
    SYMBOLUM NICAENUM, Dionysio Exiguo interprete
    SYMBOLUM NICAENUM-CONSTANTINOPOLITANUM
    SYMBOLUM NICAENUM-CONSTANTINOPOLITANUM -- Dionysio Exiguo interprete
    VILLENEUVE-LES-AVIGNON (Gard). Abbaye Saint-André -- Possesseur

Source des données