Auxerre. Bibliothèque municipale, Ms. 234

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q207744

  • Autre forme de la cote :
    • AUXERRE, Bibl. mun. 234 (198)
    • Auxerre. Bibliothèque municipale, 234
    • AUXERRE, Bibliothèque municipale, 234
    • Auxerre. Bibliothèque municipale, Ms. 234
    • Auxerre. BM, Ms. 234
  • Conservé à : Auxerre. Bibliothèque municipale
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :

Aspects codicologiques

  • Papier encarté parch. (filigranes : 1) f. 1-34 et 180-242 : var. Briquet 7672 : Udine, 1393 ; 2) f. 35-123 : Briquet 11684 : Fano, 1400; 3) f. 124-135 et 145-146 : var. Briquet 5155 : Avignon, 1381 ; 4) f. 136-179 var. Briquet 791 ou 792 : Lucques, 1393), XIVe s. (2e moitié), 242 ff. (+ f. 82 bis, 90 bis et 111 bis, les f. 91-112 sont à lire dans l’ordre suivant : 91, 102-111, 100-101, 92-99, 111 bis, 112), 292 X 210 mm., just. : 215 X 150 mm., 2 col., 41/43 lignes, réglure à la mine de plomb et à l’encre. Cahiers : 112(-2), 2-412, 512(-2), 6-812, 912(-2), 10-1512, 1612(-4), 1712, 1812(-1), 1912(-1), 2012(-2), 2112, 228, non signés sauf le 11e signé .XII. (le 1er cahier du manuscrit manque), au début du cahier dans la marge sup. du f. 112, avec réclames horizontales encadrées de rouge dans le coin droit à la fin de chaque cahier. Initiales alternativement rouges et bleues, laissées en blanc à partir du f. 180 v°, titres rubriqués, pieds de mouche rubriqués jusqu’au f. 180. Le f. 1 est déchiré en partie, le dernier taché d’humidité. Manuscrit sans reliure.

    inc. : « -gitas enim dicitur... » (f. 2).

    expl. : «... sufficiat quia per » (f. 241 v°).

    : « gratiam Dei et... » (f. 242).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XLI

  • ~ f. 1 col. 1-140 v° col. 2 : AEGIDIVS ROMANVS, De regimine principum.

    inc. mutilé : « // quam turpia non operari. Qui autem debite...» (I 2, 16 — éd. Rome, 1607, p. 100 lignes 33-34).

    ordre des livres : I f. 1 col. 1-30 col. 2, II f. 30 col. 2-77 v° col. 2, III f. 77 v° col. 2-140 v° col. 2.

    f. 51 v° col. 2 : «... per que triplici uia uenari possumus... » (II 2, 5 — éd. cit., p. 298 ligne 8).

    2 feuillets manquent.

    f. 52 col. 1 : « // quare si per cognicionem litterarum... » (II 2, 7 — éd. cit., p. 305 ligne 26).

    f. 95 v° col. 2 : «... est omnino impertinens ad // » (III 2, 21 — éd. cit., p. 511 lignes 27-28).

    2 feuillets manquent.

    f. 96 col. 1 : « // idem ydioma inde est... » (III 2, 24 — éd. cit., p. 518 ligne 21).

    à la fin : « Explicit liber de regimine principum editus a fratre Egidio Romano ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini ».

    f. 141 col. 1-173 col. 1 : ‹Florilegium angelicum› (ms. X de Rouse).

    f. 141 col. 1-142 col. 1 : Ps. BALBVS Caecilius, De nugis philosophorum (extraits).

    titre : « Incipiunt sentencie philosophorum. Prima Ciceronis ».

    inc. : « Nulle sunt occultiores insidie... ».

    expl. : «... Hactenus [sic] preteriti temporis in famam migrat » (recension des Codices Parisini, sent. 1-83 — éd. E. Wölfflin, Caecilii Balbi de nugis philosophorum, Bâle, 1855, p. 37-42).

    f. 142 col. 1 : ‹Ps. SENECA, Liber de moribus› (extrait).

    titre : « Precepta Pitagore ».

    inc. : « Fugienda sunt omnibus modis... ».

    expl. : «... que sola homines proximos deo facit » (Sent. 144-145).

    f. 142 col. 1-col. 2 : Ps. ARISTOTELES, Aenigmata moralizata.

    titre : « Enigmata Aristotelis ».

    inc. : « Stateram ne transilias id est ne pretergrediaris... ».

    expl. : «... nichil facias quod fecisse peniteat. Explicit » (éd. B. Hauréau, Notices et extraits des manuscrits, 33, 1, 1890, p. 227-228 ; cf. G. Lacombe, Aristoteles latinus, I, 1, Rome, 1939, p. 94 n° VII).

    f. 142 col. 2-146 col. 1 : CICERO, Tusculanae disputationes (extraits).

    titre : « Excerpta de libro Tusculanarum. M. T. Ciceronis ».

    inc. : « Honos alit artes omnesque incenduntur ad studia... » (I, 2, 4).

    expl. : «... at illa iacent multa et preclara relicta » (V, 35, 101).

    f. 146 col. 1-148 v° col. 2 : GELLIVS, Noctes Atticae (extraits).

    titre : « Agelli noctium atticarum dicta incipiunt ».

    inc. : « Herodes consulans Atticus uir ingenio ameno...» (IX, 2, 1).

    expl. : «... poterimus si ea que scimus omnibus fient communia » (XX, 5, 8).

    f. 148 v° col. 2-149 col. 1 : CICERO, In C. Verrem actiones (extraits).

    titre : « Cicero in Verrinis ».

    inc. : « Abducuntur numquam homines a iure...» (Actio II, IV, 12).

    expl. : «... occulte inimicicie sunt timende quam inducte atque aperte. Explicit » (Actio II, V, 182).

    ~ f. 149 col. 1-152 col. 2 : ENNODIVS, Dictiones et Epistulae (Clavis nos 1489 et 1487, extraits).

    titre : « Excerpta de libro epistularum Ennodii incipiunt ».

    inc. : « Vsu rerum inter homines euenit...» (Dictio I — P. L., 63, col. 263 A).

    expl. : «... debet humiliare potissimos optata sublimitas. Explicit » (Ép. IX, 35 — P. L., 63, col. 168 A).

    f. 152 col. 2-156 col. 1 : SENECA, Epistulae ad Lucilium (extraits).

    titre : « Excerpta epistularum Lucii Annei Senece ad Lucillium. Hec in prima epistula sunt ».

    inc. : « Turpissima est iactura que per negligenciam fit... » (ép. 1, 1).

    expl. : «... dampnum facere philosophiam non dubium exit, postquam prostituta est. Explicit » (ép. 52, 15).

    f. 156 col. 1-col. 2 : MARTINVS BRACARENSIS seu Ps. SENECA, Formula uitae honestae (Clavis n° 1080, extraits).

    titre : « Martinus episcopus Mironi regi ».

    inc. : « Prudentis animi est examinare consilia...» (2 — éd. C. W. Barlow, Martini episcopi Bracarensis opera omnia (Papers and Monographs of the American Academy in Rome, 12), New Haven, 1950, p. 238 lignes 12-13).

    expl. : «... Nichil tibi intersit an iures an firmes (5 — éd. cit., p. 247 lignes 2-3).

    f. 156 col. 2-156 v° col. 1 : ‹Querolus› (extraits).

    titre : « Plautus » et en marge : « Plautus in Aulularia ».

    inc. : « Pecunia est rerum ac sollicitudinum causa...» (praef. — éd. R. Peiper, Teubner, 1875, p. 3 lignes 6-7).

    expl. : «... Tres edaces domus una non capit » (V, 4 — éd. cit., p. 59 ligne 7).

    f. 156 v° col. 1-col. 2 : CENSORINVS, ‹De die natali› (extraits).

    titre : « Censorinus ».

    inc. : « Non quanto quisque plura possidet, sed quanto pauciora optat, tanto est locupletior. Nichil egere deorum est quam minime autem proximum a diis » (1, 4).

    suivi de sentences non identifiées :

    inc. : « Ea est consuetudinis uis... ».

    expl. : «... melior est nichil prestantius esse deberet. Explicit » (éd. avec variantes, R. H. Rouse et M. A. Rouse, op. cit. infra, p. 99).

    f. 156 v° col. 2-169 v° col. 1 : ‹IVLIVS PARIS›, Epitome Valerii Maximi (extraits).

    titre : « Exempla collecta ex 10 libris Valerii Maximi dictorum et factorum memorabilium. De seruata aut neglecta religione liber primus ».

    inc. : « Decem principum filii senatus auctoritate...» (I, 1).

    expl. : «... satellites barbaros et seruos habebat » (IX, Extr. 2, 4).

    f. 169 v° col. 1-173 col. 1 : Ps. QVINTILIANVS, Declamationes maiores (extraits).

    titre : « Excerpta ex declamacionibus Quintiliani, hec de prima que dicitur cecus in limine ».

    inc. : « Non est simplicis innocentie negare facinus... » (II, 4).

    extraits des Declamationes II, I, III-VIII, XI-XIX, précédés chacun d’un titre.

    expl. : «... ideo tortus est ut occideretur. Explicit » (XIX, 12).

    f. 173 col. 1-174 col. 2 : HIERONYMVS presbyter, Epistulae (Clavis n° 620, extraits).

    1) titre : « Ieronimus in epistula ad Fabiolam ».

    inc. : « Quod pectore concepimus ore probemus...» (ép. 64, 2, 1 — éd. I. Hilberg, Sancti Eusebii Hieronymi epistulae, t. 1 (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, 54), Vienne, 1910, p. 589 ligne 4).

    expl. f. 173 v° col. 1 : «... more brutorum animalium libidini expositi sunt » (ép. 64, 21, 4 — éd. cit., p. 614 ligne 11).

    2) titre : « Idem in epistula ad Amandum presbyterum ».

    inc. : « Sufficit nobis de presentibus angustiis...» (ép. 55, 1, 3 — éd. cit., p. 487 lignes 3-4).

    expl. : «... et sit Christus totus in cunctis. Explicit » (ép. 55, 3, 5 — éd. cit., p. 491 ligne 20).

    3) titre : « Item ad Geruchiam de monogamia ».

    inc. : « Quanto plura sunt que pudicitiam impugnant...» (ép. 123, 2 — P. L., 22, col. 1047).

    expl. f. 173 v° col. 2 : «... et longe posita exempla perquiras (ép. 123, 11 — P. L., 22, col. 1053).

    4) titre : « Idem ad Furiam de uirginitate seruanda ».

    inc. :« Non tam laudanda es si uidua perseueres... » (ép. 54, 1, 2 — éd. cit., p. 466, lignes 12-13)

    expl. : «... quod luxurie parabatur uirtus insumat. Explicit » (ép. 54, 14, 1 — éd. cit., p. 481 ligne 5).

    ~ f. 174 col. 2-178 col. 2 : GREGORIVS MAGNVS, Epistulae (Clavis n° 1714, extraits).

    titre : « Gregorius in regesto incipit ».

    inc. : « Vbi presentes esse non possumus nostra per eum... » (ép. I, 1 — éd. P. Ewald et L. M. Hartmann, Gregorii Magni Epistulae (M. G. H. Epistulae, 1), 1891, p. 1 lignes 2-13).

    expl. : «... ex indiscrete deffensionis ausu in nos nullo modo transferamus. Explicit » (ép. IX, 79 — éd. cit., t. 2, 1899, p. 95 lignes 23-24).

    ~ f. 178 col. 2-179 v° col. 1 : Ps. HEGESIPPVS, Historiae libri V (extraits).

    titre : « Hegesippus ».

    inc. : « Nemo clarior sit splendore generis quam munere religionis...» (V, 22, 2 — éd. V. Ussani, Hegesippi qui dicitur Historiae libri V (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, 56), Vienne, 1932, p. 353 ligne 26).

    expl. : «... non potuerunt cauere quod diuinitus decernebatur » (V, 44 — éd. cit., p. 395).

    f. 180 col. 1-242 v° col. 2 : ‹De laudibus Virginis Mariae›.

    inc. : « Sicut sol oriens mundo in altissimis Dei... domus Dei etc. [Eccli. XXVI, 21]. Scribitur Ecclesiastici XXVI, sicut dicit Fulbertus episcopus Carnotensis sermone... ».

    f. 201 v° col. 2 : «... Iahel que secundum hystoriam in libro Iudicum // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 202 col. 1 : « // Apostolus ad Galatas .III.° quod filius... ».

    expl. mutilé : «... surge, curre, aperi, surge per fidem, curre per deuocionem // » (réclame : « aperi per confessionem »).

Ancien possesseur

Anciennement dans

Origine

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XLI

  • Possesseur : abbaye de Pontigny. Le manuscrit porte le n° 276 dans le catalogue rédigé par l’abbé Jean Depaquy en 1778. Par contre il ne figure pas dans la liste établie en 1794 par les commissaires révolutionnaires, cf. C. H. Talbot, op. cit. infra, p. 165 ; cote ancienne « 87 » barrée dans la marge sup. du f. 1 (catalogue de Laire).

Notes

Source des données : Biblissima

Bibliographie

    • Cat. gén., 6, Paris, 1887, p. 81
    • C. H. Talbot, Notes on the library of Pontigny (Analecta sacri ordinis Cisterciensis, 10, 1954, p. 165)
    • D. M. Schullian, A Preliminary List of Mss. of Valerius (Studies in honor of B. L. Ullman, éd. by L. B. Lawler, D. M. Robathan, W. G. Korfmacher), St. Louis University, 1960, The classical Bulletin, p. 83
    • R. H. Rouse et M. A. Rouse, The Florilegium Angelicum : its origin, content and influence, dans Medieval Learning and Literature. Essays presented to R. W. Hunt, Oxford, 1976, p. 101
    • D. M. Schullian, A Revised List of Manuscripts of Valerius Maximus (Miscellanea A. Campana, 2, Padoue, 1981, p. 697)
    • M. Peyrafort-Bonnet, La dispersion d’une bibliothèque médiévale : les manuscrits de l’abbaye de Pontigny (Cîteaux. Commentarii cistercienses, 35, 1984, p. 105 n. 60 et p. 126)
    • C. Jeudy et Y.-F. Riou, Notes, p. 315.

Vie du livre

Source des données