Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3835

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q394354

  • Titre attesté :
    • Miscellanea e Sanctae Trinitatis Vindocinensis abbatia.
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3835
    • Paris. BnF, Latin 3835
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Augustin (saint, 0354-0430) | Ausone (0310?-0395?) | Césaire d'Arles (saint, 0470?-0542) | Eucher (saint, 0370?-0450?) | Jérôme (saint, 0345?-0420) | Paschase Radbert (saint, 0790?-0865?) | Quodvultdeus (03..-0450?)
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • 146 ff. à longues lignes, précédés et suivis de 4 ff. de garde papier.
  • Aspects codicologiques :
    • Onze fragments de manuscritsRecueil de 11 membra disjecta de manuscrits du XIe s. — Foliotation ancienne en chiffres arabes au bas des ff. — Aux ff. 144v-146, mentions pieuses diverses des XIIIe-XVe s. Au f. 144v, signature du XVe s. : « Guillelmus Bellus clericus »Dans la marge supérieure du dernier f. (146v), ancienne cote en chiffres arabes : « 14 ». Provient de l'abbaye de La Trinité de Vendôme, dont on lit l'exlibris du XIIIe s. sur le f. 144v : « Liber iste Sancte Trinitatis Vindocinensis » ; cf. Delisle, Cab. des mss., II, 422-423. Au f. 1, la signature lisible à la lumière ultraviolette semble être celle de Jean Ballesdens ; ce ms. correspond peut-être à l'article : « Recueil de diverses pièces, commençant Expositio Orationis dominicae 4°... » de l'inventaire après décès de Ballesdens ; cf. supra, titre du f. 1 ; ms. Baluze 100, f. 178v. Sur le contreplat inférieur, mention de prix : « 30 s. ». 146 ff. à longues lignes, précédés et suivis de 4 ff. de garde papier.
  • Reliure :
    • Reliure souple de parchemin naturel XVIIe s. Titre ms. au dos : « Oraisons ».

Manifeste IIIF

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 55v-59. Ajouter ; cf. D.K. Raïos, Recherches sur le carmen de ponderibus et mensuris, Jannina, 1983, et spécialement p. 97, avec description du ms. comme p. 5.


    Ce manuscrit a fait l’objet d’une notice dans le cadre du projet MANNO (Manuscrits notés en neumes en Occident).


    F. 1-40v Série de sermons divers, certains extraits de la collection Gallicana de s. Césaire (= Gal.) ; cf. sur cette collection, R. Étaix, dans Rev. bénéd., LXXXVII (1977), 7-33 (ms. T). « Expositio Orationis dominicae » [S. CAESARIUS ARELATENSIS, s. 147] (C.C.S.L., CIV, 602-604) ; Gal., n° 68 (1-4v) ; — « Expositio symboli. Credo in Deum Patrem... Repetendus est vobis... — ...proficiendum est », apocryphe de s. Augustin, s. app. 242, §§ 2-5 (P.L., XXXIX, 2192-2193) ; Gal., n° 67 (5-8) ; — « Deus laudem meam ne tacueris (Ps. CVIII, 2). Hoc est, Judas me tradidit... — ...factus est » [S. HIERONYMUS, Tractatus in Ps., de Ps. CVIII, homilia excerpta] (C.C.S.L., LXXVIII, 209-216, lig. 4-224) ; Gal., n° 70 ; cf. C.P.L., n° 592 (8-15v) ; — « Quinquagesimus quartus psalmus tam principio quam pro adnotatione... Exaudi Deus orationem... (Ps. LIV, 2). Sciebat enim ex suo genere... — ...in te speravi, Domine », comm. in Ps. LIV; cf. ms. Latin 3786, f. 236-237v (15v-18v) ; — « Vocem continet nostri mediatoris... Exaudi, Deus, deprecationem meam... (cf. Ps. LIV, 2). Triplex est hoc [sic] deprecatio... — ...actibus adipisci, quia tibi est... », apocryphe de s. Jérôme [Breviarium in Psalmos, in Ps. LIV, abrégé] (P.L., XXVI, 981 B-985 A, passim ; 2a ed., 1040 B-1044 B, passim) ; cf. ms. cit., f. 237v-238v ; C.P.L., n° 629 (18v-21v) ; — « Quia in nativitatibus apostolorum dominice incarnationis... — ...sentire dolorem, prestante Domino... » (21v) ; — « Sermo s. AUGUSTINI ep. de s. Stephano » [De Civitate Dei, l. XXII, c. 8-9, excerptum] ; cf. P.D., I, 29 (21v-26v) ; — « [Q]uoties vobis, karissimi, lectiones de Testamento... — ...excusare correcta... » [S. CAESARIUS ARELATENSIS, s. 89] (C.C.S.L., CIII, 365-369, avec var.) ; Gal., n° 62 (26v-29v) ; — « Item sermo de Joseph in b. Jacob. [F]ratres dilectissimi, in beato et in sancto filio Jacob... — ...debitoribus nostris... » [IDEM, s. 91, §§ 1, 3-7] (éd. cit., 375-378, passim) ; Gal., n° 63 (29v-32v) ; — « De [eo] quod scriptum est : Joseph et filii Israhel creverunt. Audivimus in lectione que lecta est... — ...habitare dignetur... » [IDEM, s. 94] (éd. cit., 385-388) ; Gal., n° 46 (32v-35v) ; — « Non est sine causa, fratres dilectissimi... — ...concupiscentiam primogenita [cordis tui...] » [IDEM, s. 100, §§ 1-11, incomplet], incomplet par lacune matérielle (éd. cit., 407-412) ; Gal., n° 47 (35v-40v).


    F. 41-50v Traité de spiritualité. « Incipit aepistula venerabili abbati Gervino directa. Domino omnium dominantis milicia spirituali in cucullatorum castris fideli signifero patri G. ...Aepistularis quidem sermocinacio plerumque sagacem perquirit animum... — ...in aeternis aedibus... Explicit... » (41-41v) ; — « Incipit tractatus ejusdem. Quia prestanda est cura medendi testimonio cujusdam prudentis... — ...et inmortalitatis speculum ». Le destinataire pourrait être s. Gervin, abbé de Saint-Riquier, + 1075 ; cf. J. Leclercq, dans Rev. du M. A. lat., II, (1946), 64, n. 3 et dans Revue Mabillon, XXXVI (1946), 11, n. 2 (41v-50v).


    F. 51-55v « ...Vita s. Alexis confessoris » ; cf. Cod. hag., I, 375 ; B.H.L., n° 286.

    F. 55v-59 [REMIUS] FAVINUS, Carmen de ponderibus. « Epistula Rami Favini. I. De ponderibus communiter... IIII. De ponderibus commixtorum metallorum. [P]ondera Poeniis veterum memorata libellis//... — ...Nec non et sine aquis. Explicit.... » (éd. A. Riese, Anthologia latina, I/2, Leipzig, 1906, 29-35, vers. 1-163) ; cf. Walther, Initia carminum, n° 14226.

    F. 60v-68 « ...Passsio s. Victoris [Massiliensis] que est XII Kal. Aug. » (titre courant) ; cf. Cod. hag., I, 375 ; B.H.L., n° 8570.


    F. 69-75v S. AUGUSTINUS [De Opere monachorum, excerpta] « Sicut ergo non cessavit Apostolus, immo Spiritus Dei possidens et implens... — ...mors in victoria » (P.L., XL, 564-572, 559-560, 573-580, passim ; C.S.E.L., XLI, 563-578, 554-556, 580-594, passim, extr. des c. XVI-XVIII, XXII, XXV, XIII-XIV, XXVXXVII, XXIX, XXXI-XXXII) ; cf. C.P.L., n° 305 ; addition finale : « Consummatione veri opuscula s. Augustini pernotata numero nongentis novem... — ...eructuavit inpenetrabile thesaurum Dei. Explicit ».

    F. 75v-76v « Septem sapientium sententie septenis versibus... Bias Perieneus. Quonam [sic pro : Quenam] summa boni est mens semper conscia recti//... — ...Ancharsis Scita. Turpe quid ausurus te sine teste time//... hoc nimium », apocryphe d'Ausone (éd. R. Peiper, Leipzig, 1886, 406-408 ; M.G.H., Auctores antiquissimi, V/2, 246-250) ; cf. Walther, op. cit., n° 15065 ; Id., Proverbia, n° 23136.


    F. 77-81v « Sermo s. AUGUSTINI de vita et moribus clericorum. Propter quod volui... — ...simul expectemus misericordiam Christi. Explicit » [s. 355, §§ 1-6, incomplet] (P.L., XXXIX, 1568-1573 ; ed. C. Lambot, S. Aurelii Augustini... Sermones selecti duodeviginti, Ultrajecti-Bruxellis, 1950, 124-130, lig. 3), var. finale.


    F. 82-89 [PASCHASIUS RADBERTUS, De nativitate s. Mariae] « Petis a me peticiunculam opere... — ...prefationem habuisse » (ed. Cod. hag., I, 92) ; cf. B.H.L., n° 5345 (82) ; « [P]etitis a me... — ...euvangeliste docuerunt, Dominum... » (éd. parmi les apocryphes de s. Jérôme, P.L., XXX, 297-305 ; 2a ed., 307-317) ; cf. B.H.L., nos 5344-5343 ; C.P.L., n° 633, ep. 50 (82-89). L'attribution à Paschase Radbert des deux lettres regroupées en une seule a été faite par C. Lambot, dans Rev. bénéd., XLVI (1934), 271-282. Cf. Stegmüller, Repertorium biblicum, I, 133 et VIII, Suppl., 112-113, n° 160, 1.

    F. 89-94 [Regula S. AUGUSTINI, Praeceptum] « [H]aec sunt quae ut observetis precipimus in monasterio... — ...non inducatur. Explicit » (éd. L. Verheijen, La Règle de s. Augustin, I, Paris, 1961, 417-437) ; cf. la seconde partie de l'ep. 211 de s. Augustin, P.L., XXXIII, 960-965 ; C.S.E.L., LVII, 359-371, §§ 5-16 ; C.P.L., n° 1839 b ; sur la famille du ms., L. Verheijen, op. cit., 245-246.

    F. 94v-97v [S. AUGUSTINUS, Tractatus in epistulam primam Johannis, prologus et tr. I, incompl.] « [M]eminit Sanctitas vestra evangelium secundum Johannem... — ...Nam tenebre cum luce [societatem]... », incomplet par lacune matérielle (P.L., XXXV, 1977-1981, prol. et tr. I, §§ 1-5, incomplet).


    F. 98-101v Fragment de coutumier monastique probablement clunisien, allant de Noël à la Purification : « ...excepto quartum, octavum... Post collectam antiphona de nativitate... — ...usque ad Ramos palmarum » (éd. d'après ce ms. par P. Schaller et R. de Champvallier, dans Mélanges bénédictins publiés à l'occasion du XIVe centenaire de la mort de s. Benoît, Saint-Wandrille, 1947, 399-404) ; cf. ibid., 375-399.


    F. 102-108v [Passio s. Matthaei, fragmentum] « ... [Candacis eunuchus] qui eum susceperat... — ...nuptiarum bonarum conjugia cum », texte incomplet du début par lacune matérielle ; la copie de la Passion n'a pas été terminée (B. Mombritius, Sanctuarium, Paris, 1910, II, p. 258, lig. 17-p. 261, lig. 58) ; cf. Cod. hag., I, 375 ; B.H.L., n° 5690.


    F. 110-115 Sermon : « Lectio epistole b. Johannis apostoli » (en titre courant), « Karissimi, nolite mirari si odit... (I Joh. III, 13). Hec leccio apostolica viam regiam nobis... — ...qui super pectus Jhesus », « in cena recubuit... — ...cum perditi essemus, qui cum Patre... », sermon carolingien sur I Joh. III, 13-18, dans sa forme longue ; cf. avec var. ms. Latin 3784, f. 54v-55v ; ce sermon est une version plus développée du sermon carolingien A II, 13, décrit par Barré d'après les mss. Latin 3802, f. 81-82 et Lyon, Bibl. mun. 628, f. 102v-103v ; cf. Barré, Homéliaires carolingiens, 212 et 306, A II, 13 (110 et 110v-115) ; aux ff. 110, lig. 7-110v, lig. 16 a été insérée par erreur la fin d'un autre sermon carolingien : « Non murmuratores non invidi... — ...mereamur deportari et regnare cum Christo qui est benedictus in secula seculorum ».

    F. 115v-116v [Passio s. Mauritii, excerptum] « Temporibus Diocleciani quondam Romane reipublice principis cum ad imperium... — ...obedienda preciperent. Viri etiam in rebus [bellicis]... », la fin n'a pas été copiée (L. Surius, De Probatis sanctorum vitis, Coloniae, 1618, IX, 221, c. I-III, incomplet) ; cf. B.H.L., n° 5746, début, avec var. incipit ; C.P.L., n° 490, addenda.


    F. 117-124v et 126v-140v [QUODVULTDEUS, Adversus quinque haereses], incomplet. « Debitor sum, fratres, fateor... — ...Moyses at ille dixit » (C.C.S.L., LX, 261-272, c. I-IV, lig. 85 ; parmi les apocryphes de s. Augustin, P.L., XLII, 1101-1105) (117-124v) ; — « Dixit Dominus Domino meo, id est Pater Filio... — ...Quid dicit vox de nube ? [Hic est filius...] », incomplet de la fin par lacune matérielle (C.C.S.L., LX, 271-297, c. IV, lig. 76-c. VII, lig. 111 ; P.L., XLII, 1105-1114) (126v-140v) ; cf. C.P.L., n° 410.

    F. 125-126 Ps. I-II, 1-9.


    F. 142-144 Office des défunts à l'usage de Chartres. — Notation neumatique française.

Intervenants

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • A fait partie de la Bibliothèque de Colbert.

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ad aquas Tibilitanas episcopo adferente...

    f. 72

    Audivimus in lectione quae lecta est, fratres dilectissimi, quod mortuo Joseph filii Israel creverunt...

    f. 193

    Consummatione veri opuscula s. Augustini pernotata numero nongentis novem...

    f. 75v

    Credo in Deum Patrem omnipotentem... Repetendus est vobis, est, dilectissimi, sermo symboli hujus...

    f. 5

    Cum sub Diocletiano et Maximiano imperatoribus crudelis et turbulenta persecutionis quassatio...

    f. 60v

    Debitor sum, fratres, fateor non necessitate...

    f. 11

    Incipit du lemme biblique

    Deus laudem meam ne tacueris... (Ps. CVIII, 2).

    Incipit

    Hoc est, Judas me tradidit, Judaei persecuti sunt...

    f. 8

    Dixit Dominus Domino meo, id est Pater Filio : Sede a dextris... (Ps. CIX, 1)...

    f. 126v

    Epistularis quidem sermocinatio plerumque sagacem perquirit animum...

    f. 41

    Incipit du lemme biblique

    Exaudi, Deus, orationem meam et ne despexeris deprecationem meam... (Ps. LIV, 2).

    Incipit

    Sciebat enim ex suo genere nasciturum...

    f. 236v

    Incipit

    Triplex est haec deprecatio, ideo ostendit...

    f. 237v

    Fratres dilectissimi, in beato et in sancto filio Jacob, id est Joseph...

    f. 188v

    Fuit Romae vir magnus, Euphemianus nomine, dives valde...

    f. 51

    Haec lectio apostolica viam regiam nobis ostendit...

    f. 110 [versio longa]

    Haec sunt quae ut observetis praecipimus in monasterio...

    f. 89

    Hoc est : Judas me tradidit, Judaei persecuti sunt...

    f. 8

    [M]eminit sanctitas vestra Evangelium secundum Johannem ex ordine lectionum nos solere tractare...

    f. 94v

    Incipit du lemme biblique

    Nolite mirari si odit vos mundus... (I Joh. III, 13).

    Incipit

    Haec lectio apostolica viam regiam nobis ostendit, haec lectio contra adversa mundi nos roborat...

    f. 110

    Non est sine causa, fratres dilectissimi, quod praeceptorum Legis Dei numerus...

    f. 194

    Non murmuratores, non invidi sed simus humiles, casti, benigni, misericordes...

    f. 110

    Petis a me petiunculam opere quidem levem...

    f. 82

    Petitis a me ut vobis rescribam quid mihi de quodam libello...

    f. 82

    Pondera Poeniis veterum memorata libellis//...

    f. 56

    Propter quod volui et rogavi hesterno die ut hodie...

    f. 77

    Quaenam summa boni est mens semper conscia recti//...

    f. 75v

    Quia in nativitatibus apostolorum dominicae Incarnationis voce...

    f. 21v

    Quia praestanda est cura medendi testimonio cujusdam prudentis...

    f. 41

    Quinquagesimus quartus psalmus tam principio quam pro adnotatione...

    f. 236

    Quis est qui manibus tractet Verbum nisi quia Verbum caro factum est... (Joh. I, 14)...

    f. 95

    Incipit du lemme biblique

    Quod erat ab initio... (I Joh. I, 1)

    Incipit

    Quis est qui manibus tractet Verbum...

    f. 95

    Quotiens vobis, carissimi, lectiones de Testamento Veteri recitantur...

    f. 187v

    Reddidistis quid credatis, audite quid oretis quoniam invocare...

    f. 222v

    Repetendus est vobis, est, dilectissimi, sermo symboli hujus...

    f. 5

    Sciebat enim ex suo genere nasciturum...

    f. 236v

    Sicut ergo non cessavit Apostolus, immo Spiritus Dei possidens et implens...

    f. 69

    Temporibus Diocletiani quondam Romanae reipublicae principis, cum ad imperium totius orbis...

    f. 329

    Triplex est haec deprecatio, ideo ostendit quod primam homo Deus in statum servilem...

    f. 237v

    Turpe quid ausurus te sine teste time//...

    f. 76v

    Vocem continet nostri mediatoris qui cum Deus esset...

    f. 237v

    ALEXIUS (s.), conf. Edessae et Romae -- Vita
    Ascétique -- Traité
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Regulae monasticae : Regula tertia ad servos Dei seu Praeceptum
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- De Civitate Dei
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- In Epistolam primam Johannis tractatus. Prol. et tr. I
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- De Opere monachorum (excerpta)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones (homiliae excerptae et excerpta)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones spurii (excerpta)
    AUSONIUS (Decimus Magnus Ausonius) -- Sententiae septem Sapientium, versus
    BALLESDENS (Jean) -- Possesseur
    BALLESDENS (Jean) -- Signature
    BIBLIA SACRA -- Vetus Testamentum Psalmi (excerpta)
    BIBLICA -- Vetus Testamentum Psalmi. (fragmenta vel homiliae)
    BREVIARIUM IN PSALMOS -- In Ps. LIV (homilia excerpta)
    CAESARIUS ARELATENSIS ep. (s.) -- Sermones. Collectiones : Collectio Gallicana
    CHARTRES (Eure-et-Loir) -- Office des morts à l'usage de Chartres avec neumes
    COLBERT (Jean-Baptiste) -- Possesseur
    En chiffres arabes
    Coutumier monastique -- Fragment
    Défunts -- Office des morts à l'usage de Chartres, avec neumes
    Écriture française -- (XIe s.)
    EUCHERIUS (s.), ep. Lugdunensis -- eadem passio retractata (fragmentum)
    Explicit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [Candacis eunuchus]
    GERVINUS (s.), abbas Centulensis -- Lettre de dédicace à lui adressée (?)
    GUILLELMUS BELLUS, clericus -- Signature (XVe s.)
    HIERONYMUS (s.) -- Tractatus in Psalmos. In Ps. CVIII (homilia excerpta)
    HIERONYMUS (s.) -- Breviarium in Psalmos. In Ps. LIV (homilia excerpta)
    HIERONYMUS (s.) -- Epistolae supposititiae : ep. 50
    HOMÉLIAIRES -- Homiliaria carolina. De Tempore. Fragmenta
    Incipit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [cordis tui...]
    Incipit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [hic est filius...]
    Incipit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [societatem...]
    Manuscrits -- Prix des manuscrits
    MATTHAEUS (s.), apostolus et evangelista -- Passio
    Notation musicale -- Notation française Chartres (XIe s.)
    Office -- Office des morts à l'usage de Chartres, avec neumes
    PASCHASIUS RADBERTUS, abbas Corbeiensis -- De Nativitate b. Mariae
    PATER NOSTER -- Expositiones Orationis dominicae
    QUODVULTDEUS -- Sermo adversus quinque haereses
    RELIURE -- Reliures non armoriées XVIIe s.
    RELIURE -- Reliures non armoriées Parchemin naturel souple
    REMIUS FAVINUS -- Carmen de ponderibus
    Sages (Sept) -- Sententiae septem Sapientium, versus
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Stephanus protomartyr
    SERMONS -- Sermones de diversis De Oratione dominica
    SERMONS -- Sermones de diversis De Symbolo
    STEPHANUS (s.), protomartyr -- Miracula facta in Africa
    SYMBOLUM APOSTOLORUM -- Expositiones
    Titres, incipit ou explicit -- En capitales mêlées d'onciales. Rehaussées de rouge orangé (XIe s.)
    VENDOME (Loir-et-Cher), dioc. de Chartres. Abbaye de la Sainte-Trinité -- Possesseur
    Vers latins
    VICTOR et socii (ss.), mm. Massilienses -- Passio

Source des données