Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3760

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q396318

  • Titres attestés :
    • De Beatitudine.
    • Meditationes.
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3760
    • Paris. BnF, Latin 3760
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Anselme (saint, 1033-1109) | Benoît (saint, 048.?-0547?) | Bernard de Clairvaux (saint, 1090?-1153) | Pierre le Mangeur (1100?-1179?) | Thomas d'Aquin (saint, 1225?-1274)
  • Date de fabrication :
  • Support : Parchemin. Réglure à l'encre.
  • Composition :
    • 79 ff., précédés et suivis de 3 ff. de garde papier.
  • Format :
    • 140 × 100 mm. (justification 100 × 65 mm.).
  • Aspects codicologiques :
    • Initiales noires rehaussées de rouge ou d'ocre, ou rubriquées ; réservées à partir du f. 48v. Capitales rehaussées d'ocre. Rubriques. Pieds-de-mouche rubriqués. Aux ff. 14-18, titres courants rubriqués. — 10 cahiers de 8 ff., sauf le 6e de 7 ff. (41-47). Les ff. 1, 7, 10, 30 sont blancs. — En marge quelques manchettes rubriquées ou ocre. Essais de plume du XVIIe s. aux ff. 32v, 47v-48 et 76-79v. — Au verso du f. 2 est collée une gravure sur bois coloriée, représentant la Vierge et l'Enfant, XVIe s., Flandre (?). — Plusieurs ex-libris des XVIe et XVIIe s. : aux ff. 3 et 27 : « Jehan Fontaine demeurant à Ambleny (Aisne, canton de Vic-sur-Aisne) au logis de Monsieur le Curé d'Ambleny tout auprès l'église de Saint-Martin à cheval sur... », et début du même ex-libris au f. 79 ; au f. 76 : « Hic liber pertinet ad Adrianum Durant ». — A appartenu à l'abbé Philippe Drouin et est entré à la Bibliothèque royale en 1734 avec les manuscrits de sa collection ; cf. Delisle, Cab. des mss., I, 412. 79 ff., précédés et suivis de 3 ff. de garde papier. 140 × 100 mm. (justification 100 × 65 mm.).
  • Reliure :
    • Demi-reliure basane fauve au chiffre de Charles X, refaite. Au dos, titre doré sur pièce rouge : « S. BERNARDUS. S. THOMAS AQUIN. ».

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1v Note sur la mort : « Mors est frequenter memoranda... — ... non sumet omnia neque etc. » ; — 2 vers : « Horrida terrifico mors omnia subruit ictu||... — ... claudit humus ».

    F. 2 Citations extr. de la Bible et des Pères sur le même sujet.

    F. 3-4 Fragments sur le nom de Jésus, sur Marie, mêlés de vers et d'extraits attribués à s. Bernard, s. Anselme, s. Augustin, etc. « De nomine Jesu. Hoc nomen Jesus teste ysidoro in libro De Ortu et obitu prophetarum... latine autem unctus dicitur », « Jesus jocunditas merentium... — ... Suavitas languentium », ... ; « Versus de nomine Jhesu. Adde Jhesus fine quotiens tu dixeris Ave||... — ... merces », 2 vers ; « Versus de numero vulnerum Christi. Quindecies quinque quat [sic] centum milia quinque||... — ... vulnera Christus », 2 vers (3)... ; PETRUS COMESTOR, De b. Maria. « Petrus Comestor. Si fieri posset quod arene pulvis et unde||... — ... dabit etas », 10 vers (P.L., CXCVIII, 1045) ; cf. Walther, Initia carminum, n° 17728 (3v-4), etc.

    F. 4v-6v Thèmes de méditation pour les heures canoniales. « Meditatio passionis Christi. Quia ut ait beatus Bernardus quotidiana lectio christiani... Pro prima igitur parte matutinarum, cogitandum est quod propter vehemens desiderium... — ... Oratio. Omnibus consideratis, paradysus voluptatis es Jhesu... amarissime. Amen ».

    F. 7v-8 Thèmes de méditation sur la Passion, disposés sous forme de tableau en cinq colonnes. « Considera quis est qui patitur... — ... Quo fructu patitur, ut redimat... bearet ».

    F. 8v Vers extr. du « Salve mater dolorosa, juxta crucem lachrimosa||... » ; cf. Chevalier, Repert. hymn., n° 18018.

    F. 9-9v Extraits patristiques sous le titre : « Exhortationes ad imitandum Christum ».

    F. 10v-12 Regula sancti Benedicti, prologus. « Incipit Prologus regule s. Benedicti » (éd. R. Hanslik, C.S.E.L., LXXV, 1-9).

    F. 12v-13v Notes sur la vie de s. Benoît, la vie de s. Pierre Célestin et divers événements concernant l'ordre des Célestins, jusqu'à « Anno Domini M°CCC°LXVII° et annis sequentibus dominus rex Francorum Karolus quintus edificavit istud monasterium Celestinorum b. Marie de Parisius qui etiam primum lapidem in fundamentis posuit ».

    F. 13v-14 « Sequitur de unitate claustralium. Inter claustrales triplex est unitas observanda... — ... ab unitate scissura. Explicit de unitate claustrali ».

    F. 14v-18 « Instructio a b. Bernardo edita et cuidam amico suo religioso directa de disciplina. Obsecro te, dilecte frater quicumque, sanctam conversationem seu religionem... — ... vitam eternam consequeris, quam nobis concedat... Amen », même attribution dans les mss. Avignon 229, f. 57v-65 et Bergame Σ. 11.47.

    F. 18v « Diffinitio temptationis ».

    F. 19-20 « De quibusdam impugnationibus quibus solent impugnari noviter proficientes in religione. Quinque fraudibus solet uti dyabolus... — ... virtus Christi ».

    F. 20-21v « Expositio b. Bernardi super hunc versum : Non timebis a timore nocturno... (Ps. XC, 5). Quattuor sunt temptationes quibus undique circumdati... — ... fraudulatorem valeamus », extr. de S. BERNARDUS, In Ps. Qui habitat, s. V et VI, P.L., CLXXXIII, 196-200 passim.

    F. 21v-25v « Sequitur de quattuor in quibus religiosi et maxime incipientes et imperfecti cauti esse debent. Quattuor sunt in quibus religiosi incipientes cauti esse debent... — ... redigetque eos in potestatem nostram... Amen ».

    F. 26 « Sequitur forma professionis secundum ordinem Celestinorum ».

    F. 26-27v « Sequitur de quatuor valentibus ad stabilitatem religiosi conservandam. Quattuor sunt que possunt valere ad stabilitatem viri religiosi... — ... sicut teipsum ».

    F. 27v-28v « De abrenunciatione. Abrenunciationes quas tres esse... — ... similiter obtinere ».

    F. 28v-29v Conseils au moine. « Audi monache sermones spiritalis patris et ne irritas facias admonitiones... — ... collocabis in celo ».

    F. 29v Sentences attr. à s. Jean Climaque.

    F. 30v-36v « De quibusdam modis resecandi vicia. Quia ut ait b. Gregorius, prius stirpanda sunt vicia... De primo modo resecandi vicia qui est contra temptationes dyaboli. Dupliciter temptamur a dyabolo... — ... Sequitur alius modus resecandi vicia per excercitium virtutum... terminus est infelicissime descensionis. Expliciunt gradus ascendendi utiles ».

    F. 36v-47 « Sequuntur descriptiones viciorum capitalium cum modis resistendi generaliter. Et primo de superbia. Quoniam superbia tribus modis committitur... — ... Luxuria quatuor modis causatur... superati fuerimus ».

    F. 48v-55v De conscientia. « [C]onscientia secundum Origenem est spiritus corrector et pedagogus anime sociatus... — ... benigne interpretari ».

    F. 55v-75v De beatitudine, texte apocryphe de s. Thomas d'Aquin. « Tractatus b. Thome de Aquino de cognitione, amore, fruitione, laudatione, gratiarum actione et congratulatione anime beate... [B]eati qui habitant... (Ps. LXXXIII, 5). Domus Dei est eterna beatitudo... — ... glorie tue habundantia per infinita... Amen », texte abrégé (Thomae Aquinitatis... Opera omnia, éd. S.E. Fretté, Paris, 1875, XXVIII, 402-405 passim) ; cf. P. Mandonnet, Des écrits authentiques de s. Thomas d'Aquin, Fribourg, 1910, 131 ; Glorieux, Maîtres en théol., I, 100 eb.

Intervenants

Autres intervenants

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Abrenuntiationes quas tres esse et patrum traditio et scripturarum sanctarum demonstrat auctoritas...

    f. 27v

    Adde Jesus fine quotiens tu dixeris Ave//...

    f. 3

    Audi, monache, sermones spiritualis patris et ne irritas facias admonitiones...

    f. 28v

    Incipit du lemme biblique

    Beati qui habitant in domo tua, Domine... (Ps. LXXXIII, 5).

    Incipit

    Domus Dei est aeterna beatitudo...

    f. 56

    Conscientia secundum Origenem est spiritus corrector et pedagogus animae sociatus...

    f. 48v

    Considera quis est qui patitur : primum alpha et o[mega] Dominus dominator...

    f. 7v

    [...] Domus Dei est aeterna beatitudo...

    f. 56

    Dupliciter temptamur a diabolo...

    f. 30v

    Hoc nomen Jesus teste Isidoro in libro de Ortu et obitu prophetarum...

    f. 3

    Horrida terrifico mors omnia subruit ictu//...

    f. 1v

    Inter claustrales triplex est unitas observanda, quaedam est unitas religionis...

    f. 13v

    Jesus : Jucunditas merentium // Aeternitas viventium//...

    f. 3

    Mors est frequenter memoranda, unde dicitur Eccli. XXXVIII (23) in persona mortui : Memor esto...

    f. 1v

    Obsecro te, dilecte frater quicumque, sanctam conversationem seu religionem adsumpsisti...

    f. 14v

    Pro prima igitur parte matutinarum cogitandum est quod propter vehemens desiderium...

    f. 4v

    Quattuor sunt in quibus religiosi incipientes cauti esse debent si volunt proficere...

    f. 22

    Quattuor sunt quae possunt valere ad stabilitatem viri religiosi...

    f. 26

    Quattuor sunt temptationes quibus undique circumdati necesse habemus scuto Domini...

    f. 20

    Quia, ut ait beatus Bernardus, quotidiana lectio christiani debet esse recordatio dominicae passionis...

    f. 4v

    Quia, ut ait beatus Gregorius, prius stirpanda sunt vitia quam inserendae virtutes...

    f. 30v

    Quindecies quinque quat [sic] centum millia quinque //...

    f. 3

    Quinque fraudibus solet uti diabolus adversus illos qui noviter religionem...

    f. 19

    Quoniam superbia tribus modis committitur, tria sunt in oppositum notanda remedia...

    f. 36v

    Salve mater dolorosa // Juxta crucem lacrimosa //...

    f. 8v

    Si fieri posset quod arenae, pulvis et undae //...

    f. 94

    AMBLENY (Aisne) -- Mention
    ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) -- De Veritate. Extraits à lui attribués par les mss.
    Ascétique -- Fragments, notes et sentences
    DE BEATITUDINE
    BENEDICTUS CASINENSIS (s.) -- Notes sur sa vie
    BENEDICTUS CASINENSIS (s.) -- Regula. Excerpta
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- Extraits à lui attribués par les mss.
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- Sermones in psalmum « Qui habitat ». Excerpta
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- Instructio de disciplina conservanda
    CAELESTINUS V, papa (s.) -- Notes biographiques
    CELESTINS (Ordre des) -- Événements les concernant
    CELESTINS (Ordre des) -- Profession monastique
    Conscience -- Traité sur la conscience
    Discipline -- Instructio de disciplina conservanda
    DROUIN (abbé Philippe) -- Possesseur
    DURANT (Adrianus) -- Possesseur
    EXHORTATIONES AD IMITANDUM CHRISTUM
    FONTAINE (Jehan) -- Possesseur
    Gravures -- coloriée
    Heures canoniques -- Thème de méditation pour les heures
    Hymnes -- Hymnes divers
    INSTRUCTIO DE DISCIPLINA CONSERVANDA
    JACOBUS DE BENEDICTIS TUDERTENSIS, O.F.M. -- Hymnus « Stabat mater »
    JESUS CHRISTUS -- Nomen Jesu
    JESUS CHRISTUS -- Passio Meditationes
    JOHANNES CLIMACUS (s.) -- Extraits ou sentences à lui attribués par les mss.
    MARIA (b. Virgo) -- Hymnes divers
    MARIA (b. Virgo) -- Iconographie Vierge à l'enfant, gravures (XVIe s.)
    Méditation -- Méditations diverses
    Méditation -- Thèmes de méditations pour les heures canoniques
    Moine -- Conseils pour les moines
    Moine -- Profession monastique Formule en usage pour les Célestins
    Mort -- Notes ou extraits
    PETRUS COMESTOR -- Versus in honore b. Mariae virginis
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Charles X
    Sentences bibliques, patristiques ou théologiques
    Tableaux
    Tentation
    Tentation -- De Quibusdam impugnationibus quibus solent impugnari noviter proficientes in religione
    THOMAS DE AQUINO (s.), O.P. -- De Beatitudine
    Vers anonymes latins -- Divers
    Vers anonymes latins -- Vers acrostiches
    Vertus -- Des vices et des vertus
    Vices -- Traités sur les vices et les vertus
    Vices capitaux -- Traités

Source des données