Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3499

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q382748

  • Titres attestés :
    • Henricus Suso
    • Johannes Fiscannensis
    • Meditationes et orationes
    • Pseudo-Anselmus
    • S. Anselmus Cantuariensis
    • S. Isidorus Hispalensis
    • Stimulus amoris
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3499
    • Paris. BnF, Latin 3499
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Henri Suso (1295?-1366) | Isidore de Séville (saint, 0560?-0636) | Anselme (saint, 1033-1109) | Pseudo-Anselmus Cantuariensis | Jean de Fécamp (099. ?-1078) | Ambroise (saint, 0340?-0397) | Augustin (saint, 0354-0430) | Grégoire I (pape, 0540?-0604) | Jacques de Milan
  • Date de fabrication :
  • Support : Papier ; filigrane : tête de boeuf ; cf. Briquet, Les Filigranes, nos 14232 à 14237.
  • Composition :
    • 124 ff.
  • Format :
    • 192 × 124 mm.
  • Aspects codicologiques :
    • Initiales rubriquées. Quelques titres soulignés de rouge. Rubrique au f. 121. Bouts de ligne rubriqués. — Réclames. — Corrections et notes marginales de la même main ou contemporaines. — Les ff. 73 et 74 sont intervertis et il y a une lacune entre les ff. 76 et 77. Le 1er feuillet est altéré par l'humidité. Les ff. 121v-122v, 123v-124v sont blancs. — Aux ff. 52v et 117, mention de scribe : « Qui legit emendat, scriptorem non reprehendat ». — Au f. 121, ex-libris et signature du XVe s. : « Iste liber est de ecclesia Sancte Trinitatis Fiscanensis (Abbaye de la Trinité de Fécamp, diocèse de Rouen) J. Desert ». F. 123. Table du ms. [XVe s.]. — Au contreplat supérieur, ex-libris gravé aux armes de Bigot et ancienne cote : « D2 » ; cf. Delisle, Bibliotheca bigotiana..., 72 et G. Nortier, dans Revue Mabillon, XLVI (1957), 26. 124 ff. 192 × 124 mm.
  • Reliure :
    • Reliure XVIIe s. veau fauve à filets dorés, armes de Bigot au dos. Titre au dos : « Varia m. s. ». Tranches peintes en rouge.

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-6v Prières, méditations, sentences : « De vera religione. Religio in paupertate... dedicatur... — ... infirmitas roborans » (1-2) ; — « Misera vita que tantos in prosperis decipis... — ... propriam voluntatem » (2-4) ; — « Tria sunt neccessaria custodiri christianis : cogitatio sancta, verbum bonum, opus perfectum... — ... sapienciam quod ipse prestare dignetur » (4-4v) ; — « Incipiunt scentencie [sic] de medicamento anime. Prima sinplicitas, secunda caritas... » (4v) ; — « Aliis septem modis redimuntur anime : primo in baptismo, secundo in penitentia, tercio in martyrio... Tria sunt que ducunt homines ad regna celestia... — ... tecum portabis » (4v-5v) ; — « De tribus neccessariis ad se Deo reconsiliandum : contritione, confessione, satisfacione... Quotienscumque peccator vult factorem suum placare... — ... utinam dirigantur vie mee etc. Explicit » (5v-6v).

    F. 6v-24v « Incipit liber qui Stimulus amoris vocatur », remaniement avec interpolations de l'ouvrage de Jacques de Milan, édité dans les oeuvres de s. Bonaventure (éd. Vivès, XII, 631 sq.), et parfois attribué à Henri de la Balme. Texte incomplet. Prologue : « Liber iste qui Stimulus amoris dicitur in dulcissimum et pium Jhesum Christum... » (éd. cit., 631) (6v) ; — L. I, c. 1-4 : « Currite gentes undique... » (ibid., 633-641) (6v-18v) ; — L. II, c. 17 : « De celebratione misse » (ibid., 677 et 288-290, variantes) (18v-21) ; — L. II, c. 2 (ibid., 663-666) (21-24v) ; cf. Stimulus amoris fr. Jacobi Mediolanensis, Quaracchi, 1905, VI-IX ; C. Douais, De l'auteur du Stimulus amoris, Paris, 1885, passim.

    F. 24v-52 [HENRICUS SUSO, Horologium sapientiae] Prologue : « Sentite de Domino in bonitate et in sinplicitate cordis... Multipharie multisque modis olim in primitiva ecclesia... » (24v-26v) ; — Table du l. I (26v-27) ; — L. I, c. 1-5, incomplet de la fin. « Hanc amavi et exquisivi... Erat quidam juvenis Deo devotus... — ... persequere te per omnia benedictus... » (éd. Venise, 1539, 2-7, 7v-46v ; Richstätter, Turin, 1929) (27v-52).

    F. 52-52v [JACOBUS MEDIOLANENSIS, Stimulus amoris] Pièce extraite du prologue : « Transfige, Jhesu dulcissime... » (éd. Quaracchi, 1905, 3-5).

    F. 53-76v S. ISIDORUS HISPALENSIS, Synonyma. Introduction : « In subsequenti libro qui nuncupatur simonyma [sic] Isodori [sic]... » (P.L., LXXXIII, 826-828) (53) ; — Préface : « Incipit liber sinonimorum Isodory... Venit nuper in manus meas... » (ibid., 827-828) (53-53v) ; — L. I : « Anima mea in angustiis est posita, spiritus meus estuat... » (ibid., 827-846) (53v-65v) ; — L. II, incomplet de la fin : « Queso te anima... — ... non superare plus... » (ibid., 845-862) (65v-72v, 74-74v, 73-73v, 75-76v).

    F. 77-83v S. ANSELMUS CANTUARIENSIS, Oratio, incomplète du début, sans titre ni nom d'auteur : « ... multum expertes digne devocionis... » (P. L., CLVIII, 902-905, oratio XX ; Opera omnia, éd. Schmitt, III, Edimbourg, 1946, 6-9, oratio II) (77-78v) ; — Meditatio : « Meditacio b. Anselmi deprecativa ex recordacione Dominice Passionis. Anima christiana, anima de gravi morte... » (P. L., CLVIII, 702-769, meditatio XI ; éd. Schmitt, III, 84-91, meditatio III) (78v-83v).

    F. 83v-85 « Hujus orationis titulum b. Gregori[i] inveni scriptum cui repugnatur, asserendo quod beati sit Ambrosii. Domine Deus omnipotens qui es trinus... — ... me perseverare facias qui es super omnia benedictus... », souvent attribué également à s. Augustin (A. Wilmart, Auteurs spirituels, 573-577, avec variantes).

    F. 85-87 S. AUGUSTINUS, Soliloquia, c. I, §§ 2-6 : « Hanc enim orationem intitulatam inveni beati nomine Augustini quam si sit ignoro an b. Anselmy. Deus universitatis conditor orare te volo... » (P. L., XXXII, 869-872) ; addition interlinéaire : « In principio soliloquii b. Augustini continetur hec oratio ».

    F. 87-89v [PSEUDO-ANSELMUS] « Meditatio b. Anselmi ad Dominum Jhesum... Ad te, benignissime et dulcissime Domine Jhesu Christe... » (P. L., CLVIII, 888-891, oratio XV) ; cf. Wilmart, op. cit., 157-161 (87-89v) ; — « Item ejusdem meditacio deprecativa simul et memorativa quid nobis sit Christus. Domine Jhesu Christe qui es via sine errore... — ... et perduc ad vitam eternam. Amen » (89v).

    F. 89v-90 Oratio : « Amor [corr. pro : Tmor], decor, dulcedo... — ... te possidere queam qui vivis... ».

    F. 90-98v [JOHANNES FISCANNENSIS] Orationes : « Oratio sive meditatio b. Anselmi ad Patrem et Filium et Spiritum sanctum peroptima. Domine Deus, pater omnipotens, da cordi me... — ... ad gratiam pertingere amoris » (P. L., CLVIII, 877-885, sous le nom de s. Anselme, oratio X) (90-94) ; — « Invoco te, Deus meus, invoco te... », lié à la prière précédente (ibid., 858-865, oratio II) (94-98) ; — « Omnia divini numinis amor patris omnipotentis... », lié à la prière précédente (ibid., 888, oratio XIV, variantes) (98-98v) ; cf. Wilmart, dans Rev. bénéd., XXXVI (1924), 62-63.

    F. 98v-103 S. ANSELMUS CANTUARIENSIS, Meditationes. « Meditatio Anselmi ad concitandum in se timorem divinum. Tedet me vita mea... » (P. L., CLVIII, 722-724, meditatio II ; Opera omnia, éd. Schmitt, III, 76-79, meditatio I) (98v-100v) ; — « Anselmi lamentatio sive concuestus [sic] de amissa virginitate. Anima mea, anima misera et erumpnosa... » (P. L., CLVIII, 725-729, meditario III ; éd. Schmitt, III, 80-83, meditatio II) (100v-103) ; cf. Wilmart, Auteurs spirituels, 193-194.

    F. 103-117 [PSEUDO-ANSELMUS] Orationes. « Anselmus, oratio peccatoris... Altissime et misericordissime ac mitissime Deus, amator hominum, creator... » (P. L., CLVIII, 868-871, oratio IV) (103-105) ; — « Anselmi oratio ne peccator pro ullo peccato desperet... Miserere mei Deus secundum misericordiam tuam... Credimus quod hanc orationem Spiritus sanctus dictavit... » (ibid., 872-875, oratio VI) (105v-107) ; — « Meditacio b. Anselmi quomodo peccator excitare debet animam suam ad corrigenda peccata sua, Anima mea, anima misera et feda, diligenter recollige... » (ibid., 729-733, meditatio IV) ; cf. Wilmart, Auteurs spirituels, 193 (107-110) ; — « Meditacio Anselmi ne desperemus... Cum ad peccata que feci respicio... » (ibid., 736-740, meditatio VI) ; cf. op. cit., 194 (110-113) ; — « Meditacio Anselmi unde vivat anima... Cum anima manet in corpore... » (ibid., 733-736, meditatio V) ; cf. op. cit., 194 (113-115) ; — « Meditacio Anselmi de tribus inimicis qui peccatorem multociens infestant... Domine Deus meus speravi in te... Domine Deus, creator meus... » (ibid., 865-868, oratio III), attribuée par Wilmart à Jean de Fécamp ; cf. Rev. bénéd., XXXV (1923), 153-156 (115-117).

    F. 117v-119v Oratio : « Summe sacerdos et vere pontifex qui te obtulisti... », attribuée par le Missel romain à s. Ambroise et par Wilmart à Jean de Fécamp ; cf. Wilmart, Auteurs spirituels, 101-125 et éd. 114-124 ; texte conforme à celui du ms. Q de cette édition.

    F. 119v-121 « Alia oratio ante secretum. Exaudi me omnipotens, eterne Deus qui dixisti : Caro mea vere est cibus... — ... munerari in celis qui vivis... ».

    F. 121 « Oratio apologetica s. Ambrosii archiepiscopi. Si autem, Domine, reatum nostre delinquencie... — ... qui visitas in dolore gementem. Amen ».

Intervenants

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ad missam celebrandam sex considero : adtendenda...

    f. 18v

    Ad te, benignissime et dulcissime Domine Jesu Christe...

    f. 87

    Aliis septem modis redimuntur animae : primo in baptismo, secundo in paenitentia...

    f. 4v

    Altissime et misericordissime ac mitissime Deus, amator hominum, creator...

    f. 103

    Amor, decor, dulcedo// Claritas, corona...

    f. 89v

    Anima christiana, anima de gravi morte resuscitata, anima de misera...

    f. 79

    Anima mea, anima misera et aerumnosa anima, inquam, miseri hominis...

    f. 100v

    Anima mea, anima misera et foeda, diligenter recollige...

    f. 107v

    [...] Credimus quod hanc orationem Spiritus sanctus dictavit...

    f. 105v

    Cum ad peccata quae feci respicio...

    f. 110

    Cum anima manet in corpore, vivit homo secundum carnem...

    f. 113v

    Currite gentes undique et miremini erga vos caritatem Dei...

    f. 6v

    Deus universitatis conditor orare te volo...

    f. 85

    Domine Deus, creator meus et gubernator meus sicut dixi...

    f. 115

    Incipit du lemme biblique

    Domine, Deus meus, in te speravi... (Ps. VII, 2)

    Incipit

    In te Domine speravi... (Ps. LXX, 1)

    f. 115

    Domine Deus omnipotens, qui es trinus et unus, qui es semper in omnibus...

    f. 83v

    Domine Deus, Pater omnipotens, da cordi meo desiderare te...

    f. 90

    Domine Jesu Christe, qui es via sine errore...

    f. 89v

    [...] Erat quidam juvenis Deo devotus...

    f. 27v

    Exaudi me, omnipotens, aeterne Deus qui dixisti : Caro mea vere est cibus... (Joh. VI, 56)...

    f. 119v

    Incipit du lemme biblique

    Hanc amavi et exquisivi a juventute mea et quaesivi... (Sap. VIII, 2).

    Incipit

    Erat quidem juvenis Deo devotus...

    f. 27v

    Invoco te, Deus meus, invoco te quia prope es omnibus sperantibus...

    f. 94

    Liber iste qui Stimulus amoris dicitur in dulcissimum et pium Jesum...

    f. 6v

    Misera vita quae tantos in prosperis decipis...

    f. 2

    Incipit du lemme biblique

    Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam... (Ps. L, 3).

    Incipit

    Credimus quod hanc orationem Spiritus sanctus dictaverit...

    f. 105v

    [...] Multifarie multisque modis olim in primitiva Ecclesia...

    f. 24v

    Omnia divini numinis amor patris omnipotentis...

    f. 98

    Prima simplicitas, secunda caritas, tertia humiliorum fructus...

    f. 4v

    Qui legit emendat // Scriptorem non reprehendat // ...

    f. 52v et 117

    Quia cor contemplantis non cessat...

    f. 21

    Quotienscumque peccator vult factorem suum placare necessarium est...

    f. 5v

    Incipit du lemme biblique

    Sentite de Domino in bonitate... (Sap. I, 1)

    Incipit

    Multifarie multisque modis olim in primitiva Ecclesia...

    f. 24v

    Si autem, Domine, reatum nostrae delinquentiae cogitamus...

    f. 121

    Summe sacerdos et vere pontifex, qui te obtulisti...

    f. 117v

    Taedet me vita mea. Namque diligenter discussa apparet mihi aut peccatum...

    f. 98v

    Transfige, Jesu dulcissime, medullas animae meae...

    f. 52

    Tria sunt necessaria custodiri christianis : cogitatio sancta, verbum bonum, opus perfectum...

    f. 4

    Tria sunt quae ducunt hominem in profundum aeternum, id est cogitatio immunda...

    f. 5

    Tria sunt quae ducunt homines ad regna caelestia : cogitatio sancta...

    f. 4v

    AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) -- Meditatio
    AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) -- Orationes
    ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) -- Meditationes
    ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) -- Orationes (d'après la liste donnée par Wilmart, Auteurs spirituels, 157)
    ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) -- Meditationes et orationes
    ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) -- Meditationes (d'après éd. P.L.) : IV
    ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) -- Meditationes (d'après éd. P.L.) : V
    ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) -- Meditationes (d'après éd. P.L.) : VI
    ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) -- Orationes
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Soliloquia. Excerpta
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Meditationes. Excerpta
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Orationes
    BIGOT (famille) -- Ex-libris gravé aux armes, collé
    BIGOT (famille) -- Possesseur
    DÉCORATION -- Initiales de couleur (XVe s.)
    FECAMP (abbaye de la Trinité), dioc. de Rouen -- Possesseur
    FILIGRANES -- Tête de bœuf surmontée d'une croix
    GREGORIUS Magnus I (s.), papa -- Orationes
    HENRICUS SUSO, O.P. -- Horologium sapientiae. Liber I
    DE INSTRUCTIONE SACERDOTIS AD SE PRAEPARANDUM AD CELEBRANDAM MISSAM
    ISIDORUS HISPALENSIS (s.) -- Synonyma
    J. DESERT -- Signature (XVe s.)
    JACOBUS MEDIOLANENSIS, O.F.M. -- Remaniements avec interpolations : Stimulus amoris
    JACOBUS MEDIOLANENSIS, O.F.M. -- De Instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam
    JESUS CHRISTUS -- Litanies
    JOHANNES FISCANNENSIS abbas -- Oratio sancti Ambrosii
    JOHANNES FISCANNENSIS abbas -- Orationes
    Méditation -- Méditations diverses
    Messe -- De Instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam
    Pénitence -- Notes, extraits, fragments ou sentences
    Prêtres -- De Instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam
    Prières -- Prières diverses
    RELIURE -- Reliures aux armes de Bigot (famille)
    RELIURE -- Éléments annexes Tranches peintes en rouge
    Sentences bibliques, patristiques ou théologiques
    STIMULUS AMORIS. Variae compilationes -- incomplet

Source des données