Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q385403
Manifeste IIIF
Numérisation intégrale
Source des données : BnF Archives et manuscrits
Recueil d'extraits de divers auteurs : Hugues de Saint-Victor, Aelred de Rievaux, Claudien Mamert, Eudes de Morimond, Richard de Saint-Victor, Hugues de Fouilloy, s. Bernard, etc. Texte abrégé du recueil qui porte, à la bibliothèque municipale de Troyes, la cote 281 ; cf. Catal. gén. des mss. des bibl. publ. des départements , II (1855), 137.
F. 1 « Incipit prologus in libro deflorationum. Cum divinos libros legendo revolverem, subiit ardor animum ut inde quosdam flores ceu de pratis excerperem... — ... Habeat pauper quod scribere valeat. Explicit... » ; cf. texte identique dans le ms. Troyes, 281, f. 1.
F. 1-4 « Incipit opusculum de disciplina vivendi » en 15 chap., précédé d'une table : « Ad beatitudinem nemo venire potest nisi per virtutem... Disciplina est conversatio bona et honesta.. — ... si aliquid amaritudinis sentis in ventre. Explicit de disciplina vivendi » [HUGO DE SANCTO VICTORE, De institutione novitiorum, extraits] ( P. L. , CLXXVI, 925 et 935-952) ; cf. ms. cit ., f. 1-2.
F. 4v-27v [AELREDUS RIEVALLENSIS, Compendium speculi caritatis] en 57 chapitres, précédé d'une table : « Incipit Speculum caritatis... Nichil dignius quam ut creator a sua ametur creatura... — ... esse delectationem. Explicit... » ( P. L. , CXCV, 621-658) ; cf. ms. cit ., f. 2-10.
F. 27v-53v AELREDUS [RIEVALLENSIS]. « Incipit prologus in librum de spiritali amicitia. Cum adhuc puer essem in scolis... — ... restringere... » (27v-28), « De ortu amicitie, liber primus. Alfredus [ sic ]. Ecce ego et tu et spero... — ... omnia in omnibus. Explicit... » ( P. L. , CXCV, 659-702) (28-53v) ; cf. ms. cit ., f. 10 avec renvoi au f. 206, aujourd'hui disparu.
F. 53v-75 « Incipit opusculum de anima, ex diversis auctoribus collectum » en 61 chap., précédé d'une table qui, par erreur, en donne 62 : « ... Quatuor sunt genera spirituum : pecoris, noster, angelicus, et qui condidit istos... — ... Chaos interpositum invicem locuntur » [S. BERNARDUS, Sermones in Cant., V, VI, extr.] ( P. L. , CLXXXIII, 798-806, passim ), « Augustinus » [ALCHERUS CLARAEVALLENSIS (?), De spiritu et anima, extr.] ( P. L. , XL, 789-832, passim ), CLAUDIANUS [MAMERTUS, De statu animae, extr.] ( P. L. , LIII, 699-767, passim ), etc. ; cf. ms. cit ., f. 10-16v (53v-72v) ; cet opuscule est suivi de 9 courts extraits ou sentences qui ne figurent pas à cette place dans le ms. de Troyes : « Item de anima. Anima carni unita, cum tantum bona sit... », « De conflictu carnis et spiritus. Caro concupiscit adversus spiritum... Hec enim sibi invicem adversantur... », « De conversione impii. Scriptum est : Verte impium et non erit... », « De divina natura. Ad divinam naturam investigandam et digne intelligendam... », etc. (72v-75).
F. 75-99v [ODO MORIMUNDENSIS], courts textes : « De utilitate studii. Sepultura cordis est vita sine studio et intellectu... » ; fragment attribué à « Odo » dans le ms. 86 de Saint-Omer (texte n° 5) et, dans le ms. Troyes, 281 f. 16v, où tous les textes suivants lui sont aussi attribués (75) ; — « De scientia et actione. Hec [ sic pro : Nec] locutio, nec lectio, nec investigatio... » (75-75v) ; — « Qua ratione res representantur a rebus. Duplex est ratio cur res... » etc. ; cf. l'ouvrage inédit intitulé Analytica numerorum et rerum in theographiam dans les mss. Latin 3352A à 3352C (75v-76) ; — extraits des Expositione variorum locorum sacrae Scripturae du même auteur(?) : « Odo. De artifice omnium. Artifix [ sic ] altissimus omnia produxit... », « De nomine Dei. Ego sum qui sum, ait Dominus... », « Quomodo sapientia attingit a fine usque ad fin[em]. Sapientia cum prius attigisset... », « Quomodo Deus videat opera sua... Vidit Deus cuncta que fecerat. Per visionem amor intelligitur... » ; cf. F. Stegmüller, Repertorium biblicum , IV (1954), 126, n° 6123 (76-76v) ; — nouveaux extraits des Analytica : « De binario. Binarius numerus est... » etc. (76v) ; — autres extraits, sans doute du même auteur : « De dilectione Dei »..., « De mediatore nostro », « Quantum Deus mundum dilexerit », « De traditione Christi », « De volatu nubium » (76v-77v), etc. comportant, à partir du f. 82v, de nombreux passages sur la pénitence et la confession : « De officio seu efficientiam [ sic ] penitentie. Penitentia multiplicem habet efficientiam... » (82v), ... « De plenitudine penitentie » (83v), « De perfectione penitentie » (83v-84), « De gemino fructu penitentie. Fructus penitentie sanctificatio videtur et retributio... » (84),... « De natura lacrimarum. Lacrime decem naturas habent... » (84v-85), « De compunctione » (85), ... « De intermissione spiritualis exercitationis » (86), ... « De confessione. Confessio est manifestatio latentis malitie... » (86v), ... « De allevatione confessionis. Alleviationem parit confessio... » (87v-88), ... « De pietate castitatis » (88), « De oratione. Oratio est suplex in Deum intentionis directio... » (88-88v), ... « De contemplatione. Contemplatio est enim comprehensio veritatis... » (89), « De efficatia divini amoris. Nichil ita conglutinat animam Deo... » (89-89v), ... « De tribus maledictis. Legimus maledictum serpentem... » (90-90v), « De Spiritu sancto recto et principali... Spiritus est qui arguit mu[n]dum de peccato... » (90v-91), « De proportione ignis et spiritus. Ignis purus est super omnia... » (91), « Quod non est regnum Dei esca et potus, sed justicia et pax et gaudium in Spiritu sancto. Regnum Dei non est esca... » (91-91v), « De bono resurrectionis » (91v), « De mirra et aromatibus » (91v-92), ... « De partibus fidei. Prima pars fidei est unum omnium rerum... » (92-92v), ... « De speciebus justicie. Justiciam secari in species... » (92v), ... « De spe. Dicamus de spe breviter quid sit... » (93), « De caritate. Caritas est recta pro rerum ordine voluntatis electio... » (93-93v), ... « De corde puro et conscientia bona et fide non ficta. Apostolus describit caritatem de corde puro... » (93v-94), « De spiritu et anima et corpore. Sub spiritus et anime et corporis appellatione naturam expressit... » (94-94v), ... « De bono quod Deus requirit ab homine » (94v-95), « De duabus partibus bonorum et malorum. Legitur in Apocalipsi ad tubam primi angeli... » (95-95v), « De cruce justi » (95v), « De signis perfecte caritatis » (95v), ... « De sabbato mentis. Sabbatum requietionis est... » (96-96v), « De possessione cordis. Nobile regnum possidet qui cor suum possidet... » (96v-97), « De conscientia. Bona conscientia letificat animam... » (97), « Quomodo edificetur bona conscientia. Scriptum est : Anima que peccaverit ipsa morietur. Resistat anima... » (97-97v), « De simplici vel nequam oculo. Si oculus tuus fuerit simplex... » (97v-98v), « Quid Deus requirat ab homine. Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum... » (98v-99), « Quid sit philosophya. Philosophia est nature inquisitio... » (99), « Quid sit virtus. Virtus est animi habitus, nature decus... » (99), « Laus virtutis. Quo queque virtus celsior est... — ... non superatur adversis » (99-99v) ; cf. ms. cit ., f. 16v-25v.
F. 99v-107 « Proverbia glosata », série de courtes sentences attribuées à Richard de Saint-Victor par le ms. Troyes 281 : « ... Quid sit vera sanitas ? Ante prandium esurire, ante potum sitire... — ... Infernum sub terra esse nemo ambigat » ; cf. ms. cit ., f. 35v-41.
F. 107-109v [RICARDUS DE SANCTO VICTORE, Liber de Verbo incarnato, extr.] « De clamore Seyr. Ad me clamat ex Seyr : Custos, qui de nocte... Ad me inquit,... — ... tu me B. coegisti » ; cf. P. L. , CXCVI, 995-1010, passim , et ms. cit ., f. 41-42.
F. 109v-113v [HUGO DE FOLIETO] « De triplici adventu Salvatoris, de trina preparatione ejus. Propheta alloquens animam fidei oculis... — ... per immortalia secula seculorum. Amen. » ; cf. ms. cit ., f. 48-48v (109v-111), « De fuga Helie. Habet sacre series hystorie, quia venit Helyas... — ... mediatoris Domini nostri Jhesu Christi » ; cf. ms. cit ., f. 48v-49v (111-113), « De differentia ventorum. Propheta ait : Adducet ventum urentem Dominus de deserto... — ... callidi temptatoris » ; cf. ms. cit ., f. 49v (113-113v).
F. 113v-120 [ODO CLUNIACENSIS, Collationes, extr.] « De voce Dei, id est divina Scriptura. Divina Scriptura quasi vox Dei est... — ... Zozoastres [ sic ] ante ploratum risisse fertur, pessimo siquidem prodigio, quoniam ipse fuit magice artis inventor » ; cf. P. L. , CXXXIII, 520 sqq.
F. 120-136v [ZACHARIAS CHRYSOPOLITANUS] « Incipit Unum ex quatuor», extr. des L. I à IV. « Liber primus. Est summi natura boni super omnia simplex. Hec eadem Pater est, genitus bonitas utriusque //... » ; « De IIII or animalibus. Videamus IIII or animalia... », « De varietate sacre Scripture » (120-121), etc. jusqu'à : « De tristicia et timore Christi seu martirum Christi. Tristis est anima mea... — ... sanguine suo redemptos » (135-136v) ; cf. P. L. , CLXXXVI, 36-548 passim et ms. cit ., f. 63v-71v, plus long.
F. 136v-145 « Incipiunt excepta de expositione Ysaie, de tribus generibus visionum. Tria sunt genera visionum, id est corporale et spirituale atque intellectuale... — ... De puero centum annorum. Puer centum annorum morietur... in ignem eternum » ; cf. ms. cit ., f. 80-83.
F. 145-147v [HUGO DE SANCTO VICTORE (?)] « De dormitione inter medios cleros. Si dormiatis etc. In hoc capitulo breviter est attendendum... — ... non erit finis » (145-146v), « De calice Domini. Calix in manu Domini vini meri plenus... » (146v), « Quid sit calix. Vultis ostendam vobis calicem vestrum, fratres. En, ostendo vobis... — ... sed feces » (146v-147v), « De tribus tabernaculis. Bonum est in claustro latere... — ... per excessum contemplationis » (147v) ; cf. ms. cit ., f. 89-89v.
F. 147v-152 Série de courts textes sur des thèmes bibliques, principalement de l'Exode : « De visione Moysi. Apparuit Dominus Moysi in rubo... Ignis significat deitatem... », « De induratione pharaonis. Induratum est cor pharaonis... Pharao qui populum... » (147v), « De decem plagis Egypti » (147v-148),... « De colu[m]na ignis », « De virga Aaron » (148), etc., jusqu'à : « Moralitas de fuga Moysi post interfectionem Egyptii et de adventu ejus in terra Madian. Sanctus Moyses Egyptium interfecit... Moyses quemlibet christianum... — ... plus probet vita quam lingua » (150v-152) ; cf. ms. cit ., f. 95v-97v.
F. 152-156 Suite de textes analogues sur le même sujet, mais ne figurant pas dans ce qui subsiste du recueil de Troyes : « De nuptiis agni. Supientes [ sic pro : Cupientes] aliquid de penuria et tenuitate nostra... quoniam aurum et argentum non habemus... — ... bona Domini in terra viventium » (152-154), « De dignitate septenarii. Quoniam omne tempus septem diebus volvitur ... — ... non miscebitur extraneus » (154-155), « De ortis sponsi. Dilectus meus descendit in ortum suum... Ortus indiget aeris... — ... florentia ante Dominum » (155-156), « De celesti Iherusalem. Jherusalem que edificatur... In Apocalipsi legitur... — ... qui habitant in ea » (156), « De egressu Abrahe. Egredere de terra tua et de cognatione tua... — ... in celo converseris. Explicit liber deflorationum » (156).
F. 156v [ODO CLUNIACENSIS, Collationes], chapitre annoncé au f. 118v, avec renvoi « Non mutabit Ethiops pellem suam. Nimis miseri sunt... — ... ab infantia Deum timuerit. Explicit iste liber. De pena sum modo liber. Scriptor qui scripscit [ sic ] cum sanctis ( primitivement : in celum [ sic ], cancellé ) vivere possit ».
F. 75-99v. ODO MORIMUNDENSIS, Florilège d'extraits de ses oeuvres, parmi lesquels : Analytica numerorum et rerum in theographiam ; cf. ms. Latin 3352A, f. 4, 46v, 66 et passim (75v-76v, 82v-89) ; De Analyticis ternarii ; cf. ms. Latin 3156, f. 11v (90).
F. 109v-113. [ODO MORIMUNDENSIS, Sermones] ; cf. mss. Latin 3010, f. 110v et 96v ; 3733, f. 139 et 169v ; Troyes 281, f. 48-49v ; Schneyer, Repert. lat. Serm. , IV, 504 n os 86 et 48. F. 136v-145. « Incipiunt excepta... » [HERVAEUS BURDIGLENSIS, Commentarius in Isaiam, excerpta] ( P.L. , CLXXXI, 79-575 passim ).
F. 145-146v. [ODO MORIMUNDENSIS, Sermo] ; cf. ms. Latin 3733, f. 160 ; Schneyer, Repert. lat. Serm. , IV, 499-508 n° 107.
F. 152. « De nuptiis agni... » [PETRUS LOMBARDUS, Sententiarum prologus] ( P.L. , CXCII, 521).
Ad beatitudinem nemo venire potest nisi per virtutem. Virtus autem apprehenditur...
f. 1
Ad divinam naturam investigandam et digne intellegendam nec praesentis vitae sufficit spatium...
f. 73v
Ad me clamat ex Seir : Custos, quid de nocte ? ... (Is. XXI, 11). Ad me , inquit, clamat : non dicit : orat...
f. 107
[...] Ad me , inquit, clamat , non dicit : orat, non dicit : supplicat...
Adlevationem parit confessio et ab operationis difficultate et ab inquietudine conscientiae...
f. 87v
Anima carni unita, cum tantum bona sit ex creatione, mala efficitur ex carnis accidente...
f. 72v
Ante prandium esurire, ante potum sitire, ante lucem surgere...
f. 99v
Apostolus describit caritatem de corde puro et conscientia bona et fide...
f. 93v
Apparuit Dominus Moysi in rubo qui videbatur ardere et non comburebatur...
f. 147v
Artifex altissimus omnia produxit ad ortum angelorum, homines et mundum...
f. 76
Binarius numerus est indicibilis tum quia divisionis auctor...
f. 76v
Bona conscientia laetificat animam, exhibet Deo gratam et angelis...
f. 97
Bonum est in claustro latere, bonum est ad cor redire...
Calix in manu Domini vini meri plenus mixto et ejus faeces...
f. 146v
Caritas est recta per rerum ordine voluntatis electio...
f. 93
Caro concupiscit adversus spiritum, spiritus adversus carnem. Haec enim sibi invicem adversantur...
f. 73
Confessio est manifestatio latentis malitiae...
f. 86v
Contemplatio est enim comprehensio veritatis quam nos proprie et praecipue constituimus...
f. 89
Cum adhuc puer essem in scholis et sociorum meorum me gratia...
f. 27v
Cum divinos libros legendo revolverem, subiit ardor animum ut inde quosdam flores...
Cupientes aliquid de penuria ... [Petri Lombardi Sent. prol.].
Quoniam aurum et argentum non habemus...
f. 152
Dicamus de spe breviter quid sit, de quibus et a quibus sit...
Dilectus meus descendit in hortum suum ... (Cant. VI, 1).
Hortus indiget aeris beneficio. Ipsum geminum est...
f. 155
Divina Scriptura quasi vox Dei est quae desertores suos revocat...
f. 113v
Duplex est ratio cur res a rebus repraesententur origo et similitudo...
f. 75v
Ecce ego et tu et spero quod tertius inter nos Christus sit...
f. 28
Ego sum qui sum , ait Dominus ad Moysem (Ex. III, 14)
Quasi solus sum qui sum, qui solus non mittor...
Egredere de terra tua ... (Gen. XII, 1).
De terra tua exibis si terrenis opibus te exspoliaveris...
f. 156
Est summi natura boni super omnia simplex. Haec eadem Pater est...
f. 120
Explicit iste liber // De poena sum modo liber. // Scriptor qui scripsit // Cum sanctis in caelum vivere possit//...
f. 156v
Fructus paenitentiae sanctificatio videtur et retributio...
f. 84
Habet sacrae series historiae quia venit Elias in Bersabee Judae et dimisit ibi puerum suum...
f. 111
[...] Hortus indiget aeris beneficio, ipsum genuinum est : aut enim calorem austri, aut frigora...
Ignis purus est super omnia, flexuose movetur, non videtur per se in se...
f. 91
[...] In Apocalypsi legitur quod superna civitas posita est in quadro...
Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum ... (Mich. VI, 8).
Cum Dominus per prophetam Michaeam te hominem vocat...
f. 98v
Induratum est cor Pharaonis ... (Ex. VII, 13 passim )
Pharao qui populum Dei Moysi dimittere promisit nec dimisit illos, designat...
Jerusalem quae aedificatur ... (Ps. CXXI, 3).
In Apocalypsi legitur quod superna civitas posita est in quadro...
Justitiam secari in species ex psalmographia conjicimus, quoniam justus...
f. 92v
Lacrimae decem naturas habent : naturaliter humidae sunt, calidae sunt, salsae sunt...
f. 84v
Legimus maledictum serpentem, maledictum Cain...
f. 90
Legitur in Apocalypsi ad tubam primi angeli tertiam partem terrae arborumque...
f. 95
Nec locutio, nec lectio, nec investigatio quemquam ad profectum...
f. 75
Nihil dignius quam ut creator a sua ametur creatura. Igitur ratio...
f. 5
Nihil ita conglutinat animam Deo ut illae lacrimae quas et peccati dolor...
Nobile regnum possidet qui cor suum possidet, solus is regnat qui legibus rationis...
f. 96v
Non mutabit Aethiops pellem suam ... (cf. Jer. XIII, 23)
Nimis miseri sunt quos iniquitas sic obligat ut eos a culpa nec poena...
Oratio est supplex in Deum intentionis directio ; intentionis dixi...
f. 88v
Paenitentia multiplicem habet efficientiam. Necat enim vitia, passiones elidit...
f. 82v
[...] Pharao qui populum Dei Moysi dimittere promisit nec dimisit, illos designat qui vitae melioris...
Philosophia est naturae inquisitio, rerum humanarum divinarum cognatio...
f. 99
Prima pars fidei est unum omnium rerum habere principium...
f. 92
Propheta adloquens animam fidei oculis Deum videntem blandientis adfectu...
f. 109v
Propheta ait : Adducet ventum urentem Dominus de deserto ascendentem ... (Os. XIII, 15)
Adducet notat gratiam...
f. 113
Puer centum annorum morietur et peccator centum annorum maledictus erit. Centenarius...
f. 145
Quattuor sunt genera spirituum : pecoris, noster, angelicus, et qui condidit istos...
f. 54
Quo quaeque virtus celsior est, eo pauciores habet cultores gravioresque patitur...
Quoniam omne tempus septem diebus volvitur, non sine ratione in theologica facultate...
f. 154
Regnum Dei non est esca et potus ... (Rom. XIV, 17).
Si regnum Dei non est esca...
Sabbatum requietionis est adfligetisque in eo animas vestras...
f. 96
Sanctus Moyses Aegyptium interfecit, Pharaonem timuit, arripuit, Aegyptum reliquit, in terra Madian venit. Moyses quemlibet christianum...
f. 150v
Sapientia cum prius adtigisset a fine usque ad finem fortiter praebens universis...
Scriptum est : Anima quae peccaverit ipsa morietur ... (Ez. XVIII, 4 et 20)
Resistat anima peccato...
Scriptum est : Verte impium et non erit ... (cf. Prov. XII, 7)
Quomodo intellegenda est haec impii conversio ?...
Sepultura cordis est vita sine studio et intellectu, vita indigna viro...
Si dormiatis inter medios cleros ... (Ps. LXVII, 14).
In hoc capitulo breviter est adtendendum actionem, modum...
Si oculus tuus fuerit simplex ... (Mt. VI, 22)
Ut interior oculus vere simplex sit...
f. 97v
Spiritus est qui arguit mundum de peccato et de justitia et de judicio...
f. 90v
Sub spiritus et animae et corporis appellatione naturam expressit humanam Apostolus...
f. 94
Tria sunt genera visionum, id est corporale et spirituale atque intellectuale...
f. 136v
Tristis est anima mea usque ad mortem ... (Mt. XXVI, 38 ; Mc. XIV, 34)
Huic alibi dicit : Baptisma ...
f. 135
[...] Verte impium et non erit ... (cf. Prov. XII, 7)
Videamus quattuor animalia per totum corpus oculata ; cuique evangelistarum sunt quattuor facies...
f. 120v
Vidit Deus cuncta quae fecerat ... (Gen. I, 31).
Per visionem amor intellegitur conjiciturque...
Virtus est animi habitus, naturae decus, vitae ratio, morum nobilitas...
Vultis ostendam vobis calicem vestram, fratres ? En ostendo vobis tribulationem...
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF