Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3825

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q394351

  • Titres attestés :
    • Gaufridus Babio, Sermones.
    • Sermones anonymi.
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3825
    • Paris. BnF, Latin 3825
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Geoffroy Babion (1103?-1158) | Césaire d'Arles (saint, 0470?-0542)
  • Date de fabrication :
  • Support : Parchemin. Traces de réglure à l'encre et à la mine de plomb.
  • Composition :
    • 87 ff. à longues lignes, précédés et suivis de 4 ff. de garde papier dont 2 encartés dans 2 ff. parchemin.
  • Format :
    • 205 × 120 mm. (justification 175 × 80 mm.).
  • Aspects codicologiques :
    • Au f. 86v, cote d'inventaire de la bibliothèque de Henri II : « Invent. LXVII » et au f. 87v, le mot « finis ». Pourrait correspondre aux nos 123 ou 2024 du catalogue des bibliothèques du roi à Paris à la fin du XVIe s. ; cf. Omont, Anciens inventaires, I, 270 et 360Plusieurs mains. — Initiales ornées et titres à l'encre noire. — 11 cahiers de 8 ff., sauf le 8e de 9 ff. (57-65) et le 10e de 6 ff. (74-79). Le ms. ayant été mal relié au XVIe s., les signatures anciennes ne correspondent pas à l'ordre actuel des feuillets : cahiers signés en bas à gauche du premier feuillet en majuscules ou minuscules : a-e (1-40), f (74-79), g (66-73), h (57-65), i (49-56), k (41-48) et l (80-87) ; signatures fautives ajoutées au XVIe s. au bas des ff. de a1-8 à l1-8. Le f. 64 est ajouté et le f. 64v est blanc. Nombreux ff. mutilés, surtout le f. 87, restaurés au XVIe s. — Note à la mine de plomb au f. 78. Essais de plume au 3e f. de garde à la fin du ms.87 ff. à longues lignes, précédés et suivis de 4 ff. de garde papier dont 2 encartés dans 2 ff. parchemin.205 × 120 mm. (justification 175 × 80 mm.).
  • Reliure :
    • Reliure mosaïquée maroquin olive sur ais de bois, à décor doré et argenté et à médaillon central rouge aux armes, chiffre et emblèmes de Henri II ; sur le plat supérieur, cote : « LXVII ». Traces de cabochons et de fermoirs. Tranches dorées et ciselées.

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-47v et 49-79v Le manuscrit ayant été mal relié, il faut lire : f. 1-40v, 74-79v, 66-73v, 57-65v, 49-56v, 41-47v. [GAUFRIDUS BABIO] « Liber sermonum ». Recueil de sermons analogue aux mss. Latin 3810, f. 5-82, 3830, f. 1-140v, 3832, p. 1-128 et 3833, f. 1-83. Cf. pour les incipit, Schneyer, Repert. lat. Serm., II, 150-159. Pour les éditions et la bibliographie, voir la notice du ms. Latin 3810.

    « Primus de Adventu Domini » ; cf. ms. cit., f. 5-6v ; Schneyer, loc. cit., n° 1 (1-4) ; — « De nativitate Domini » [S. CAESARIUS ARELATENSIS, s. 188] repris par Geoffroy Babion ; cf. ms. cit., f. 6v-7v ; Schneyer, n° 2 (4-5v) ; — « Item de Nativitate. Apparuit benignitas... (Tit. III, 4-5). Adquisiverat sibi, fratres karissimi, genus humanum... » ; cf. ms. cit., f. 7v-9v ; Schneyer, n° 3 (5v-9) ; — « Sermo in festivitate b. Stephani » ; cf. ms. cit., f. 9v-10v ; Schneyer, n° 4 (9-11v) ; — « De s. Johanne » ; cf. ms. cit., f. 10v-12 ; Schneyer, n° 5 (11v-14) ; — « De Ephiphania [sic] » ; cf. ms. cit., f. 12-13v ; Schneyer, n° 6 (14-18) ; — « ...In dominica [post Epiphaniam] de evangelio » ; cf. ms. cit., f. 13v-15 ; Schneyer, n° 7 (18-21v) ; — « ...De Purificatione » ; cf. ms. cit., f. 15-17 ; Schneyer, n° 8 (21v-25v) ; — « ...In initio quadragesime. Audi, Israel, mandata vite... (cf. Bar. III, 9, 11-12). Ammonet vos, fratres karissimi, Dominus per Jheremiam prophetam... » ; cf. ms. cit., f. 17-19 ; Schneyer, n° 9 (25v-28v) ; — « Item sermo in quadragessima [sic] » ; cf. ms. cit., f. 19v-21v ; Schneyer, n° 10 (28v-32) ; — « Sermo ad penitentes » ; cf. ms. cit., f. 21v-23v ; Schneyer, n° 11 (32-36) ; — « Item sermo in quadragesima de evangelio illo : Ductus est Jhesus (Mt. IV, 1). Nolite diligere mundum... (I Joh. II, 15-17). Est quidam specialis inimicus qui genus humanum, fratres karissimi, execat [sic]... » ; cf. ms. cit., f. 23v-25 ; Schneyer, n° 12 (36-39v) ; — « Item sermo in quadragesima de penitentibus » ; cf. ms. cit., f. 25-27 ; Schneyer, n° 13 (39v-40v et 74-75v) ; — « Item sermo in quadragesima » ; cf. ms. cit., f. 27-28v ; Schneyer, n° 14 (75v-78v) ; — « ...In Palmis. Dicite filie Sion : Ecce rex tuus... (Mt. XXI, 5). Celestis rex, fratres karissimi, mandat vobis per Zachariam... » ; cf. ms. cit., f. 28v-31v ; Schneyer, n° 15 (78v-79v et 66-69v) ; — « Sermo in Passione Domini », dernier paragraphe copié deux fois ; cf. ms. cit., f. 31v-33v ; Schneyer, n° 16 (69v-73) ; — « Item sermo in Palmis [sic pro : Passione] » ; cf. ms. cit., f. 35v-37v ; Schneyer, n° 18 (73-73v et 57-59) ; — « Sermo in quadragesima » ; cf. ms. cit., f. 39v-41 ; Schneyer, n° 20 (59-61) ; — « Sermo in majori Letania » ; cf. ms. cit., f. 50v-51v ; Schneyer, n° 26 (61-62v) ; — « Sermo in Ascensione. Elevatus est sol in celum... (cf. Hab. III, 11). Hodie, fratres karissimi, est Ascensionis Domini jocunda festivitas... » ; cf. ms. cit., f. 57-58v ; Schneyer, n° 31 (62v-64) ; — [In dominica Palmarum] « Scitote, fratres karissimi, quia vetus homo... (Rom. VI, 6). Letum nuncium affert, karissimi, vobis Apostolus... » ; cf. ms. cit., f. 33v-35v ; Schneyer, n° 17 (65-65v et 49-51) ; — « Sermo in Cena Domini » ; cf. ms. cit., f. 37v-39v ; Schneyer, n° 19 (51-53v) ; — [De Passione] « Sciens Jhesus quod venit ejus hora... (Joh. XIII, 1). Vos satis, Dei gratia, et intelligitis... » ; cf. ms. cit., f. 43v-44v ; Schneyer, n° 22 (54-55v) ; — [De eodem] ; cf. ms. cit., f. 44v-46v ; Schneyer, n° 23 (55v-56v et 41-43) ; — [In Parasceve] « Popule meus, quid feci tibi... (Mich. VI, 3). Reduc me in memoriam??? (Is??? XLIII 26-27) ??? karissimi, toleravit nos... » ; cf. ms. cit., f. 46v-49 ; Schneyer, n° 24 (43-46v) ; — [Dominica Resurrectionis] « Paulus apostolus ait : Etenim Pascha nostrum immolatus... (I Cor. V, 7). Si igitur Pasca est Christus... — ...Preparemus ei domum pectora, ut ipse nobis donet regna celestia quo nos ille perducat qui vivit et regnat », abrégé : cf. ms. cit., f. 49-50v ; Schneyer, n° 25 (46v-47v).

    F. 47v-48v, 80-87 Courte série de sermons ou d'homélies directement inspirés d'homéliaires carolingiens. « Hodie, fratres karissimi, natale s. Johannis colimus... — ...pervenire valeamus... », très proche de Raban Maur ; cf. P.L., CX, 50-52, hom. 26 ; Barré, Homéliaires carolingiens, 13-17 (47v-48) ; — « Cum enim Omnium Sanctorum celebritas honore debito celebretur... — ...inpetremus... » (48-48v) ; — « Presentis diei, fratres karissimi, sollempnitate monemur ut in laude Virginis... — ...peccatorum remissio... » (48v et 80-80v) ; — « Nativitas hodierna perpetue Virginis tota in mundo venerabilis extat... — ...nunc et imperpetuo [sic] » (80v-81) ; — « Exordium nostre redemptionis, fratres karissimi, Marie virginis a Deo missus Gabriel... — ...excuset, per eundem Dominum nostrum » (81-81v) ; — « ...Hoc est preceptum... (Joh. XV, 12). In nativitate apostolorum... Fratres karissimi, Salvator noster in principio hominem fecit Adam... — ...nos perducat... », version plus longue que celle du ms. Latin 3804, f. 143-144 (81v-82v) ; — « Cum audieritis prelia... (Lc. XXI, 9). Salvator noster, fratres karissimi, in illo evangelio denuntiat nobis... — ...regnare poterimus... » ; cf. pour la bibliographie, ms. cit., f. 149-150v : « in natale plurimorum martyrum » (82v-84) ; — « ...Homo quidam peregre proficiscens... (Mt. XXV, 14). Dominus de die judicii a discipulis suis interrogatus... — ...gaudere sine fine... » ; cf. pour la bibliographie, ms. cit., f. 158v-159v : « De confesso[ribus] » (84-85) ; — « ...Simile est regnum celorum decem virginibus... (Mt. XXV, 1). Regnum celorum in hoc loco significat presentem Ecclesiam... — ...agere concedat... » ; cf. pour la bibliographie, ms. cit., f. 163-164v : « in natale virginum » (85-86v) ; — « Sermo in Passione Domini. Hodie, fratres karissimi, passionem Christi cum summa reverencia celebrare debemus... — ...sanguinem Domini nostri... » (86v-87v) ; — « Designavit [...] », mutilé et incomplet de la fin (87v).

Intervenants

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Incipit du lemme biblique

    Apparuit benignitas... (Tit. III, 4).

    Incipit

    Acquisierat sibi, fratres carissimi, genus humanum...

    f. 5v

    Incipit du lemme biblique

    Audi, Israel, mandata vitae... (Bar. III, 9).

    Incipit

    Admonet vos, fratres carissimi, Dominus per Jeremiam prophetam...

    f. 25v

    Incipit du lemme biblique

    Cum audieritis proelia... (Lc. XXI, 9).

    Incipit

    Salvator noster, fratres carissimi, in illo evangelio denuntiat nobis...

    f. 82v

    Incipit du lemme biblique

    Cum autem descendisset Jesus de monte... (Mt. VIII, 1).

    Incipit

    Quando Christus, fratres carissimi, voluit inter homines habitare...

    f. 13v

    Cum enim Omnium Sanctorum celebritas honore debito celebretur...

    f. 48

    Incipit du lemme biblique

    Cum natus esset Jesus in Bethleem... (Mt. II, 1).

    Incipit

    Cum Creator omnium, fratres carissimi, formam servi accipiens...

    f. 12

    Incipit du lemme biblique

    Dicite filiae Sion : Ecce rex tuus... (Mt. XXI, 5).

    Incipit

    Caelestis rex, fratres carissimi, mandat vobis per Zachariam...

    f. 78v

    Incipit du lemme biblique

    Dicite pusillanimis : Confortamini... (Is. XXXV, 4)

    Incipit

    Ante adventum Domini, fratres carissimi, in tanta caligine...

    f. 5

    Incipit du lemme biblique

    Diligite inimicos vestros... (Mt. V, 44).

    Incipit

    Dominus ac redemptor noster, fratres carissimi, venerat in hunc mundum (alias in mundum)...

    f. 9v

    Divina Scriptura, fratres carissimi, nos aliquando ad lacrimas, aliquando ad gaudium invitat...

    f. 50v

    Incipit du lemme biblique

    Dominus noster Jesus Christus, in qua nocte tradebatur... (I Cor. XI, 23)

    Incipit

    Imminente, fratres carissimi, Domini (alias dominicae) Passionis articulo...

    f. 37v

    Incipit du lemme biblique

    Dominus noster Jesus Christus, ut sanctificaret... (Hebr. XIII, 12)

    Incipit

    Satis, fratres carissimi, audivistis ordinem vestrae redemptionis...

    f. 1

    Incipit du lemme biblique

    Ecce odor filii mei... (Gen. XXVII, 27).

    Incipit

    Adgratulatur vobis, fratres carissimi (alias dilectissimi), Pater caelestis...

    f. 2v

    Incipit du lemme biblique

    Elevatus est sol in caelum... (cf. Hab. III, 11).

    Incipit

    Hodie, fratres carissimi, est Ascensionis Domini jucunda festivitas...

    f. 57

    Incipit du lemme biblique

    Estote imitatores Dei... (Eph. V, 1).

    Incipit

    Admonet vos, fratres carissimi, Apostolus ut sicut filii...

    f. 39v

    Incipit du lemme biblique

    Excutere de pulvere... (Is. LII, 2).

    Incipit

    Audite, fratres carissimi, quam dulciter, quam adfectuose caelestis sponsus...

    f. 39v

    Exordium nostrae redemptionis, fratres carissimi, Mariae Virginis [sic] a Deo missus Gabriel angelus...

    f. 81

    Incipit du lemme biblique

    Hoc est praeceptum meum ut diligatis... (Joh. XV, 12).

    Incipit

    Fratres carissimi, Salvator noster in principio hominem fecit Adam...

    f. 81v

    Hodie, fratres carissimi, natale sancti Johannis colimus...

    f. 47v

    Hodie, fratres carissimi, passionem Christi cum summa reverentia celebrare debemus...

    f. 86v

    Incipit du lemme biblique

    Homo quidam peregre proficiscens... (Mt. XXV, 14).

    Incipit

    Dominus de die judicii a discipulis suis interrogatus et de fine mundi...

    f. 84 [Gaufridus Babio]

    Maria soror Moysi peccavit contra eum... Ultiones, fratres carissimi, Veteris Testamenti ad correptionem hominum...

    f. 21v

    Nativitas hodierna perpetuae Virginis tota in mundo venerabilis exstat atque mirabilis...

    f. 80v

    Incipit du lemme biblique

    Noli aemulari in malignantibus... (Ps. XXXVI, 1).

    Incipit

    Multi in mundo sunt, fratres carissimi, qui cum videant...

    f. 27

    Incipit du lemme biblique

    Nolite diligere mundum... (I Joh. II, 15).

    Incipit

    Est quidam specialis inimicus qui...

    f. 36

    Incipit du lemme biblique

    Paulus apostolus ait : Etenim Pascha nostrum immolatus... (I Cor. V, 7).

    Incipit

    Paulus apostolus ait : Etenim... (I Cor. V, 7). Si igitur Pascha est Christus...

    f. 4

    Incipit du lemme biblique

    Reduc me in memoriam... (Is. XLIII, 26-27)

    Incipit

    Diu, fratres carissimi, toleravit nos Dominus...

    f. 43

    Incipit du lemme biblique

    Postquam impleti sunt dies purgationis... (Lc. II, 22).

    Incipit

    Consuetudo, fratres carissimi, erat in Veteri Lege ut si mulier...

    f. 15

    Praesentis diei, fratres carissimi, sollemnitate monemur ut in laude Virginis Regis genitricis...

    f. 48v

    Sanctam ac desiderabilem, gloriosam et singularem sollemnitatem Domini nostri...

    f. 6v

    Incipit du lemme biblique

    [S]ciens Jesus quia venit hora ejus... (Joh. XIII, 1).

    Incipit

    Vos satis Dei gratia intellegetis...

    f. 53v

    Incipit du lemme biblique

    Scitote, fratres carissimi, quia vetus homo... (Rom. VI, 6)

    Incipit

    Laetum nuntium adfert vobis, fratres carissimi, Apostolus...

    f. 33v

    Incipit du lemme biblique

    Si quis diligit me, sermonem meum... (Joh. XIV, 23).

    Incipit

    Unde Psalmista (LVII, 16) : Furor illis... Et ecce sermones ejus...

    f. 19v

    Incipit du lemme biblique

    Simile est regnum caelorum decem virginibus... (Mt. XXV, 1).

    Incipit

    Regnum caelorum in hoc loco significat praesentem Ecclesiam...

    f. 85

    Incipit du lemme biblique

    [V]enite, filii, audite me... (Ps. XXXIII, 12).

    Incipit

    Audite, fratres carissimi, quam dulci voce...

    f. 44v

    Incipit du lemme biblique

    Vulpes foveas habent... (Mt. VIII, 20)

    Incipit

    De impietate hominum Dominus et redemptor noster, fratres carissimi...

    f. 10v

    CAESARIUS ARELATENSIS ep. (s.) -- Sermones singuli
    DÉCORATION -- Initiales ornées à la plume De couleur noire (ou brune), (XIIe s.)
    GAUFRIDUS BABIO, O.S.B. -- Sermones. Collectiones sermonum
    HENRI II, roi de France -- Possesseur
    HOMÉLIAIRES -- Homiliaria carolina. De Tempore. Fragmenta
    Parchemin -- Restaurations anciennes par couture ou par collage de fragments de parchemin
    RELIURE -- Reliures aux armes de Henri II
    RELIURE -- Tranches dorées et ciselées
    SERMONS -- De Tempore : De Passione Domini
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Johannes Baptista
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Johannes evangelista ap.
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Maria (b. Virgo). Sermones singuli
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Adnuntiatio
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Nativitas
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Purificatio
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Omnes Sancti
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Stephanus protomartyr
    SERMONS -- Sermones communes Commune sanctorum
    SERMONS -- Sermones de diversis Ad paenitentes

Source des données