Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q382802
Source des données : BnF Archives et manuscrits
Recueil d'extraits des Pères de l'Église et de documents rassemblés en Angleterre pendant le règne d'Edouard VI et annotés par Pierre Alexandre ; sur ce personnage, cf. O. Michotte, Un réformateur, Pierre Alexandre, Neufchâtel, 1913.
F. I « Sententiae Patrum de eucharistia », titre inscrit à l'encre rouge dans la partie supérieure ; dans la partie inférieure, de la même main, et à l'encre rouge : « Nosse Deum, radix immortalitatis » et signature : « P. Alexandre, Attrebatensis » ; au-dessous du premier, autre titre d'une main du XVIIe s. : « Loci communes ex Patribus de sacramento eucharistiae ».
F. IIv-IIIv Tables du recueil, avec références ajoutées, en rouge, par Pierre Alexandre : « Sequuntur nomina conciliorum, summorum pontificum et sanctorum Patrum ex quibus desumpta sunt quae continentur in hoc libro... » (IIv-III) ; — « Sententiae quorundam recentium de eucharistia... » (IIIv).
F. IV-IX Extraits de s. Irénée, Adversus haereses, III, 33 ; IV et V, passim (P. G., VII, 958-1176, passim), avec quelques titres et manchettes ajoutés par P. Alexandre.
F. X-XVv « Index memorabilium quae continentur collectaneis ex Dionysio, Ignatio, Policarpo et Irenaeo juxta ordinem alphabeticum conscriptus ». A la fin : « Finis 29 aprilis 1550 », suivi d'une mention occupant trois lignes, cancellée, et de « ?????? ».
F. 1-184 Extraits et résumés de textes des Pères sur l'eucharistie : « Collectanea quaedam ex libro b. Dionisii de caelesti Hierarchia. Caput 1. Impossibile est humanae menti.... — ... Cassiodorus in psalmo 110. Tu es sacerdos... sacrificia de medio probentur ablata ». Textes attribués à : s. Denys (1-9v) ; s. Ignace (9v-13v) ; Polycarpe (13v) ; s. Irénée, et introduction d'Erasme à l'édition de ses oeuvres, avec renvois aux extraits précédents f. IV-IX (14-40) ; Justin, extrait de la seconde Apologie, en grec, avec traduction latine (40v-43) ; extraits du Nouveau Testament suivis de quelques références patristiques (45-46) ; textes attribués à Tertullien, et commentaires de « Beatus Rhenanus » sur son oeuvre (46-50v) ; Origène (50v-58v) ; s. Cyprien (59-65v) ; s. Cyrille d'Alexandrie (65v-77v, 82) ; s. Athanase (78-78v) ; s. Grégoire de Nazianze (78v) ; s. Jean Chrysostome (79-81, 83v-107) ; s. Ambroise (107-115v) ; s. Jérôme (115v-121v) ; s. Hilaire (122-123v) ; Basile (124-125v) ; Eusèbe, et Histoire tripartite (125v-126) ; Hesichius (126v-127v) ; aux papes : s. Clément, Alexandre V, s. Calixte I, s. Léon, s. Gélase, Innocent III, s. Grégoire le Grand (127v-129v) ; à s. Augustin (130-135, 140-165v) ; extraits des conciles (165v-166v) ; textes attribués à Honorius (166v) ; Bède (166v-168) ; s. Fulgence (168v) ; Remigius (168v) ; Théophilacte (168v-169) ; s. Jean Damascène (169-171) ; Oecumenius (171v) ; s. Bernard (172-173) ; Ratramne (173-176) ; Ives de Chartres (176-177) ; Raban Maur (177v-178v) ; s. Anselme (178v-179v) ; Eusèbe [Ps. Eusèbe d'Emèse, Hom. 16] (180-182) ; Theodoret (182-183) ; Théophile d'Alexandrie (183) ; Haimon (183v) ; Cassiodore (184) ; une partie des textes ont été soulignés en rouge ; annotations de la main de P. Alexandre.
F. 188-236v Extraits d'auteurs du XVIe s. sur l'eucharistie ; plusieurs titres ont été complétés ou ajoutés par Pierre Alexandre. [JAN] LASKI. « Breve et clarum doctrinae de coena Domini compendium per dominum a Lasco. Res plane dolenda est... — ...illique servire possimus. Amen » ; cf. Hospinianus, Historiae sacramentariae pars altera, Zürich, 1602, f. 219v (188-190v) ; — « Ejusdem ad quosdam fratres in Saxonia habitantes de verbore [sic pro : verborum] Cene interpretatione. Videmus excitatam esse nostro hoc tempore... — ... unanimes permaneamus. Amen » (190v-198). — PIETRO MARTIRE VERMIGLI. « Sententia domini Petri Martiris de eucharistia. Qui disputationem eucharistiae attigerunt... — ...quo melius res intelligatur... propositiones volo subjicere, quibus totam hanc disputationem curabo... complecti » (198-217v) ; — Propositiones : « Prima. In sacra Coena... — ... Nona... adhibendam censeo » ; cf. Hospinianus, op. cit., f. 210 (218-227v) ; — JOHANN HAUSSCHEIN ou HUSSGEN, dit OECOLAMPADIUS. « Sententia Oecolampadii de eucharistia [Epistola ad Nicolaum Prugner]. Gratia et pax a Deo Patre... — ... spera in Domino. Basileae 19 april. [1525] » (DD. Joannis Oecolampadii et Huldrichi Zwingli Epistolarum libri IV ... Bâle, 1536, f. 116-116v) (228). — MARTIN BUTZER : « Sententia domini Martini Buceri de veritate Corporis Cristi in eucharistia [5 jun. 1544]. De omni mysterio Christi... — ... et de aliis ejus mysteriis » (Confessio D. Martini Buceri de s. eucharistia Argentinae in schola publica dictata an. 1544, Scripta eruditorum... virorum de controversia coenae Domini, 1561, 19-30) ; cf. Hospinianus, op. cit., f. 189v-191v (228v-231) ; — « De caelis in quos ascendit Christus super verba Actorum I° per Martinum Bucerum. In altum sublatus est. Caeli in quos Christus ascendit... — ... vera Evangelii fides » [Argentinae, 3 maii 1546] (231-232) ; — « Epistola domini Martini Buceri ad que[m]dam amicum [Johannem a Lasco] in qua tractat de veritate Corporis Cristi in eucharistia. Gratiam et pacem, vir sanctissime, quas apud... dominum Albertum... — ... Datum Argentinae 16 aprilis anno 1545. Deditissime pater in Domino Martinus Bucerus. Illud inter tumultum... — ...confutandas esse putarint » (J. V. Pollet, Martin Bucer, Paris, 1958, Doc. XXXIV, 222-234, avec quelques variantes) (232-236v).
F. 237v-263 « De vero usu... sacrosancte Coene dominice loci communes aliquod [sic] summa diligentia selecti ex puris fontibus sacre Scripture sanctorumque Patrum sententiis anno Domini 1552 regni vero pientissimi regis Edouardi [sic] sexti perpetue memorie venerandi anno 3° [sic] », note en cursive de la main de Pierre Alexandre (237v) ; « Loci communes de eucharistia. Primus locus contra transubstantiationem... — ... offerri debet, etc. supra fol. 178 ». Texte corrigé, complété et annoté de la main de Pierre Alexandre ; cf. ms. Dupuy 424, f. 64-109, autre rédaction plus développée du même recueil d'extraits, transcrite par le même copiste et annotée par P. Alexandre (238-263).
F. 263-266v [De missa papistica] « Omnis cultus humanus in rebus divinis... — ... et abominatio publica, ut declaratum est, ergo, etc. ».
F. 267-267v « Pro sacramentariis », liste de citations scripturaires. A la fin : « Ad haec respondet Pomeranius in libro confessionis suae, de sacramento Corporis et sanguinis Christi » ; cf. J. Bugenhagen, Contra novum errorem de sacramento Corporis et sanguinis... Christi, 1525.
F. 268-274 « Ex syngrammate Suevorum [1525]. Quod in sacramento panis et calicis miraculum sit. Quicquid in hoc sacramento miraculi est... — ... animi gratitudine recipientes » ; cf. C. M. Pfaff, Acta et scripta publica ecclesiae Wirtembergicae, Tubingen, 1720, 153-197.
F. 274 JOHANN BRENZ. « De eucharistia. Brentius in epistola ad Bucerum de verbis Domini : Hoc est corpus meum... Huic verbo tradidit Christus... — ... ad nos corpus affert » (Epistola Joannis Brentii de verbis Domini [1525], extrait).
F. 274v-280 Résumés et extraits d'écrits concernant la controverse anti-zwinglienne sur l'eucharistie, 1525-1530. « Argumentum zwinglicum » (274v-275v) ; « Oecolampadius » (275v-276) ; « ex libello Lutheri de verbis Christi : Hoc est corpus meum, contra sacramentarios spiritus » [1527] ; cf. Lutherswerke, éd. Weimar, XXIII, 38-320, passim (276-277) ; « Philippus Melanchton, contra tropologiam in his verbis : Hoc est corpus meum, in libro Sententiarum veterum scriptorum » [1530] (Ph. Melanchton, dans Corpus Reformatorum, XXIII, col. 749) (277-278) ; « Biblibaldus Byrckhemerus, in libro de vera carne et sanguine Domini » ; cf. Willibald Pirckheimer, De vera Christi carne... ad Joan. Oecolampadium responsio, Nuremberg, 1526 ; Idem, Responsio secunda, ibid., 1527 (278-280).
F. 284v Note en cursive de la main de Pierre Alexandre ; cf. ms. Latin 1647, f. 373-456v ; Genève, Bibl. publ. et univ., lat. 112, f. 176 : « Conju[n]gimur cum Christo... Hebr. II... — ... esse ad desteram [sic] Patris », et rosaces dessinées à la plume.
F. 180-182. [EUSEBIUS « GALLICANUS », Homilia] ; cf. ms. Latin 3730, f. 146v-151v.
Brentius in epistola ad Bucerum de verbis Domini...
f. 274
[...] Caeli in quos Christus ascendit est immensa illa...
f. 231
Conjugium cum Christo sanguine et corpore...
f. 284v
Conjungimur cum Christo sanguine et corpore...
De omni mysterio Christi quid sentiendum et loquendum sit...
f. 228v
Deditissime pater in Domino Martinus Bucerus. Illud inter tumultum...
f. 236
Gratia et pax a Deo Patre. Ego a te, mi frater...
f. 228
Gratiam et pacem, vir sanctissime, quas apud optimum virum...
f. 232
Huic verbo tradidit Christus corpus et sanguinem suum...
Impossibile est humanae menti ad spiritualem illam caelestium distinctionem...
f. 1
In altum sublatus est (cf. Act. I, 9-11)
Caeli in quos Christus ascendit est immensa illa...
In sacra Cena communicantibus adest Christus...
f. 218
Magnitudo caelestium beneficiorum angustias humanae mentis excedit ; et propterea ita ordinavit...
f. 180
Omnis cultus humanus in rebus divinis praeter verbum Dei...
f. 263
Primus locus contra transsubstantiationem...
f. 238
Qui disputationem eucharistiae adtigerunt...
f. 198
Quidquid in hoc sacramento miraculi est, id propter verbum est...
f. 268
Res plane dolenda est adeoque et pudenda prorsus...
f. 188
Videmus excitatam esse nostro hoc tempore gravissimam in Ecclesia controversiam...
f. 190v
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF