Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q208040
Manifeste IIIF
Numérisation intégrale
Parch., XIVe s., 81 ff., 282 X 208 mm., 2 col. Recueil de deux parties à peu près contemporaines :
1 — f. 1-63 : just. : 205 X 140 mm., 38 lignes, réglure à l’encre. Cahiers : 18(-1), 28(-1), 38(-1), 48(-1), 58(-1), 68(-1), 78(-2), 88(-1), 98, non signés, avec réclames horizontales dans le coin droit à la fin de chaque cahier. Au f. 1, bordure de style universitaire parisien dans la marge gauche, faite de gros traits dentelés alternativement rouges et bleus, grandes initiales bleues et rouges à filigranes alternés, autres initiales alternativement bleues à filigranes rouges et rouges à filigranes bleus, quelques dessins à la mine de plomb de figures humaines et d’animaux dans les marges des f. 6, 8, 14, 16 v° et 50 v°. Quelques corrections et notes marginales. Table ancienne de cette partie du manuscrit au f. 63 v° col. 1.
inc. : « nec penitus inmissis... » (f. 2).
expl. : «... mortificationis sue uitulus » (f. 79 v°).
: « per fortitudinem securitatis... » (f. 80).
Source des données : Persée - DER-IRHT, XLI
1 — f. 1 col. 1-63 v° col. 1 : Florilegium gallicum (ms. c de Hamacher).
f. 1 col. 1-7 v° col. 1 : QVINTILIANVS, Institutio oratoria (extraits).
titre : « Verba Quintiliani in primo libro de oratoriis institutionibus ».
inc. : « Si studiis scolas prodesse moribus autem nocere... » (I, 2 § 3).
f. 2 v° col. 2 : «... aliorum constricta, aliorum etiam dissidentia // » (I, 11 § 10).
1 feuillet manque.
f. 3 col. 1 : « // -tur et infirmi plura minantur, ut corpora... » (II, 3 § 8-9).
expl. : «... tamen nobis ex uilioribus [sic] grata sit » (X, 1 § 58).
f. 7 v° col. 1-col. 2 : Ps. QVINTILIANVS, Declamationes maiores (extraits).
titre : « In libro causarum. Causa prima pro ceco contra nouercam ».
inc. : « Plurimum ceco deperit de reuerentia...» (II, 1).
expl. mutilé : «... temeritas omnis animorum calamitate corporum // » (réclame : « frangitur » — I, 6).
plusieurs feuillets manquent.
f. 8 col. 1-25 col. 2 : CICERO, Opera (extraits).
f. 8 col. 1-14 v° col. 2 : De officiis.
titre courant : « Primo de officiis ».
inc. mutilé : « // bonum ciuem et dicere...» (I, 124 — éd. J. Hamacher, Florilegium gallicum..., cit. infra, p. 304).
expl. mutilé : «... in deformitate corporis habeat aliquid // » (III, 105 — éd. cit., p. 352).
f. 15 col. 1-19 v° col. 1 : De amicitia.
titre courant : « Tullius de amicitia ».
inc. mutilé : « // horum uita laudabilis. Item idem per contrarium... » (§ 22-23 — éd. cit., p. 361).
expl. : «... etsi magna sint, debent esse tollerabilia » (27 § 104 — éd. cit., p. 392).
f. 19 v° col. 1-21 v° col. 2 : De senectute.
titre : « In libro de senectute. Que utilitas Philosophie ».
inc. : « Nvmquam satis digne poterit laudari philosophia...» (1 § 2 — éd. cit., p. 395).
f. 20 v° col. 2 : «... caret etiam innolentia [sic] et cru // » (§ 44 — éd. cit., p. 404), 1 feuillet manque.
f. 21 col. 1 : « //-te probo eamque modicam...» (§ 65 — éd. cit., p. 410).
expl. : «... aliarum rerum sic uiuendi modum » (23 § 85 — éd. cit., p. 415).
f. 21 v° col. 2-23 col. 2 : Paradoxa ad Brutum.
titre : « In Paradoxis. De ui eloquentie ».
inc. : « Nichil est tam incredibile quod non dicendo... » (prol. 3).
expl. : «... pauperes atque inopes estimandi sunt » (6 § 52 — éd. cit., p. 418-427).
f. 23 col. 2-24 v° col. 1 : ‹De oratore›.
titre : « De studio ».
inc. : « Nemo in aliqua scientia uehementius studuisse...» (I, 3 § 10).
expl. : «... plena doloris plena ueritatis » (II, 17 § 73 — éd. cit., p. 429-437).
f. 24 v° col. 1-col. 2 : Orationes.
titre : « Orationes Tullii ».
f. 24 v° col. 1-col. 2 : Pro M. Marcello.
titre : « Cicero pro M. Marcello ».
inc. : « Ille uero fortunatus est...» (1, 4).
expl. : «... se maluisse quam uincere » (6, 16).
f. 24 v° col. 2 : Pro Q. Ligario.
titre : « Pro Ligario ».
inc. : « Nichil tam populare quam bonitas...» (12, 37).
expl. : «... ut uelit seruare quam plurimos » (12, 38).
— Pro rege Deiotaro.
titre : « Pro Deiotaro ».
texte : « Nemo fere est qui sin periculi... quam reo prebeat » (2, 4).
f. 24 v° col. 2 : Ps. CICERO, Oratio pridie quam in exilium iret (extraits).
titre : « Pridie quam iret in exilium ».
inc. : « Officium liberale est serere beneficium...» (1, 2).
expl. : «... quam supplicio addiceretur » (7, 17).
f. 24 v° col. 2-25 col. 2 : CICERO, Orationes (extraits).
f. 24 v° col. 2 : Pro P. Sestio.
titre : « Pro Cestio [sic] ».
inc. : « Siquid aliqui aliquando molestie...» (cf. 6, 14).
expl. mutilé : «... perspici non possint. Quis unquam // » (9, 22).
f. 25 col. 1 : ‹Cum populo gratias egit›.
inc. mutilé : « // quam qui nunquam egro corpore... ».
expl. : «... quam assidue percepta delectant » (1, § 4).
— In P. Vatinium testem.
titre : « Contra Vatinium ».
texte : « Quid quisque nostrum de se sensiat uel loquatur non est sane requirendum boni uiri iudicent idem maximi momenti et ponderis » (4 § 9)
— De domo sua.
titre : « Pro domo sua ».
inc. : « In imperita multitudine hoc uiciosissimum...» (2 § 4).
expl. : «... est in carendo patientia » (58 § 146).
— De prouinciis consularibus.
titre : « De prouinciis consularibus ».
texte : « Non his solum gratus esse debet qui accepit beneficium uestrum etiam is cui potestas accipiendi fuit » (17 § 41).
— De haruspicum responsis.
titre : « De responsis aruspicum ».
inc. : « Corporis quidem nostri infirmitas...» (18 § 39).
expl. : «... uictoris dominatus et regnum » (25 § 54).
f. 25 col. 1-col. 2 : Pro L. Cornelio Balbo.
titre : « Pro Cornelio Balbo ».
inc. : « Est seculi hec macula quedam... » (6 § 15).
expl. : «... ingenium et artem sepe uincit » (20 § 45).
f. 25 col. 2 : Ps. SALLVSTIVS, Inuectiua in Ciceronem (extrait).
titre : « Sallustius contra Tullium de ipso ».
inc. : « Homo leuissimus supplex inamicis amicis... ».
expl. : «... nominari non possunt inhonestissima » (3, 5).
— Ps. CICERO, Inuectiua in Sallustium (extraits).
titre : « Tullius contra Salustium ».
inc. : « Non qui ita uiuit aliter...» (1 § 1).
expl. : «... quam eos qui commiserunt » (8 § 22).
f. 25 col. 2-28 v° col. 2 : CICERO, Opera (extraits).
f. 25 col. 2-26 col. 1 : Orationes in M. Antonium Philippicae.
titre : « Tullius in Philippica prima ».
inc. : « vos nobiles magna quedam spectare docet...» (I, 12 § 29).
expl. : «... ad summam laudem gloriamque contenderet » (XIV, 12 § 32).
f. 26 col. 1-28 v° col. 2 : Tusculanae disputationes.
titre : « Tullius in libro primo Tusculanarum ».
inc. : « Qve melior est in hominum genere...» (I, 14 § 32).
expl. : «... ipsam continens animi pulcritudo uocatur » (IV, 13 § 31) (réclame : « epistole Senece »).
f. 29 col. 1-36 v° col. 2 : SENECA, Epistulae ad Lucilium (extraits).
titre : « Epistole Senece. Epistola prima ».
inc. : « Qvedam tempora eripiuntur nobis...» (1 § 1).
f. 29 v° col. 2 : «... composita paupertas lex autem illa nature scis // » (4 § 10).
f. 30 col. 1 : « // et contubernale. Ita sapiens se contentus est... » (9 § 5).
f. 35 v° col. 2 : «... hodie uelis quam heri. Mutatio // » (réclame : « uoluntatis » — 35 § 4).
f. 36 col. 1 : « // quibus non cum fama sed cum rerum natura deliberandus est...» (81 § 29).
f. 36 v° col. 2 : «... quia superuacua didicerunt » (88 § 37).
f. 36 v° col. 2 : Ps. SENECA, Epistulae ad Paulum (Clavis n° 191, extrait).
titre : « Ad Paulum ».
texte : « Feramus equo animo fortunam et utamur foro quod sors concessit donec inuicta felicitas finem nobis imponat » (ép. 11 — éd. C. W. Barlow, Epistolae Senecae ad Paulum et Pauli ad Senecam..., Rome, 1938, p. 133-134).
— Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667).
titre : « Epitaphium ipsius ab ipso editum » (v. 1-4).
f. 37 col. 1-37 v° col. 2 : SENECA rhetor, Controuersiae seu Declamationes (extraits).
titre : « Seneca in Declamationibus libro primo ».
inc. : « Iocundum est redire in antiqua studia... » (I, prol. § 1).
expl. : «... excogitauit supplicio sepe excipiat suo » (X, prol. 6).
f. 38 col. 1-42 v° col. 2 : SENECA, Opera (extraits).
f. 38 col. 1-40 v° col. 1 : De beneficiis.
titre : « Seneca de beneficiis libro primo ».
inc. : « INter plura maximaque uicia nichil est... » (I, 1 § 2).
expl. : «... hoc est magni animi perdere et dare » (VII § 32).
f. 40 v° col. 1-42 col. 1 : De clementia.
titre : « Seneca in libro de clementia libro primo ».
inc. : « RECte factorum uerus fructus... » (I, 1 § 1).
expl. : «... in rectum praua flectantur » (II, 7 § 5 fin).
f. 42 col. 1-42 v° col. 2 : De remediis fortuitorum.
titre : « In libro de remediis fortuitorum. De morte ».
inc. : « STultum est timere quod uitare...» (II § 3 — Ps. Seneca, Liber de moribus, 39)
expl. : «... non qui aliis uidetur sed qui sibi » (XVI, § 9 fin).
f. 42 v° col. 2-43 v° col. 1 : ‹MARTINVS BRACARENSIS› seu Ps. SENECA, Formula uitae honestae (Clavis n° 1080, extraits).
titre : « Seneca in libro de.IIIIor. uirtutibus. De prudentia ».
inc. : « Qvi prudentiam sequi desiderat tunc recte uiuet...» (2 — éd. C. W. Barlow, Martini Bracarensis opera omnia (Papers and Monographs of the American Academy in Rome, 12), New Haven, 1950, p. 238).
expl. : «... ubicumque de ueritate tractatur » (5 — éd. cit., p. 247).
f. 43 v° col. 1-2 : Ps. SENECA, Liber de moribus (extraits).
titre : « Seneca in libro de moribus ».
inc. : « EDucatio et disciplina mores facit...» (2).
expl. : «... contemptum effugere quam diuiti inuidiam » (133).
f. 43 v° col. 2-44 col. 2 : SENECA, Naturales Quaestiones (extraits).
titre : « Seneca in libro Naturalium questionum. In.III°. ».
inc. : « INter nullos magis quam inter philosophos... » (IV b, 3 § 6).
f. 43 v° col. 2 : «... tamen nobis promittimus permansura bona fortune // » (VI, 1 § 14).
f. 44 col. 1 : « // suam effugit. Hec est assidua et ineluctabilis...» (III, praef., § 16).
expl. : «... si falsa sine teste derisus est » (IV a, praef., § 18-19).
f. 44 v° col. 1-46 col. 2 : Ps. VARRO, Sententiae (extraits).
titre : « Incipiunt sententie Varronis ad Papirianum Athenis audientem ».
inc. : « Expedit uulgo timor mortis...» (Sent. 2).
expl. : «... inexperienti quam et certum experto...» (Sent. 152 — éd. P. Germann, Die sogenannten Sententiae Varronis, Paderborn, 1910, p. 30-43).
f. 46 col. 2-47 col. 1 : CALCIDIVS, Timaeus Platonis (extraits).
titre : « Ex Platone. Quod uirtus nulla uincitur difficultate ».
inc. : « Qvid unquam generosam magnanimitatem uel aggredi pigeat...» (prol.).
expl. : «... forent mutue uoluntatis indicia » (47 C — éd. A. Gagnér, op. cit. infra, p. 182-190 ; éd. Hamacher, p. 239-243).
f. 47 col. 1 : MARTIANVS CAPELLA, De nuptiis Philologiae et Mercurii (extrait).
titre : « Ex Marciano. Versus ».
inc. : « Anxia cum trepidis nutat sententia rebus... ».
expl. : «... Cura facit dubios et spes incerta fatigat » (I, 21 — éd. cit., p. 245).
f. 47 col. 1-47 v° col. 2 : MACROBIVS, Commentarius in Ciceronis Somnium Scipionis (extraits).
titre : « Ex Macrobio libro primo ».
inc. : « Sine iusticia non solum res publica...» (I, 1, 4 — éd. cit., p. 247).
expl. : «... hominum interitu et obliuione posteritatis extinguitur » (I, 7, 5 — éd. cit., p. 251).
f. 47 v° col. 2 : PRISCIANVS, Institutiones grammaticae (extrait).
titre : « Priscianus in prohemio de octo partibus ».
texte : « Nichil perfectum in humanis inuentionibus » (prooemium, 3 — éd. cit., p. 253).
~ f. 47 v° col. 2-51 v° col. 2 : BOETHIVS, Opera (extraits).
f. 47 v°-51 col. 2 : Consolatio Philosophiae (Clavis n° 878).
titre : « Boetius in .I°. de consolatione. Quod scientia non possit auferri ».
inc. : « Has solas nullus potuit peruincere terror... » (I, m. 1, 5).
f. 48 v° col. 2 : «... mundane felicitatis mutacio cum // » (II, m. 3, titre — éd. cit., p. 205-213).
f. 49 col. 1 : « // patientiam paulisper assumpsit...» (II, 7, 20 — éd. cit., p. 219).
expl. : «... cum ante oculos iudicis agimus cuncta cernentis » (V, 6, 48 — éd. cit., p. 237).
f. 51 col. 2 : De syllogismo categorico (Clavis n° 884, extrait).
titre : « Boethius in Cathegoricis sillogismis ».
texte : « Nemo si quid in puerilibus disciplinis acceperit id sacrosanctum iudicet quando quidem res teneris auribus accomodatas senior philosophie tractatus eliminat » (I — P. L., 64, col. 793).
— De syllogismo hypothetico (Clavis n° 886, extraits).
titre : « In hypotheticis ».
inc. : « Nullum bonum est quod non pulcrius...» (I — P. L., 64, col. 831 B).
expl. : «... quam ei quem diligit confitetur » (I — P. L., 64, col. 831 D).
f. 51 col. 2-51 v° col. 1 : De diuisione (Clavis n° 887, extrait).
titre : « In diuisionibus ».
texte : « Quis hec non uideat plurimum ad bonorum artium ualere defectum si apud mentes hominum numquam sit desperatio displicendi » (P. L., 64, col. 877).
f. 51 v° col. 1-53 col. 1 : PETRONIVS, Satiricon (extraits).
titre : « Ex Petronio. De scolarium quorumdam ruditate ».
inc. : « Ego adolescentulos existimo in scolis...» (1, 3 — éd. cit., p. 124).
les extraits 18 et 34 n’ont pas été copiés.
expl. : «... clausum possidet archa Iouem » (137, 9 — éd. cit., p. 138).
f. 53 col. 1-54 v° col. 2 : TERENTIVS, Comoediae (extraits).
f. 53 col. 1 : Andria.
titre : « Terentius in Andria. Contra maledicos ».
inc. : « DEsinant male dicere, male facta ne noscant sua...» (22-23).
expl. : «... qui perget que uult dicere ea que non uult audiet » (920 — éd. A. Gagnér, op. cit. infra, p. 128-132 ; éd. cit., p. 162-164).
f. 53 col. 2 : Eunuchus.
titre : « In Eunucho ».
inc. : « Que res in se neque consilium... » (57).
expl. : «... principio magna familiaritas conflata est » (874-875 — éd. A. Gagnér, op. cit. infra, p. 134-138; éd. cit., p. 164-166).
f. 53 v° col. 1 : Heautontimorumenos.
titre : « In Eautontimorumenon ».
inc. : « Tantumne est ab re tua ocii tibi...» (75).
expl. : «... dumque ignoras, ubi cognosceris facilia » (1059 — éd. A. Gagnér, op. cit. infra, p. 138-142 ; éd. cit., p. 167-168).
f. 53 v° col. 2-54 col. 2 : Adelphoe.
titre : « In Adelphis ».
inc. : « Profecto hoc uere uulgo dicitur...» (28).
expl. : «... in experiundo repudies » (858 — éd. A. Gagner, op. cit. infra, p. 144-152 ; éd. cit., p. 169-172).
f. 54 v° col. 1 : Hecyra.
titre : « In Echira de ultione in aduersarios ».
inc. : « Iniurium non uidetur...» (72).
expl. : «... equum est te ferre incommoda » (840 — éd. A. Gagner, op. cit. infra, p. 152-158; éd. cit., p. 173-175).
f. 54 col. 2 : Phormio.
titre : « In Phormione contra imprudentiam, infidelitatem, inconstantiam... ».
inc. : « Quam inique comparatum est... » (41).
expl. mutilé : «... accipitri non tenditur neque miluo qui male fa // » (330 — éd. A. Gagnér, op. cit. infra, p. 158-160 ; éd. cit., p. 175-176).
f. 55 col. 1 : ‹Querolus› (extraits).
inc. mutilé : « // contra me futurum uideo » (V, 3, v. 78).
suivi de : « Tres edaces domus una non capit » (V, 4 — éd. A. Gagnér, op. cit. infra, p. 178).
f. 55 col. 1-58 v° col. 1 : SALLVSTIVS, Opera (extraits).
f. 55 col. 1-56 v° col. 2 : De coniuratione Catilinae.
titre : « Salustius in prologo Catilinarii. Quod ingenium uiribus prestantius ».
inc. : « PECcora natura prona finxit...» (1, 1).
expl. : «... audatia pro muro habetur » (58, 17 — éd. cit., p. 181-191).
f. 56 v° col. 2-58 v° col. 1 : De bello Iugurthino.
titre : « In prologo Iugurthini. Quid prosit uel noceat animo ».
inc. : « Dux atque imperator uite mortalium animus est... » (1, 3).
expl. : «... regie uoluntates plerumque ut uehementes sic mobiles » (113, 1 — éd. cit., p. 191-202).
f. 58 v° col. 2-60 v° col. 2 : GELLIVS, Noctes Atticae (extraits).
titre : « Ex Agellio noctium Atticarum. In primo ».
inc. : « SAluti perpetue potiusquam breui uoluptati consulendum est... » (I, 17 § 1).
expl. : «... quam si probrum et adulterium admisissent » (X, 23 § 1).
f. 60 v° col. 2-62 col. 1 : MACROBIVS, Saturnalia (extraits).
titre : « Ex Macrobio Saturnalium ».
inc. : « MVltas uariasque res in hac uita... » (I, début).
expl. : «... ut ederent et biberent atque esse ut uiuerent » (I, 8 § 16).
~ f. 62 col. 1-63 v° col. 1 : CASSIODORVS, Variae (Clavis n° 896, extraits).
titre : « Cassiodorus in prologo epistularum quas de negotiis curialibus ad diuersas personas scripsit ex parte regis Theodorici ».
inc. : « Dictio semper agrestis est que aut sensibus electis...» (préf., 3 — éd. Th. Mommsen, Cassiodori senatoris Variae (M. G. H., Auct. antiq., 12), Berlin, 1894, p. 3).
expl. : «... utile uidetur quod aduersa uoluntate conceditur » (I, 38 § 1 — éd. cit., p. 35).
Origine : 1 — française, région de Paris, d’après l’écriture assez anguleuse et la décoration de style universitaire parisien.
Possesseur : 1 — Hellin de Dury (Hellinus de Duriaco), chanoine de Cambrai, docteur en théologie et maître à la Sorbonne, curé de Saint-Sulpice de Favières (diocèse de Paris, arrondissement de Rambouillet), qui a laissé son nom au bas du f. 63 v°, après une liste de cardinaux : « Hellinus de Dury ». Cf. aussi dans la marge inf. du f. 10 la copie d’une lettre de Pierre de Cros († 1362), cardinal-prêtre de Saint-Martin-aux-Monts, en faveur d’ Hellinus de Duriaco, alors curé de Saint-Sulpice de Favières.
1-2 — abbaye Saint-Vaast d’Arras, d’après l’ex-libris de 1628, suivi de la cote ancienne « C. 1 » dans la marge sup. du f. 1 : « Bibliothecae monasterii S. Vedasti Atrebatensis. 1628. C.1 », autre cote ancienne « C. 24 » dans la marge inf. du f. 1.
Source des données : Biblissima
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF