Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q385396
Source des données : BnF Archives et manuscrits
F. 1-122 Collection canonique en quatre livres : « Diversorum sententie patrum [L. I]. De primatu romane ecclesie in libro Deuteronomii » (1-32), 21 chapitres empruntés à la collection en 74 titres, chaque chapitre précédé d'une table donnant l'inscription et l'incipit des canons et comportant de nombreuses additions extraites des Fausses Décrétales ; au f. 32 : « Explicit I liber » ; — « Incipit II [liber] de sacratissimo pontificatu romano » (32-64), 21 chapitres précédés chacun d'une table et composés d'extraits de la collection en 74 titres, des Fausses Décrétales, de lettres de s. Grégoire et d'un fragm. de s. Ambroise ; en marge du f. 47v, trois canons ajoutés : « Nullum absolute ordinare debere... », « Clerici qui preficiuntur in pthociis... », « Non licere clericum in duarum civitatum... » [Conc. de Chalcédoine, vers. dyonisienne, c. 6,8 et 10] ; au f. 64 : « Explicit liber II » ; — « Incipit III [liber] de pontificali auctoritate et regali potestate » (64-98), 21 chapitres composés d'extraits des Fausses Decrétales, de la collection en 74 titres, des lettres de s. Grégoire, de l'Hom. XXVI in Evang. du même auteur, de s. Augustin, des Capitula Angilramni, de s. Fulgence de Ruspe et du c. 236 l. VII d'Anselme de Lucques ; au f. 98 : « Explicit liber III » ; — « Incipit IIII [liber] (98-122) : « De quattuor conciliis principalibus in primo canone. Canones generalium conciliorum... » [Préface de l'Isidoriana, avec quelques additions] (P. L., LXXXIV, 91-92) (98-99), extraits des canons des conciles dans la version pseudo-isidorienne : Nicée, c. 1 à 9, 11 à 14, 10, 15 à 20, « Forma symboli » (99-102v) ; Constantinople, c. 1, version dionysienne ; c. 2 et 3, « Forma symboli » (102v-103v) ; Ephèse (103v-104) ; Chalcédoine (104v-108) ; « Incipiunt quedam capitula e diversis conciliis sumpta » (108) ; Ancyre, c. 11, 14, 20 à 22 (108-108v), Néocésarée, c. 1, 7, 8 et 11 (108v-109) ; Gangres, c. 3 (109) ; Sardique, c. 3, 17 et 21 (109-109v) ; Antioche, c. 4, 11, 12, 16, 18 et 23 (109v-110v) ; Carthage III, c. 10, IV, c. 76, VII, c. 3 et 5 (110v-111) ; Milève, c. 12 et fin du c. 24 (111) ; Arles II, c. 19 et 25, III, c. 4 (111-111v) ; Valence, c. 4 (111v) ; Agde, c. 15, 20, 26, 34, 35 et 55 (111v-112) ; Orléans, c. 1 à 3, 5, 23 et 26 (112-113) ; Tolède IV, c. 17, 19, 23, 27, 30, 49 et 66, VII, fragments des c. 2 à 5, VIII, fragments des c. 5, 6, 8, et 9 IX, fragments des c. 10, 11, 16 et 17, X, fragments des c. 3 à 6, XI, fragments des c. 6, 7 et 14 (113-118v) ; Braga, I, c. 16 et 18, III, fragments des c. 1 et 2 (118v-119v) ; Séville I, fragm. du c. 3, II, fragm. du c. 6 (119v) ; Vaison, c. 4 (119v-120), extraits des Fausses Décrétales, des lettres de s. Grégoire, de Pélage II, du Pénitentiel de Raban Maur, et c. 51 du Concile de Tribur, a. 895 (121-121v) ; « Quod autem interrogasti... » [RABAN MAUR], même texte qu'au f. 121 ; « Ex epistola Augustini... De his de quibus requisistis qui ob causam frigide nature... — ... accipere conubia » [S. GREGORIUS] ; cf. Jaffé-L. n° 1934 (121v-122), ces deux derniers textes sont une addition un peu postérieure ; cf. P. Fournier, dans Mélanges... de l'Ecole française de Rome, t. XIV (1894), 147-223 ; Fournier-Le Bras, Hist. des coll. canoniques, II, 235-240.
F. 123-124 « Anno dominice incarnationis M°XC°V°, Indict. III, celebrata est Placentie synodus presidente domino Urbano papa... Facta est autem magna consultatio... — ... in qua conscriptus est : esse non debet » [Synode de Plaisance, a. 1095] (Mansi, XX, 804-807).
F. 124-125 De incestis epilogus breviter digestus. Synodus Calcedonensis sub Maritiano principe habita... — ... et his similia que secuntur » [Poenitentiale Valicellianum III] (Wasserschleben, Die Bussordnungen, 682-684).
F. 125-135v Collection canonique en 44 chapitres, provenant pour la plupart de la collection d'Anselme de Lucques d'après la recension faite par Dom Luc d'Achery sur les mss. Latin du Vatican nos 3531 et 4113 ; cf. Bibl. nat. ms. Latin 12450 et 12351 : « Seculares vero qui conjugulae consortium desiderat... [sic] » [ANSELMUS LUCENSIS, l. X, c. 6], ms. 12351, f. 34-34v (125-125v), « Qui voluntarie genitorem suum... » [l. XI, c. 47], ibid., f. 66v-67v (125v-125bis), « Si quis homicidium perpetraverit... » [l. XI, c. 48], ibid., f. 67v, « Si qua mulier invenerit juxta se infantem mortuum... » [l. XI, c. 41], ibid., f. 65v-66, « De homicidiis qui non sponte commissis... » [l. XI, c. 46] ibid., f. 66v, « Si quis filium suum non sponte occiderit... », « Si quis autem sacerdos cum filia sua spirituali... » [l. XI, c. 30], ibid., f. 63, « Si quis episcopus, presbiter aut diaconus... » [l. XI, c. 31], ibid., f. 63-63v (125bisv), « Si qua femina in fornicatione deprehensa fuerit... » [l. XI, c. 28], ibid., f. 64v-65v (125bisv-126v), « Quod si quis Dei sancteque ecclesie... » [l. III, c. 129], ms. Latin 12450, f. 261-261v (126v-127), « Quoniam non oportet filiam quam de sacro fonte... » [l. X, c. 28] (édit. Thaner, 495), c. 33 du ms. 12451, f. 41, « De his vero que in sepe dicto... — ... in cujuslibet scientie gloriantur » [S. LEO I, ad Theodoritum] (Hinschius, 565), la fin de cet extrait se trouve dans Anselme de Lucques l. VIII, c. 122 (édit. Thaner, 415), c. 142 du ms. 12450, f. 236 (127), « Sancto ac venerabili primatu suo. L. F. episcoporum humillimus ...De presbitero vero ab alio episcopo per pecuniam ordinato ... — ... omnipotenti Deo... » (127-127v), « Qui in aecclesia Christi morbidum aliquid... » [ANSELMUS LUCENSIS, l. XII, c. 51], ms. 12451, f. 118, Neminem putes ab errore ad veritatem... » [l. XI, c. 167], ibid., f. 97, « Dum initiatur conjugium tunc conjugii nomen... » [l. X, c. 1] (édit. Thaner, 483) (127v), « Si fuerit justus minister computo eum... » [l. IX, c. 32] (ibid., 469), c. 42 du ms. 12451, f. 24, « Firmissime tene et nullatenus dubites omnem hereticum... — ... aecclesie et reintegretur » [PSEUDO-AUGUSTINUS, De fide ad Petrum, c. 39] (P. L., XL, 776), « Si quis abjecerit non consecrationem sed res ipsas... — ... tantis sceleris anathematis mucrone succidat », « Presbiteri quos repperisti non incogniti... » [ANSELMUS LUCENSIS, l. VII, c. 97] (édit. Thaner, 403) (127v-128), « Sacramenta aecclesiae ab excommunicatis sive hereticis... » [l. IX, c. 33] (ibid., 470) (128v), « Quid gregi tamen dum sit de injusta obligatione pastoris. Sed sive inquiunt juste, sive injuste... — ... azimis sinceritatis et veritatis » (128v-129v), « Augustinus, de sermone habito in monte. Episcopus autem misse faciende secundum rationem... — ... que specialibus misteriis adornatur », le début de l'inscription a été gratté (129v-130), « Porro si indilectas [sic] fornicatio est et idolatria.. — ... utrum dimittat an dimittatur » [S. AUGUSTINUS, De sermone Domini in monte, l. I, c. 16 § 46, 47 et début du § 48] (P. L., XXXIV, 1252-1253) (130-130v), « Innocentii papae. De his qui propinquas sanguinis uxores... — ... quamdiu utrique vivit. Hii vero tales non possunt... — ... prolixiores perpetrationes peccati », « AUGUSTINUS ... Duo sunt in quibus temerarium judicium... — ... ne judecetur [sic] de vobis » [De sermone Domini in monte, l. II, c. 18 § 61] (P. L., XXXIV, 1297) (130v), « GREGORIUS PAPA ... Nos sanctorum de precessorum [sic] nostrorum statuta ... — ... voluerit non prohibemus » [synode de 1078] (Jaffé, Bibl. rer. germ., II, 308-309) (130v-131), « Jeronimus. Dificile immo inpossibile ut et presentibus... — ... et celo apareat gloriosus » [S. HIERONYMUS, Epist. 118, frag.] (P. L., XXII, 965) (131), « Epistola Hieronimi... ad Damasum... Noverit sancta auctoritas tua, papa venerande... — ... in ecclesia non fiant. Scias autem quia a sanctis patribus hii tales anathematizati sunt in Niceno consilio » [PSEUDO-HIERONYMUS, Epist. 43 ad Damasum, avec addition] (P. L., XXX, 301-302) (131-131v), « Epistola Damasii pape... De ora misce [sic] LXXII. Cum quadam die resideret sanctissimus papa Damasus... Dirigimus vestre fraternitati quia intentio... — ... latrones in cruce fuerunt cum eo » [DAMASUS I, ad Hieronymum presbiterum, précédé d'une introduction], Jaffé-L. n° 246 (131v-132v), « Decretum pape Gregorii VII super noturnale [sic] officium LXXIIII. In die resurrectionis usque sabbatum in albis... » [ANSELMUS LUCENSIS, l. VI, c. 208], ms. Latin 12450, f. 204, « Si quis apostolice sedi sine concordi... [l. VI, c. 12] (édit. Thaner, 272) (132v), « Si quis pecunia vel gratia humana... » [l. VI, c. 13] (ibid., 272-273), « Noli existimare neminem Deo placere... » [l. XIII, c. 4], ms. Latin 12451, f. 143v, « Gravide pugna conqueris : dubites nolo... » [l. XIII, c. 5], ibid., f. 144 (133-133v), « Gregorius... Et pridem glorie vestre... » [l. XIII, c. 7], ibid.,f. 144v (133v-134), « Gregorius... Glorie vestre... Suppliciter glorie vestre ... » [l. XIII, c. 7-8], ibid., f. 144v-145 (134-134v), « Periculose decipiunt qui existimant eos... » [l. XI, c. 44], ibid., f. 66 (134v-135), « Qui volontarie homicidium fecerit... » [l. XI, c. 45], ibid., f. 66v, « De homicidiis non sponte commissis... » [l. XI, c. 46], ibid., « Si quis casu non volens homicidium... » [l. XI, c. 49], ibid., f. 67v, « Si quis hominem publice penitentem... » [l. XI, c. 50], ibid., suivi de la rubrique du c. 51 : « De penitentia matricide. N. » (135), f. 135-135v, « Gregorius... Luminosus abbas monasterii sanctorum Andree... — ... devotione perficiant » [S. GREGORIUS, Reg. V, 49] ; Jaffé-L. n° 1362.
F. 136 HORMISDAS PAPA : « Epistola Ormisde pape. Si quis diaconus aut presbiter post aceptam benedictionem... — ... imitantes qui dixit : lavabo... » ; Jaffé-L. n° 868, fragm., texte inachevé transcrit d'une autre main que le reste du cahier.
F. 138-140 « Habent etiam id bonum conjugia quod carnalis... — ... carnale debitum cogunt » [S. AUGUSTINUS, De bono conjugali, c. 3, 4 et 5 incomplet] (138-140), « Item in eodem libro. Qui dimittit uxorem suam excepta causa fornicationis... — ... velit tanta firmitas vinculi [conjugalis] » [c. 6 fin et c. 7 incomplet] d'une main différente de celle qui a transcrit les premiers chapitres (C. S. E. L. , XL, 191-194 et 196-197) (140) ;
F. 140v-143 « AUGUSTINUS, contra Donatistas. Si, inquiunt, oportet ut nos extra ecclesiam... — ... ut veraciter coalescat arboris vite » [Epist. 185, contra Donatistas] (C. S. E. L., LVII, 38-44).
F. 143-145v « Johanni Dei gratia Lugdunensis prime sedis episcopo eadem gratia Senonensium archiepiscopus, W. Pari[si]ensis episc., L. Aurelianensis episc., cum ceteris episcopis Senonensis provincie... Jure primatus vestri invitastis nos ad concilium apud Ansam... — ... munitum sit scribtura [sic] canonica Valete » [IVO CARNOTENSIS, Epist. CCXXXVI] (P. L., CLXII, 238-242).
F. 146-148v « Quomodo et a quibus personis facienda sit electio Summi Pontificis. Nicolai decretum, cap. primo. In nomine Domini Dei Salvatoris... — ... vinculis absolvit. Nicolaus episcopus... — ... et diaconibus subscripserunt » [NICOLAUS II, Constitutio de electione Summi Pontificis] ; Jaffé-L. n° 4398 ; cf. A. Michel, dans. Historisches Jahrbuch, t. LIX (1939), 291-351 (146-147v), Promotiones et consecrationes episcoporum... — ... sinodus diffinivit et statuit » [Conc. de Constantinople, a. 869, c. 22] (Mansi, XVI, 174), [JOHANNES III] « Petrus princeps apostolorum adjutores sibi — ... per manus impositionem pertinent » [Ad episc. Germaniae et Galliae] (Hinschius, 716), [GELASIUS I] « Nathan propheta palam publiceque... — ... consequenter absolvit ». [Ad episc. Dardaniae] (Hinschius, 644) (147v) ; « Beate memorie Ambrosius mediolanensis aecclesie sacerdos... — ... persecutoribus resistere non ommittunt » (147v-148) ; « Augustinus inter cetera in libro de libero arbitrio. Si populus sit bene moderatus et gravis... — ... vel etiam unius redigat arbitrium » (148-148v), « Clemens ex precepto Beati Petri romanam... — ... episcopi sunt ordinati. Petrus apostolorum princes duos episcopos ordinavit... — ... prestatus est de se ipso » [Liber Pontificalis, extraits] (édit. Duchesne, I, 123 et 118) (148v), un sigle marginal et la mention : « Retro simili signo poni debuit » transcrite en rouge, renvoient ces deux extraits au f. 147v à la suite du texte de Jean III.
F. 148v-151v S. CYPRIANUS : « Incipit aepistola de Martiale et Basilide. Cyprianus, Cecilius, Primus... Cum in unum convenissemus, legimus... — ... fratres karissimi, semper bene valere » [Epist. LXVII] (C. S. E. L., III, 735-743).
F. 151v-152 : « Quoniam quidam metropolitanorum fidem... — ... sui judicio cedat » [Conc. de Ravenne, a. 877, c. 1-2] (Mansi, XVII, 377), une mention du XVIIIe s., en marge : « Cap. Quoniam, dist. 100 » renvoie au Décret de Gratien.
[...] Anno ab incarnatione ejus millesimo quinquagesimo nono...
f. 146
Beatae memoriae Ambrosius Mediolanensis ecclesiae sacerdos...
f. 147v
Canones generalium conciliorum a temporibus Constantini...
f. 98
Clemens ex praecepto beati Petri romanam suscepit Ecclesiam...
f. 148v
Clerici qui praeficiuntur in ptocheis vel qui ordinantur in monasteriis...
f. 47v
Cum in unum convenissemus, legimus litteras vestras...
Cum quadam die resideret sanctissimus papa Damasus...
f. 131v
De his de quibus requisistis qui ob causam frigidae naturae...
f. 121v
De his qui propinquas sanguini uxores...
f. 130v
De his vero quae in saepe dicto concilio illicita...
f. 127
De homicidiis qui non sponte commissis prior quidem...
f. 125bisv et 135
De presbytero vero ab alio episcopo per pecuniam ordinato...
Difficile, immo impossibile, ut et praesentibus...
f. 131
Dirigimus vestrae fraternitati quia intentio...
f. 132
Dum initiatur conjugium tunc conjugii nomen...
f. 127v
Duo sunt in quibus temerarium judicium cavere debemus...
Episcopus autem missae faciendae secundum rationem...
f. 129v
Et pridem gloriae vestrae quia milites illic erant...
f. 133v
Facta est autem magna consultatio de his qui ecclesias vel praebendas...
f. 123
Firmissime tene et nullatenus dubites omnem haereticum...
f. 128
Gravi de pugna conquereris : dubites nolo...
Habent etiam id bonum conjugia quod carnalis...
f. 138
Hi vero tales non possunt judicari nisi prius separentur...
In die Resurrectionis usque sabbatum in Albis et in die Pentecostes...
f. 132v
In nomine Domini Dei salvatoris nostri Jesu Christi. Anno ab incarnatione ejus millesimo quinquagesimo nono...
Luminosus abbas monasterii sanctorum Andreae et Thomae...
f. 135
Nathan propheta palam publiceque in facie regis David...
Neminem putes ab errore ad veritatem...
Noli existimare neminem Deo placere posse qui armis bellicis ministrat...
f. 133
Non licere clericum in duarum civitatum conscribi simul ecclesiis...
Nos sanctorum praedecessorum nostrorum statuta tenentes...
Noverit sancta auctoritas tua, papa venerande, quia de quaestione quam clientulo tuo...
Novit beatitudo vestra dilectissimi fratres...
Nullum absolute ordinare debere presbyterum aut diaconum...
Periculose decipiunt qui existimant eos tantum homicidas esse...
f. 134v
Petrus princeps apostolorum adjutores sibi ascivit Linum et Cletum...
Porro si indilectas [sic] fornicatio est et idolatria...
f. 130
Presbyteri quos repperisti non incogniti fuerunt...
Promotiones et consecrationes episcoporum concordans prioribus conciliis...
Qui dimittit uxorem suam excepta causa fornicationis...
f. 140
Qui in Ecclesia Christi morbidum aliquid parvumque sapiunt...
Qui voluntarie genitorem suum aut genetricem occiderit...
f. 125v
Qui voluntarie homicidium fecerit, paenitentiae quidem...
Quod autem interrogasti de his qui in matrimonio juncti sunt et nubere non possunt...
f. 121
Quod si quis Dei sanctaeque Ecclesiae exstiterit contemptor...
f. 126v
Quoniam non oportet filiam quam de sacro fonte...
Quoniam quidam metropolitanorum fidem suam secundum priscam consuetudinem...
f. 151v
Sacramenta Ecclesiae ab excommunicatis sive haereticis et haberi et dari...
f. 128v
Saeculares vero qui conjugale consortium desiderant, praecipimus...
f. 125
Sed sive inquiunt juste, sive injuste obliget pastor gregi...
Si fuerit justus minister, computo eum cum Paulo...
Si, inquiunt, oportet ut nos extra Ecclesiam et adversus Ecclesiam...
f. 140v
Si populus sit bene moderatus et gravis communisque utilitatis diligentissimus custos...
f. 148
Si qua femina in fornicatione deprehensa fuerit cum episcopo...
f. 126
Si qua mulier invenerit juxta se infantem mortuum...
f. 125bisv
Si quis abjecerit non consecrationem sed res ipsas...
Si quis apostolicae Sedi sine concordi et canonica electione...
Si quis autem sacerdos cum filia sua spirituali...
Si quis casu non volens homicidium perpetraverit...
Si quis diaconus aut presbyter post acceptam benedictionem...
f. 136
Si quis episcopus, presbyter aut diaconus fuerit fornicatus...
Si quis filium suum non sponte occiderit...
Si quis homicidium perpetraverit judicio episcopi est...
Si quis hominem publice paenitentem interfecerit...
Si quis pecunia vel gratia humana aut populari seu militari...
Suppliciter gloriae vestrae per filium Vitalianum cum quo...
f. 134
Synodus Chalcedonensis sub Maritiano principe habita a DCXXX sacerdotibus...
f. 124
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF