Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 2768A

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q353453

  • Titres attestés :
    • Sententiae Patrum.
    • Vitae sanctorum.
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 2768A
    • Paris. BnF, Latin 2768A
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Alcuin (0732?-0804) | Augustin (saint, 0354-0430) | Bernard Itier (1163-1225) | Césaire d'Arles (saint, 0470?-0542) | Jean Cassien (saint, 0360?-0432?) | Jean Chrysostome (saint, 0347?-0407)
  • Date de fabrication :
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • 168 ff.
  • Format :
    • 225 × 160 mm.
  • Aspects codicologiques :
    • De plusieurs mains. Initiales peintes. Rubriques en capitale rustique. — 21 cahiers. le 1er de 7 ff. signé D. les cahiers 2 à 7 de 8 ff., signés E à K, le 8e de 4 ff. non signé, les 9e et 10e de 8 ff. signés M. N, le 11e de 4 ff. signé O, le 12e de 8 ff. signé P., 3 ff. indépendants, le 13e de 8 ff. signé R, le 14e de 6 ff. plus 2 ff. coupés, non signé, le 15e de 4 ff. non signé, le 16e de 10 ff. non signé, le 17e de 12 ff. non signé, le 18e de 10 ff. non signé, le 19e de 6 ff. non signé, le 20e de 9 ff. plus 1 f. coupé, non signé, le 21e de 8 ff., 3 ff. indépendants. — Aux ff. 60v, 164 et V., 165v, 167v et 168, essais de plume, au f. 164v, note : « De presbitero de Rociaco, fideijussores Constantius de Bocheria [?] et Arnulfus de hic ad 11 annos omni anno ad Nath. Domini XV solv. ». Les additions des ff. 23, 74v et 80v qui semblent être de la main qui a transcrit le ms. 2400 sous la direction d'Adhémar de Chabannes, permettent de supposer que le ms. est sorti du scriptorium de S.-Cybard d'Angoulème ; cf. ms. Latin 2400, f. 102v.168 ff.225 × 160 mm.
  • Reliure :
    • Reliure XVIIIe s. maroquin citron aux armes royales.

Manifeste IIIF

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-60 [Sententiae Patrum] série d'apophtegmes des Pères du Désert présentant de nombreuses variantes avec l'édition des Vitae Patrum, regroupés en chapitres méthodiques numérotés assez irrégulièrement XXV-XXXI et XLI-LI : cf. P. L., LXIII-LXXIV : « De hoc autem loco quindecim sententie desunt. Utinam non esses homo... XXV. Non loquendum in ira. Quidam frater requisivit abbatem Ysahac... — ... quindecim dies supervixit tantum et pausavit in pace » : cf. P. L., LXXIII passim (1-23) ; — LVII-XCIX : « LVII. De oratione. Cum quidam patres quemammodum orarent... — ... similiter fenestras tuas implesti cartis » (24-44) ; — C : « De sententiis septem quas locutus est abbas Moyses ad Abbatem Peminionem » (P. L., LXXIV, 394, § 109) (44-44v) ; « Sentenciae Patrum quas de greco in latinum transtulit Martinus Dommiensis episcopus » jusqu'à : « ... nutrimenta sunt pugne » (ibid., 381-391) (44v-49v) ; — « Dixit senex quidam de duobus fratribus : Non leviter admirabar... — ... et minor est adsecutus » (49v-50) ; 8 apophtegmes avec rubriques mais sans compte : « Quia in solitudine ab omni strepitu summum debet esse silentium. Abbas Arsenius dum ad aliquos... — ... universe justicie sub gracie virtute Domini nostri Jesu Christi » (50v-60) ; — au f. 23-23v addition : « De definitione paenitentie excerptum de collatione abbatis Pinupii » [extraits de CASSIEN, Conlatio XX, c. 4] (C. S. E. L., XIII, 558 et suiv.).

    F. 61-103 [Vitae sanctorum] « Vita sancti Fursei confessoris » ; cf. Bibl. hag. lat., n° 3209 et suppl. ; Cod. hag., I, 194 (61-71v) suivi du [de obitu et sepultura s. Foillani] cf. Bibl. hag. lat., n° 3211 (71v-73). — « Sermo in festivitate sancte Valerie virginis et martiris » ; cf. ibid., nos 8475-8477 ; Duchesne, Fastes épiscopaux, II, 110 (74-80v). — « Gesta miraculorum sanctissimi Marcialis » ; cf. Bibl. hag. lat., nos 5563, 5565 et 5566 (81v-90). — [ADELERIUS FLORIACENSIS] « Miracula sanctissimi Benedicti abbatis. Interea rex Carolus fratribus duobus... — ... pluit fama » (M. G. H., XV, 498) ; — « Mirabilis dei nostri virtus... — ... ac defensorem hujus constitutum loci » (M. G. H., ibid.) cf. Bibl. hag., lat. n° 1124 (90v-91v). — « Passio septem Dormientium » ; cf. ibid., n° 2316 (92v-103). — Description du recueil et édit des ff. 71v-90 dans Cod. hag., I, 194-209. — Additions ; au f. 80v, fragment grammatical : « Demus in alio modo, videlicet in casibus... — ... Isaac. Cumque venatu ceperis, id est venatio » ; — au f. 81, fragment d'hymne à s. Martial : « Valde lumen quod mirantur... » ; cf. Chevalier, n° 21.098 ; — au f. 92 : Hymne de ste Agathe : « Martyris ecce dies... » ; cf. Chevalier, n° 11.272 avec notation aquitaine.

    F. 104-109v « Hebdomada IIII ante Natale Domini, lectio sancti Evangelii secundum Matheum » [Opus imperfectum in Matthaeum, hom. 37] (P. G., LVI, 834-838) ; dans les marges, indication de quatre leçons pour les matières.

    F. 110-145v [S. CAESARIUS ARELATENSIS, Sermones] « Incipiunt epistole sancti Augustini, prima de originali peccato » (Morin, S. Caesarii serm., II, 677, n° 177) (110-112v) ; — « De eo quod scriptum est : Si quis vult post me venire... » (ibid., 615, n° 159) (112v-115) ; — « De eo quod : Petrus ascendit in cenaculum circa horam sextam » (ibid., 673, n° 176) (115-118) ; — « De eo quod scriptum est : Deponentes mendacium » (ibid., 690, n° 180) (118-120v) ; — « Si in aliqua tribulatione inciderimus » (ibid., I, 282, n° 70) (120v-123v) ; — « Ammonitio ad plebem » (ibid., 544, n° 138) (123v-125) ; — « Quod ecclesia non solum post adventum Domini sed ante adventum ipsius fuit presignata » (ibid., 546, n° 139) (125-128) ; — « Exortatio ad populum » (ibid., II, 716, n° 186) (128-130v) ; — « De eo quod dicit : Omni consumationi vidi finem » (ibid., I, 541, n° 137) (130v-133) ; — « De eo quod scriptum est : Sol cognovit occasum suum » (ibid., 536, n° 136) (133-136) ; — « De muliere que Samsonem decepit » (ibid., 478, n° 120) (136-138v) ; — « De eo quod Dominus dixit ad Moysen : Mitte viros qui considerent terram... » (ibid., 421, n° 106, ms. P.) (138v-141v). — S. AUGUSTINUS, « De nativitate Domini » (P. L., XXXVIII, 1015-1017, serm. 194) (141v-143). — [S. CAESARIUS ARELATENSIS ?] « De corpore et sanguine Domini » (Morin, dans Rev. bénéd., XVI (1899), 342-343) ; cf. P. Lejay dans Revue d'Hist. et de litt. religieuse, X (1905), 185 (143-144v). — « De die dominico. Quia dominice resurrectionis diem... — ... et in benefactis communis gloria » (144v-145v). — Description de ce recueil par Morin, dans Rev. Bénéd., XVI (1899), 241-260, 289-305, 337-344, et S. Caesarii serm., I, p. LI.

    F. 145v-163v [ALCUINUS, De virtutibus et vitiis] c. 1-34, sans l'épître dédicatoire, et précédé d'une table (145v) (P. L., CI, 614-637).

    F. 164 Fragment d'un sermon pour la fête de s. Martial : « Congruum, fratres karissimi, valde videtur ut qui divino... ».

    F. 164v Tableau de vices.

    F. 165 Fragment de lectionnaire : « Ploratus et ululatus multus ... » Matth., II, 18-23 ; — « Ecce sacerdos magnus... », et Eccli., XLIV, 17-XLV, 8, texte de la Vulgate. Le verso est presque complètement effacé.

    F. 166v-167 Fragments de Vies des Pères du Désert : « Quidam monachus filius sacerdotis idolorum cum parvulus esset... — ... et factus est, Deo juvante, probatissimus monachus » ; cf. P. L., LXXIII, 885 ; — « Abbas Macharius dum ad montem Nitrie... — ... quia magnum Dei servum te esse cognosco. Nam... » (P. L., LXIII, 784).

    F. 168v Fragment de la Chronique de Bernard Itier : « Anno gratie M° CC° XXI° in tanta fuit copia vini... » (Duplès-Agier, Chron. de St-Martial de Limoges, 110, cf. ibid., XXXV).

    Voir t. III, 403.

    F. 1-44v. [Liber geronticon de octo principalibus vitiis, compil. et interpr. PASCHASIO DUMIENSI] (éd. J. G. Freire, A Versão latina por Pascá???sio de Duma dos « Apophtegmata Patrum », Coïmbra, 1971, I) ; cf. ibid., II, 36-39.

    F. 44v-49v. Sententiae Patrum Aegyptiorum, compil. et interpr. S. MARTINO BRACARENSI, 1-33, 54-73, 75.

    F. 49v-55v. Fragments de la collection de PASCHASIUS DUMIENSIS ; cf. supra.

    F. 55v-60. Sententiae Patrum Aegyptiorum 76-107, 33-53, 108.

    Les ff. 74v-75 sont peut-être de la main d'Adhémar de Chabannes ; cf. J. Vezin, dans Bull. de la Société nationale des antiquaires de France, 1965, 44-52.

    [ADELERIUS FLORIACENSIS] « Miracula... » ajouter à la fin (90-90v).

    F. 166v-167. [Verba seniorum, seu Adhortationes sanctorum Patrum, interpr. PELAGIO, diacono romano, V, 39] « Quidam monachus... » ; cf. C. M. Battle, Die « Adhortationes sanctorum Patrum », Münster, 1972, 78 n° 30 ; — Collection de PASCHASIUS DUMIENSIS, XXXVII, 1. « Abbas Macharius... » ; cf. J. G. Freire, op. cit., I, 39.

    Au f. I, notice du ms. de la main de l'abbé Lebeuf.

Intervenants

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Provient de l'abbaye de S.-Martial de Limoges dont l'ex-libris des Xe-XIe s., se trouve aux ff. 164 et 168 et l'anc. cote « CLXVI » au f. 1. Au f. 167, note concernant la remise de ce ms. à S.-Martial par l'abbé Jacques II de Jouvion (XVe s.) ; cf. Delisle, Cab. des mss., I, 392 ; E. Lesne, Scriptoria, 503, n. 7 ; G. Bardy, dans Revue d'histoire de l'Eglise de France, XXIX (1943), 215, n. 34

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Abbas Arsenius dum ad aliquos fratres pervenisset, multae ibi erant arundines...

    f. 50v

    Abbas Macarius dum ad montem Nitriae ascenderet discipulo suo ut parum praecederat imperavit...

    f. 167

    Anno gratiae millesimo ducentesimo vicesimo primo tanta fuit copia vini ut vix possent...

    f. 168v

    Beatus Johannes evangelista, fratres carissimi, in epistola sua non solum nobis consolationem...

    f. 128

    Cum quidam patres quemadmodum orarent, beatum Macharium...

    f. 24

    Incipit du lemme biblique

    De eo quod scriptum est : Si quis vult post me venire, tollat crucem suam... (Mt. XVI, 24 ; Mc. VIII, 34 ; Lc. IX, 23)

    Incipit

    Durum videtur, fratres carissimi...

    f. 112v

    Demus et alio modo videlicet in casibus, consentiendum est bonis, metuendum est bellum...

    f. 80v

    Dixit senex quidam de duobus fratribus : Non leviter admirabar videns eos...

    f. 49v

    Dominus et Deus noster Jesus Christus ante passionem suam hac die mysteria...

    f. 143

    Durum videtur, fratres carissimi, et quasi grave esse judicatur...

    f. 112v

    Ecclesia catholica, fratres dilectissimi, non solum post adventum Domini...

    f. 125

    Frequenter, fratres carissimi, cum vestra caritate cantavimus psalmum...

    f. 130v

    In parte lectionis istius quae nobis ad vesperam recitanda est...

    f. 136

    Interea rex Carolus fratribus duobus vita humana decedentibus tertioque Lothario ob paenitudinem...

    f. 90v

    Martyris ecce dies Agathae virginis emicat // Eximiae...

    f. 92

    Mirabilis Dei nostri virtus et sapientia quae beatissimum patrem Benedictum glorificat...

    f. 90v

    Modo cum divina lectio legeretur, audivimus dixisse Dominum ad Moysen : Mitte viros...

    f. 138v

    Modo cum lectio apostolorum Actuum legeretur, audivimus quod beatus Petrus...

    f. 115

    Modo, fratres carissimi, cum divina lectio legeretur, audivimus Apostolum dicentem : Deponentes...

    f. 118

    Ploratus et ululatus multos Rachel plorans...

    f. 165

    Psalmus ille, fratres carissimi, qui per omnem mundum dicitur...

    f. 133

    Quia dominicae Resurrectionis diem colimus, resurrectionem ipsam caritati vestrae paulo latius...

    f. 44v

    Quidam frater requisivit abbatem Isaac dicens : Abbas, quare te ita daemones timent...

    f. 1

    Quidam monachus filius sacerdotis idolorum, cum parvulus esset et sederet in templo idolorum...

    f. 166v

    Quotiens, fratres carissimi, aliquae adversitates adveniunt...

    f. 120v

    Rogo vos, fratres carissimi, ut secundum consuetudinem fideliter...

    f. 123v

    Unde, fratres carissimi, vel qualiter trahatur peccatum originale...

    f. 110

    Utinam non esses homo quare egressus es inter homines !...

    f. 1

    Valde lumen quod mirantur sol, [l]una // Nunc Martialis pia merita...

    f. 81

    ADELERIUS FLORIACENSIS -- Miracula sancti Benedicti
    ADEMARUS CABANNENSIS, O.S.B. -- Copiste (?)
    AGATHA (s.) -- Hymni
    ALCUINUS -- De Virtutibus et vitiis
    ANGOULEME (Charente) -- Ms. peut-être sorti du scriptorium de l'abbaye
    ARNULFUS -- Mention (XIe s.)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones (d'après Clavis Patrum latinorum, n° 284)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones (attr. par les mss. ou correspondant à Clavis Patrum latinorum, nos 285, 368-372)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones spurii et pseudo-augustiniani
    BERNARDUS ITERII -- Notes autographes ou copiste
    BERNARDUS ITERII -- Chronicon Sancti Martialis Lemovicensis (fragmenta)
    CAESARIUS ARELATENSIS ep. (s.) -- Sermones
    CAESARIUS ARELATENSIS ep. (s.) -- Opera dubia vel spuria seu ab eo collecta Sermones
    CASSIANUS (s. Johannes), Massiliensis -- Collatio XX (excerpta)
    CONSTANTIUS DE BOCHERIA -- Mention
    DÉCORATION -- Initiales de couleur (Xe s.)
    DÉCORATION -- Initiales ornées à la plume et rehaussées de couleur (ou peintes) (Xe s.)
    FOILLANUS (s.) -- De Obitu et sepultura
    FURSEUS (s.) -- Vita
    Hymnes -- Hymnes divers
    Hymnes -- Hymnes avec notation musicale. Hymnes divers
    JACOBUS JOUVIONDI, abbas Sancti Martialis Lemovicensis -- Possesseur
    JOHANNES CHRYSOSTOMUS (s.) -- Opus imperfectum in Matthaeum (excerpta)
    LEBEUF (abbé Jean) -- Notices autographes des manuscrits
    LECTIONNAIRE DE LA MESSE -- Fragments
    LIBER GERONTICON DE OCTO PRINCIPALIBUS VITIIS, interprete et compilatore Paschasio Dumiensi (Clavis Patrum graecorum, III, n° 5571) (excerpta)
    LIMOGES (Haute-Vienne) -- Abbaye Saint-Martial Possesseur
    MARTIALIS (s.), ep. Lemovicensis -- Hymne
    MARTIALIS (s.), ep. Lemovicensis -- Miracles
    MARTINUS BRACARENSIS ep. (s.) -- Compilator et interpres : Sententiae Patrum Aegyptiorum
    Notation musicale -- Notation aquitaine
    PASCHASIUS DUMIENSIS DIACONUS -- Interpres et compilator : Liber geronticon de octo principalibus vitiis (excerpta)
    PELAGIUS diaconus Romanus [PELAGIUS I, papa ?] -- Interpres : Vitae Patrum L.V. seu Verba seniorum (excerpta)
    RELIURE -- Reliures XVIIIe s. aux armes et chiffre royaux
    RUFINUS AQUILEIENSIS -- Interpretatio spuria : Vitae Patrum, L. III seu Verba seniorum
    SENTENTIAE PATRUM
    SEPTEM DORMIENTES (ss.) -- Passio
    Sermones inter unius auctoris collectionem
    Sermones inter unius auctoris collectionem -- Sermones singuli
    Sermones inter unius auctoris collectionem -- De Sanctis et festis Martialis Lemovicensis ep.
    Sermones inter unius auctoris collectionem -- De diversis De die dominico
    Sermones inter unius auctoris collectionem -- De diversis De eucharistia
    Tableau -- des vices
    Vices -- Tableau des vices
    VITAE PATRUM -- L. III. Verba seniorum, Pseudo-Rufino Aquileiensi interprete (Clavis Patrum graecorum, III, n° 5574). Excerpta
    VITAE PATRUM -- L.V-VI. Verba seniorum seu Adhortationes sanctorum Patrum, Pelagio, diacono romano, et Johanne, diacono romano, interpretantibus (Clavis Patrum graecorum, III, n° 5570) (excerpta)
    VITAE PATRUM -- Appendix. Aegyptiorum Patrum sententiae, s. Martino Bracarensi ep. interprete (Clavis Patrum graecorum, III, n° 5572)

Source des données