Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3501

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63401

  • Titres attestés :
    • Johannes Gerson
    • Missae
    • Petrus de Alliaco
    • Pseudo-Augustinus
    • S. Franciscus Assisiensis
  • Autre forme de la cote :
    • PARIS. Bibliothèque nationale de France, Manuscrits, lat. 03501
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3501
    • PARIS, Bibliothèque nationale de France, Manuscrits, lat. 03501
    • Paris. BnF, Latin 3501
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Auteur : Jean Gerson (1363-1429) | Pierre d' Ailly (1351-1420) | François d'Assise (saint, 1182?-1226) | Pseudo-Augustinus Hipponensis | Augustin (saint, 0354-0430)
  • Date de fabrication :
  • Support : Papier ; filigrane : fleur de lys surmontant un écu portant un huchet.
  • Composition :
    • 159 ff.
  • Format :
    • 215 × 145 mm.
  • Aspects codicologiques :
    • Deux mains. Initiales réservées. Ff. 151v à 159. initiales rouges. Rubriques. Pieds-de-mouche et bouts de lignes rubriqués. — Cahiers de 12 ff., signés a-n. Réclames. — Notes marginales d'une main du XVIe s. — Les ff. 68v-71v, 122v-123v sont blancs.159 ff.215 × 145 mm.
  • Reliure :
    • Demi-reliure refaite basane fauve au chiffre de Charles X. Au dos, pièce de titre basane rouge : « J. Gerson, Petrus de Alliaco etc. ».

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-25 JOHANNES GERSON [Opusculum tripertitum], sans le prologue ni le traité De confessione. [De preceptis Decalogi] « Christianitati suus qualiscumque zelator... — ... trinus qui est benedictus... » (E. Dupin, Gersonii opera, 1706, I, 427-442) (1-21) ; — « Sequitur de instructione, de visitacione infirmorum et arte bene moriendi. Si veraces fidelesque... — ... laudabiliter observatur. Et sic est finis. Explicit tractatus decem preceptorum et confessionum et bono modo moriendi editum per cancellarium Parisiensem nomine Johannis de Grisono, in generali consilio Constantiensi Maguntinensis provincie anno Domini millesimo CCCCmoXVI°??? » (ibid., 447-450) (21-25).

    F. 25v-62v PETRUS DE ALLIACO, Meditaciones super septem psalmos poenitentiales. « Prefacio super septem psalmos penitenciales a... Petro de Alyaco, episcopo Cameracensi,... composita. Vera penitencia velud scala... — ... misericorditer prestare digneris, qui vivis... Explicit liber de septem gradibus scale continens meditaciones... super septem psalmos penitenciales a... Petro de Aillyaco episcopo Cameracensi et Sancti Grisogoni presbitero cardinali confectus, scriptus Constancie et finitus tertia die sive die Saturni post electionem Summi Pontificis Martini quinti anno Domini millesimo CCCCmoXVII°??? » (éd. sous le nom de Gerson, ibid., 1706, IV, 1-26) ; cf. Salembier, Petrus de Alliaco, XLII ; Stegmüller, Repertorium biblicum, IV, 226-227, n° 6408.

    F. 62v-68 « Bonne et breve doctrine es simples gens qui ont charge d'ames. Les XII articles de la foy. Le premiere est telle... — ... vouloir perseverer » ; cf. ms. Latin 3528, f. 120-122.

    F. 72 Oraison incomplète du début. — Bénédiction : « Benedictio Dei... descendit super hoc??? corpus... ».

    F. 72v-81v « Incipit meditacio devota per modum orationis de vita Domini nostri Jhesu Christi et compassione semper virginis Marie secundum quod ipsa etiam s. Brigide revelavit per verba... quorum sunt septem... Primus articulus : Confiteor, o beata, benedicta et gloriosa Trinitas... — ... imperium per infinita secula seculorum. Amen ».

    F. 81v-93v « Incipit libellus de modo bene proficiendi. Prohemium. Volens purgari a peccatis... Ponat se homo ad locum quietum... — ... in eternum et ultra. Amen » ; cf. M. W. Bloomfield, dans Traditio, XI (1955), 328 n° 636 et 379 n° 1097.

    F. 94-102v Florilège : extraits de la Bible et de s. Grégoire, s. Augustin, s. Bernard, s. Jean Chrysostome, Sénèque, Juvénal, Cicéron, s. Jérôme, s. Léon, Bède, Cassien, etc. : « Consilia salubria » (titre marginal du XVIe s.), « Gregorius super Ezechie[lem] » (en marge), « Vox et enim psalmodie... — ... saciati sitiemus ».

    F. 103-105 [JOHANNES GERSON] « Doctrine commant il se fault commander a Dieu » (titre marginal du XVIe s.), « Cy viens a toy, sauveur Jhesus, ceste ta serve creature... — ... trouver ne puis. Deo gratias » (éd. en latin, E. Dupin, op. cit., III, 691-692) ; cf. ms. fr. 25551, f. 177-179 ; Glorieux, dans Mélanges de science religieuse, XIV (1957), 70 et n. 8 ;

    F. 105-108v [Lettre à ses soeurs] « Quant vous envoyes vestre oraison... — ... mors et vifs. Amen » (Vansteenberghe, dans Rev. des sciences religieuses, XIV (1934), 383-386) ;

    F. 108v-112v [Opusculum tripertitum, 3a pars, gallice] « La Science de bien morir. Se les vrais amis d'un malade... — ... l'ostel Dieu de Paris. Explicit » ; cf. Pellechet, nos 5196-5202 ;

    F. 112v-115v « Doctrine a conscience trop estroite et scrupuleuse et doubteuse ou paoureuse. Dieu veult que nostre service soit raisonnable... — ... semblant de desplaisier. Deo gratias » (éd. en latin, E. Dupin, op. cit., III, 241-243) ; cf. ms. NAF 4085, f. 207v-209.

    F. 115v-116v Extraits des Pères et oraisons.

    F. 116v-121v S. FRANCISCUS ASSISIENSIS, Regula II, précédée de la bulle d'HONORIUS III, portant confirmation. « Honorius episcopus servus servorum Dei... Solet annuere... Incipit regula et vita Fratrum Minorum. Regula et vita Fratrum Minorum hec est... — ... observemus. Conclusio confirmationis... Datum Laterani III° kalendas decembris, pontificatus nostri anno octavo. Explicit regula Fratrum Minorum » (Sbaralea, Bullarium franciscanum, 1759, I, 15-19).

    F. 121v-122 « Declaracio dubiorum. Cum votum determinatum cujuslibet habeat... — ... dominium datorum nec aliquorum aliorum ».

    F. 124-126 S. FRANCISCUS ASSISIENSIS, [Testamentum] « Dominus dedit mihi Francisco ita incipere facere penitentiam... — ... benedictionem. Amen » (S. Franciscus Assisiensis, Opuscula, Quaracchi, 1904, 77-82) (124-126) ; — « Verba b. Francisci confessoris nota bene. Magna promisimus... — ... tributio. Amen » (126).

    F. 126v-127 De septem verbis Christi in cruce. « Domine Jhesu Christe qui septem verba... — ... seculorum. Amen » (P. L., XCIV, 561-562) ; cf. A. Wilmart, dans Rev. bénéd., XLVII (1935), 273-274.

    F. 127v-134v Adjurations contre la tempête et exorcismes : « Exorcio [sic] te creatura aque... In principio erat Verbum... In nomine Dei Patris omnipotentis... » (127v-128) ; — « Adjuro vos angelos tenebrarum... » ; cf. A. Franz, Die kirchlichen Benediktionen, 1909, II, 102-103, avec variantes (128-129) ; — « Quesumus, omnipotens Deus, ut intercessione sancte Dei genitricis Marie... Omnipotens et misericors Deus qui per Jhesum Christum... — ... contra fulgura atque choruscaciones... » (ibid., II, 78) (129v) ; — « In nomine Patris... confinia nostra signata sunt ... » (129v-130v) ; — « Mentem sanctam... » (ibid., II, 95) ; — « Deus qui ammirabili providencia cuncta disponis... » ; — « Repelle, Domine Jhesu... » (ibid., II, 601) (130v) ; — « Deus angelorum,... Tu ergo nequissime Sathana... Deus qui conditor es... Domine sancte Pater... » (ibid., II, 596-598) (130v-132) ; — « Domine, sancte Pater omnipotens eterne Deus, expelle... » (ibid., II, 601) (132-132v) ; — « Exorcizo te, immunde Spiritus... » (ibid., II, 602) (132v) ; — « Omnipotens et misericors Deus, pater Domini nostri... » (ibid., II, 602) (132v-133) ; — « Recede ergo immundissime spiritus ab famulo Dei... » (133-133v) ; — « Domine sancte Pater, omnipotens, eterne Deus, per impositionem manuum... » (133v) ; — « Eciam adjuro te per Deum altissimum, Sathanas... » (133v-134) ; — « Deus Abraham, Deus Isaac... » (134) ; — « Adjuro te Sathanas per Deum patrem omnipotentem... » (134-134v) ; — « Da locum Jhesu Christo, maledicte serpens... » (134v).

    F. 134v-151 [PSEUDO-AUGUSTINUS] Manuale, c. I-XXIV. « Incipit manuale b. Augustini... Quoniam in medio laqueorum... — ... ut Deum meum amen [sic]. Explicit liber Augustini de contemplacione Christi sive de salute anime » (P. L., XL, 951-962) ; compilation composée en grande partie d'extraits de Jean de Fécamp ; cf. Wilmart, Auteurs spirituels, 195-196 et passim.

    F. 151v-154v Missa de quinque plagis Christi. « Sequitur missa valde devota de quinque plagis D. N. J. C. » ; cf. ms. Latin 875, f. 95v-96v ; Missale romanum, missa votiva de passione Domini, sans la prose, et avec variante pour la secrète.

    F. 154v-156 « De quadam relacione cum sua practica in morte. Fuit quidam papa qui dum ex [sic] extrema venisset... Sequuntur orationes dicende cum Pater noster... ».

    F. 156v-159v Missa de nomine Christi. « Quicumque hanc missam sequentem celebraverit... — ... Explicit missa de nomine Christi... Amen » ; cf. ms. Latin 827, f. 251-252v ; Troyes, ms. 862, f. 2v.

    F. 1-25. JOHANNES GERSON [Opusculum tripertitum] (éd. de la lettre de dédicace dans Jean Gerson, Oeuvres complètes, éd. P. Glorieux, Paris, 1960-1973, II, n° 18) ; cf. ibid., I, 42.

    F. 103-115v. [JOHANNES GERSON] (éd. cit., VII, n° 303) (103-105) ; — (ibid., II, n° 1, i, incomplet du début) (105-108v) ; — [La Médecine de l'âme] (ibid., VII, n° 332) (108v-112v) ; — (ibid., VII, n° 306) (112v-115v).

Source des données : Jonas

  • Jean Gerson | Doctrine contre conscience trop étroite
    Incipit référence de l'oeuvre : Dieu veult que nostre service soit raisonnable quant au corps et quant a l'ame
    Folio 112v - 115v
  • Jean Gerson | Douze considérations de l'homme vers Dieu
    Incipit référence de l'oeuvre : Cy vient a toi, sauveur Jhesus, ceste ta serve creature neant valable...
    Folio 103 - 105
  • Jean Gerson | Science de bien mourir
    Incipit référence de l'oeuvre : Se les vrais amis d'un malade font grant diligence envers lui pour sa vie et sante corporelle
    Folio 108v - 112v
  • Jean Gerson | Doctrinal aux simples curés
    Incipit référence de l'oeuvre : Les XII articles de la foy. La premiere est telle : Je croy en Dieu le Pere…
    Folio 62v - 68

Intervenants

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Adjuro te Satanas per Deum Patrem omnipotentem qui fecit caelum et terram...

    f. 134

    Adjuro vos angelos tenebrarum...

    f. 128

    Benedictio Dei Patris omnipotentis et Filii et Spiritus sancti et visitatio angelica...

    f. 72

    Christianitati suus qualiscumque zelator prosperum ad virtutes...

    f. 1

    Confiteor, o beata, benedicta et gloriosa Trinitas, o vera, summa et sempiterna unitas...

    f. 72v

    Cum votum determinatum cujuslibet habeat...

    f. 121v

    CY VIENS A TOY, SAUVEUR JHESUS, CESTE TA SERVE CREATURE...

    f. 103

    Da locum Jesu Christo, maledicte serpens...

    f. 134v

    Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Jacob, Deus lucis...

    f. 134

    Deus angelorum, Deus archangelorum, Deus prophetarum, Deus apostolorum...

    f. 130v

    Deus qui admirabili providentia cuncta disponis...

    f. 130v

    Deus qui conditor es et defensor generis humani...

    f. 131v

    DIEU VEULT QUE NOSTRE SERVICE SOIT RAISONNABLE...

    f. 112v

    Domine Jesu Christe, future judex saeculi...

    f. 27

    Domine Jesu Christe, qui septem verba...

    f. 126v

    Incipit du lemme biblique

    Domine, ne in furore tuo arguas me... (Ps. VI, 2).

    Incipit

    Sed vae mihi quomodo immensam clementiam...

    f. 27

    Domine, sancte Pater, omnipotens aeterne Deus, expelle diabolum...

    f. 132

    Domine, sancte Pater, omnipotens aeterne Deus, per impositionem manuum nostrarum...

    f. 133v

    Dominus dedit mihi Francisco ita incipere facere paenitentiam...

    f. 124

    Etiam adjuro te per Deum altissimum Satanas...

    f. 133v

    Exorcizo te, creatura aquae...

    f. 127v

    Exorcizo te, immunde spiritus, non ego tibi impero...

    f. 132v

    Fuit quidam papa qui dum in extrema venisset...

    f. 154v

    In nomine Dei Patris omnipotentis et salvatoris nostri Jesu Christi qui es defensor omnium christianorum...

    f. 127v

    In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti confinia nostra signata sunt de Patre et Filio...

    f. 129v

    LES XII ARTICLES DE LA FOY LE PREMIERE EST TELLE...

    f. 62v

    Magna promisimus, majora promissa sunt...

    f. 126

    Mentem sanctam spontaneam honorem Deo...

    f. 130v

    Nunc adesto mihi, Deus meus, quem quaero, quem diligo, quem corde et ore...

    f. 135

    Omnipotens et misericors Deus Pater Domini Nostri Jesu Christi, te supplices deprecamur...

    f. 132v

    Omnipotens et misericors Deus, qui per Jesum Christum filium tuum Dominum nostrum mundum illuminare...

    f. 129v

    Ponat se homo ad locum quietum et maxime nocturno tempore...

    f. 81v

    Quaesumus, omnipotens Deus, ut intercessione sanctae Dei genetricis...

    f. 129v

    QUANT VOUS ENVOYES VESTRE ORAISON...

    f. 105

    Quicumque hanc missam sequentem celebraverit aut celebrare faciet per triginta dies Veneris...

    f. 156v

    Quoniam in medio laqueorum positi sumus...

    f. 135

    Recede ergo, immundissime spiritus, ab famulo Dei sicut separavit Deus Pater...

    f. 133

    Regula et vita Fratrum Minorum haec est...

    f. 116v

    Repelle, Domine Jesu Christe, ab hoc famulo tuo omnem infestationem...

    f. 130v

    SE LES VRAIS AMIS D'UN MALADE...

    f. 108v

    Si veraces fidelesque amici cujuspiamque aegroti curam diligenter agant...

    f. 21

    Solet adnuere Sedes apostolica piis votis et honestis petentium desideriis...

    f. 116v

    Tu ergo, nequissime Satana, inimicus [sic] fidei, generis humani perditor, mortis actor...

    f. 131

    Vera paenitentia velut scala quaedam...

    f. 25v

    Volens purgari a peccatis, gratiam impetrare et indulgentiam consequi salutarem...

    f. 81v

    Vox etenim psalmodiae cum per intentionem cordis agitur...

    f. 94

    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Manuale
    Bénédictions -- Formule
    BONNE ET BREVE DOCTRINE ES SIMPLES GENS QUI ONT CHARGE D'AMES
    CASSIANUS (s. Johannes), Massiliensis -- Extraits à lui attribués par les mss.
    Catéchisme -- Bonne et breve doctrine es simples gens qui ont charge d'ames
    CICERO (Marcus Tullius Cicero) -- Extraits à lui attribués par les mss.
    COLBERT (Jean-Baptiste) -- Possesseur
    « Exempla »
    Exorcismes
    FILIGRANES -- Huchet dans un écu sommé d'une fleur de lis
    FLORILEGES PATRISTIQUES
    Français -- Textes
    FRANCISCUS ASSISIENSIS (s.) -- Regula II
    FRANCISCUS ASSISIENSIS (s.) -- Testamentum
    FRANCISCUS ASSISIENSIS (s.) -- Extraits à lui attribués par les mss. Verba
    FRERES MINEURS -- Règle. Declaratio dubiorum regulae
    HONORIUS III, papa -- Epistola
    JESUS CHRISTUS -- Crux (sancta) De Septem verbis Christi in cruce
    JESUS CHRISTUS -- Nomen Jesu Missa
    JESUS CHRISTUS -- Plagae (quinque). Missa
    JESUS CHRISTUS -- Vita Jesu Christi Meditatio de vita Jesu Christi et compassione Mariae
    JOHANNES FISCANNENSIS abbas -- Compilatio : Manuale Pseudo-Augustini
    JOHANNES GERSON -- Doctrine a conscience trop estroite
    JOHANNES GERSON -- Doctrine commant il se fault commander a Dieu, ou Douze considerations pour que soit exaucée la priere, version longue
    JOHANNES GERSON -- Epistolae en français
    JOHANNES GERSON -- La Médecine de l'âme
    JOHANNES GERSON -- Opusculum tripertitum, L. I et III
    JUVENALIS (Decimus Junius) -- Extraits à lui attribués par les mss.
    MANUALE PSEUDO-AUGUSTINI
    Méditation -- Traité MEDITATIO DE VITA JESU CHRISTI ET COMPASSIONE MARIAE secundum quod ipsa etiam s. Brigidae revelavit
    Messes votives -- Missa de nomine Jesu
    Messes votives -- Missa de quinque plagis Christi
    DE MODO BENE PROFICIENDI
    Mort -- Notes ou extraits
    PETRUS DE ALLIACO, card. -- Meditationes super septem psalmos paenitentiales
    Prières -- Prières diverses
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Charles X
    SENECA (Lucius Annaeus Seneca) -- Extraits à lui attribués par les mss.
    Sentences bibliques, patristiques ou théologiques
    SYMBOLUM APOSTOLORUM -- Duodecim apostolorum articuli fidei (variae versiones)
    Tempête -- Formules d'exorcisme

Sources des données