Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63332
Manifeste IIIF
Numérisation :
Source des données : BnF Archives et manuscrits
F. 1-6v, 176-178v Commonitiuncula ad sororem. « Incipiunt capitula hujus ammonicionis. I. De laude karitatis... » (1) ; « Amonicio de animae profectu. Tuae non inmemor petitionis, hanc commonitiunculam pro anime tue profectu, o carissima soror, tibi, ut rogasti, scribere studui... — ... perficere per [sic] bona voluntate, cui est honor, potestas et imperium per infinita secula seculorum. Amen » (éd. sous le nom d'Adalger, dans P. L., CXXXIV, avec de nombreuses variantes ; sous le nom de s. Isidore par A. E. Anspach, S. Isidori Hispalensis episcopi Commonitiuncula ad sororem, dans Scriptores ecclesiastici hispano-latini, fasc. IV A, Escurial, 1935, 49-90) ; cf. A. Vaccari, dans Mélanges F. Cavallera, 1948, 147-162 ; Clavis Patrum latinorum, n° 1219. Les feuillets étant reliés en désordre, le texte se lit : f. 1-2v (P. L., CXXXIV, 915-920) ; f. 4-4v (ibid., 920-922) ; f. 3-3v (ibid., 922-924) ; f. 176-178v (ibid., 924-930) ; f. 5-5v (ibid., 930-933) ; f. 6-6v (ibid., 935-938) ; lacune, due à la perte d'1 f. entre les ff. 5 et 6 et allant de : « ... inferno torquebitur. [Optandum ergo est]... » (ibid., 933) à « [continuata transissent] tempora propinquavit nativitas... » (ibid., 935) ; le f. 2 a été recopié au début du XIIe siècle.
F. 7-60v SMARAGDUS, Diadema monachorum. « Hunc modicum libellum Smaragdus de diversis virtutibus collegit et ei nomen Diadema monachorum inposuit, quia, sicut diadema gemmis, ita et hic libellus fulget virtutibus ». Prologue : « Hunc modicum operis nostri libellum... » (7) ; — table en 100 chapitres (7-8) ; — « Incipit liber Diadema monachorum. I. De oratione. Hoc est remedium ejus qui vitiorum temptamentis exestuat... » (P. L., CII, 593-690) (8-60v).
F. 61-116v De vita sanctorum Patrum heremitarum, en 3 livres. L. I. [Historia monachorum], ouvrage édité parmi les oeuvres de Rufin d'Aquilée (P. L., XXI, 387-462), probablement traduit par lui du grec ; cf. Siegmund, Die Überlieferung der griech. christl. Literatur, 135-136 ; A. J. Festugière, dans Hermes, Zeitschr. für klass. Phil., LXXXIII (1955), 257-284. Le texte est divisé en 25 chapitres dont l'ordre diffère de celui de l'édition. Table des 25 chapitres : « Incipiunt capitula de vita sanctorum Patrum heremitarum » (61) ; Prologue : « Benedictus Deus qui vult omnes homines salvos fieri... » (P. L., XXI, 387-390) (61-62) ; c. I : « ... De s. Johanne heremita. Primum igitur tamquam vere fundamentum... » (ibid., 390-399, partie du c. I) (62-64) ; c. II : « De quodam monacho te[m]ptato ac superato. Erat quidam monachus apud nos... » (ibid., 399-400, suite du c. I) (64-64v) ; c. III [corr. pro : II] : « De monacho temptato sed non superato. Fuit quidam vir in hac proxima civitate... » (ibid., 400-401, suite du c. I) (64v-65) ; c. IIII : « De alio. Fuit quidam monachus in heremo hac... » (ibid., 401-403, suite du c. I) (65-66v) ; c. V [corr. pro : IIII] : « Ammonitio s. Johannis heremitae. Haec locutus sum vobis, filioli, ut sciretis... » (ibid., 403-405, fin du c. I) (66v-67) ; c. VI [corr. pro : V] : « De s. Appellen. Vidimus et alium presbiterum in vicina regione... » (ibid., 433-435, c. 15) (67-67v) ; c. VII [corr. pro : VI] : « De s. Pafnutio. Vidimus et monasterium sancti Pafnutii... » (ibid., 435-439, c. 16) (67v-69v) ; c. VIII : « De b. Helia. Vidimus et alium senem venerabilem... » (ibid., 432, c. 12) (69v) ; c. VIIII : « De abbate Pytyrion. Interea, redeuntes ex Thebaida, vidimus montem... » (ibid., 432-433, c. 13) (69v) ; c. X : « De b. Eulogio. Vidimus et alium sanctum patrem Eulogium... » (ibid., 433, c. 14) (69v-70) ; c. XI : « De s. Apollonio. Vidimus et alium sanctum virum nomine Apollonium... » (ibid., 410-420, c. 7) (70-73v) ; c. XII : « De dracone interfecto. Igitur digressi a b. Apollonio... » (ibid., 420-422, c. 8, à partir de la 4e ligne) (73v-74) ; c. XIII : « De s. Coprete. Erat quidam presbiter nomine Copres... » (ibid., 422-427, c. 9) (74-76v) ; c. XIIII : « De b. Heleno. Fuit et alius vir s. Helenus... » (ibid., 429-432, c. 11) (76v-77v) ; c. XV : « De quodam sene qui triginta annos habuit silentium. Vidimus et alium non longe... » (ibid., 409-410, c. 6) (77v-78) ; c. XVI : « De quodam sene... Vidimus et alium venerabilem patrem apud Thebaidam... » (ibid., 442-443, c. 20) (78) ; c. XVII : « De abbate Or. Vidimus et alium apud Thebaidam venerabilem virum... » (ibid., 405-407, c. 2) (78-79) ; c. XVIII : « De multit[u]dine monachorum. Venimus autem ad civitatem quandam Thebaidis... » (ibid., 408-409, c. 5) (79) ; c. XVIIII : « De b. Syrapione. Vidimus et alium quendam presbiterum in regione Arsinoite... » (ibid., 440, c. 18) (79-79v) ; c. XX : « De b. Apollonio. Tradebant ergo seniores fuisse quendam... » (ibid., 441-442, c. 19) (79v-80) ; c. XXI : « [De Nitrio loco...] Vidimus autem in omnibus Aegypti monasteriis... » (ibid., 443-446, 449, c. 21, 22, début de 23, 24 et fin de 27) (80-81) ; c. XXII [corr. pro : XXI] : « De b. Amone. Initium sane habitationis... » (ibid., 455-456, c. 30 incomplet) (81-81v) ; c. XXIII [corr. pro : XXII] : « De b. Paulo. Fuit quidam inter discipulos s. Antonii... » (ibid., 457-459, c. 31) (81v-82v) ; c. XXIIII [corr. pro : XXIII] : « De b. Piamone presbitero. Non autem mihi videtur dignum... » (ibid., 459-460, c. 32) (82v) ; c. XXV [corr. pro : XXIIII] : « De b. Johanne. Erat in ipsis locis et vir sanctus... — ... octavum autem fuit cum ad Nitriae monasterium veniremus » (ibid., 460-462, c. 33 et épilogue incomplet) (82v-83) ; — L. II. [Verba seniorum] (édité comme oeuvre probable de Rufin d'Aquilée, dans P. L., LXXIII, 739-810), sans doute traduit du grec ; cf. Siegmund, op. cit., 136-138. Emplacement réservé pour la table : « Incipiunt capitula libri II » (83-83v) ; « Incipit liber secundus sanctorum Patrum ». Prologue : « Vere mundum quis dubitet... » (83v) ; texte en 202 chapitres : « Quidam sanctorum seniorum Patrum, interrogantibus semet monachis... — ... adolescens, superata libidine, salvatus est... » (83v-116) ; la numérotation des chapitres est erronée ; — L. III. SEVERUS [SULPICIUS et JOHANNES CASSIANUS, De vitis Patrum liber IV]. Table en 55 chapitres (116-116v) ; Prologue : « Incipit liber Severi. Frequenter ac sepius a me, fratres, flagitatis... — ... aurem accomodetis » (P. L., LXXIII, 813-816) (116v) ; le texte manque, par suite d'une importante lacune matérielle. Cf. Bibl. hag. lat., nos 6524, 6525, 6526, Cod. hag., I, 230.
F. 117-119 [BEDA, Historia ecclesiastica, V, c. 12, incomplet du début, 13, 14, 16, et 17] « ... ego cum ad tempus abscessissem a te... — ... lectione litterarum fiat » (P. L., XCV, 251-255 ; C. Plummer, Ven. Bedae Opera historica, I, 1896, 309-315) (117-118v) ; — « Bethleem, civitas David in dorso sita est... — ... epitomate requirat » (P. L., XCV, 256-258 ; Plummer, éd. cit., 317-319) (118v-119).
F. 119-167v S. ISIDORUS HISPALENSIS [Sententiae]. « Incipit liber Isidori episcopi de diversis virtutibus » (ces derniers mots rayés et remplacés par : « de Deo », puis, d'une main du XIVe siècle, par : « de summo bono ») (119) ; L. I, en 31 chapitres (P. L., LXXXIII, 537-600 ; le c. XVI de l'édition constitue les c. XVI et XVII du ms.) (119v-133) ; L. II : « Incipit liber secundus » en 44 chapitres (ibid., 599-654) (133-149v) ; L. III : « Incipit liber III » en 65 chapitres, dont 9 manquent par suite de lacune matérielle : c. I-V incomplet (ibid., 653-666) (149v-152v), c. XIV-LXVI [sic] (correspondant aux c. XIV-LXII de l'éd., ibid., 688-758) (153-167v) ; à noter que le c. XVIIII du ms. correspond au c. XX de l'édition, et vice-versa ; les c. XLVIII et XLIX de l'édition forment le c. XLVIII du ms. ; les §§ 1-3 du c. L de l'éd. forment le c. XLVIIII du ms. et les §§ 4-9, le c. L, sous le titre : « de delictis principum » ; les §§ 1-3 du c. LI de l'éd. forment le c. LI, et les §§ 4-6,le c. LII, sous le titre : « de disciplina principum in ecclesia » ; les §§ 1-5 du c. LII de l'éd. forment le c. LIII, les §§ 6-12, le c. LIIII, sous le titre : « de pravis judicibus », et les §§ 13-16, le c. LV, sous le titre : « de verbosis et iracundis judicibus » ; les c. LIII et LIV de l'éd. sont numérotés respectivement LVI et LVII dans le ms. ; le c. LV porte le n° LVIIII [sic] ; les c. LVI à LXII portent les nos LX à LXVI ; à la fin du dernier chapitre, addition : « Hic est christiano miserationis affectus, ut pro unoquoque mortuo sacrificium Deo offeratur ; inde est quod scriptum est et mortuo ne fraudes misericordiam » (167v) ; cf. Clavis Patrum latinorum, n° 1199 ;
F. 167v-168v [Epistola ad Massonam episcopum] (éd. cit., 899-902, ep. IV) ; au f. 168v : « Explicit epistola b. Isydori episcopi de lapsus [sic] sacerdotis post penitentie satisfationem ad propriorem posse restaurari statum. Expliciunt libri s. Ysidori episcopi ».
F. 168v-172v [De duodecim abusivis saeculi] « Incipiunt dicta s. Augustini in XII graduum [sic] abusiva hujus seculi. Duodecim abusiva sunt saeculi... » (édité parmi les opera spuria de s. Cyprien dans C. S. E. L., III3, 152-173) ; cf. Clavis Patrum latinorum, n° 1106.
F. 173-175v, 179 et 179v JACOBUS DIACONUS (?) « Incipit vita s. Pelagiae. Magnas Deo gratias referre debemus, qui non vult peccatores perire... Venerabilis Antiochaene civitatis episcopus pro quadam causa... — ... vos Deus faciat invenire misericordiam in illa die, quoniam ipsi est honor et gloria et potestas in secula seculorum. Amen » (P. L., LXXIII, 663-672, avec variantes) ; cf. Bibl. hag. lat., n° 6607 ; Siegmund, op. cit., 245.
F. 83v. (ms. F de J. G. Freire, Commonitiones ss. Patrum, Coïmbra, 1974, 306-308) ; cf. ibid., 264 et passim.
Bethleem, civitas David, in dorso sita est angusto...
f. 118v
Duodecim abusiva sunt saeculi. Hoc est sapiens sine operibus...
f. 168v
Erat in ipsis locis et vir sanctus ac totius gratiae bono repletus, Johannes nomine...
f. 82v
Erat quidam monachus apud nos in hoc vicino eremo manens cui habitatio spelunca fuit...
f. 64
Erat quidam presbyter nomine Copres in ipso eremo habens monasterium vir sanctus...
f. 74
Frequenter ac saepius a me, fratres, flagitatis vobis gratia aedificationis regressus de partibus...
f. 116v
Fuit et alius vir, sanctus Helenus nomine, hic a pueritia in servitio Domini...
f. 76v
Fuit quidam inter discipulos sancti Antonii Paulus nomine cognominatus Simplex...
f. 81v
Fuit quidam monachus in eremo hoc qui prae ceteris interius habitabat...
f. 65
Fuit quidam vir in hac proxima civitate vitam turpissimam...
f. 64v
Haec locutus sum vobis, filioli, ut sciretis et in humilitate quanta sit firmitas...
f. 66v
Igitur digressi a beato Apollonio cum progrederemur ad partem deserti contra meridianum...
f. 73v
Initium sane habitationis monasteriorum...
f. 81
Interea redeuntes ex Thebaida vidimus montem quemdam...
f. 69v
Magnas Deo gratias referre debemus, qui non vult peccatores perire in mortem...
f. 173
Non autem mihi videtur dignum et jam ejus eremi habitatores...
Primum igitur tamquam vere fundamentum nostri operis ad exemplum bonorum omnium sumamus...
f. 62
Quidam sanctorum seniorum Patrum interrogantibus semet monachis de causa abstinentiae...
f. 83v
Tradebant ergo seniores fuisse quemdam persecutionis tempore nomine Apollonium...
f. 79v
Tuae non immemor petitionis, hanc commonitiunculam pro animae tuae profectu...
f. 1
Venerabilis Antiochaenae civitatis episcopus pro quadam causa vocavit ad se quosdam...
Venimus autem ad civitatem quamdam Thebaidis nomine Xorinco...
f. 79
Vere mundum quis dubitet meritis stare sanctorum horum...
Vidimus autem in omnibus Aegypti monasteriis locum qui quadraginta fere milibus abest...
f. 80
Vidimus et alium apud Thebaidam venerabilem virum nomine Or...
f. 78
Vidimus et alium non longe ab urbe, ad eam partem quae mittit ad eremum...
f. 77v
Vidimus et alium presbyterum in vicina regione nomine Appellen, virum justum. Hic faber erat...
f. 67
Vidimus et alium quemdam presbyterum in regione Arsinoite nomine Serapionem...
Vidimus et alium sanctum patrem Eulogium nomine, qui in offerendis...
Vidimus et alium sanctum virum nomine Apollonium apud Thebaidam...
f. 70
Vidimus et alium senem venerabilem, Heliam nomine, in finibus civitatis Anthinao...
Vidimus et alium venerabilem patrem apud Thebaidam Discorum nomine...
Vidimus et monasterium sancti Paphnutii, hominis Dei, qui nominatissimus in illis locis anachoreta...
f. 67v
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF