Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3777

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63523

  • Titre attesté :
    • Homiliarium, pars hiemalis.
  • Autre forme de la cote :
    • Département des manuscrits, Latin, 3777
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3777
    • Paris. BnF, Latin 3777
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Support : Parchemin. Réglure à la pointe sèche.
  • Composition :
    • 152 ff. à 2 colonnes précédés et suivis d'1 f. de garde papier et de 2 ff. parchemin.
  • Format :
    • 380/400 × 280/290 mm. (justification 280/285 × 200/205 mm.).
  • Aspects codicologiques :
    • Plusieurs mains. Écriture méridionale. — Décoration du Sud-Est de la France à rapprocher d'un groupe de mss. apparentés au ms. Latin 889, Lectionnaire de Montmajour (Bouches-du-Rhône) : mss. Latin 2220, 2385, 3226, 3793, 3880, 5295, 7210. Initiales peintes en rouge ou ornées à la plume et rehaussées de couleur orangée, ocre jaune et rouge, parfois mauve, quelquesunes à décor zoomorphe (ff. 24v, 77, 79v). Initiales découpées aux ff. 22v, 79v (en partie). Titres rubriqués ou orangés. Petites initiales rehaussées de couleur orange. — 19 cahiers de 8 ff., sauf le 5e de 10 ff. (33-42), le 11e de 9 ff. (83-91), les 15e, 16e et 18e de 7 ff. (116-129 et 138-144) ; signatures ornées ; les cahiers sont signés de « Quaternio III » à « Quaternio XVI » (1-115) et de « Quaternio XXI » à « Quaternio XXIII » (130-152v). Double foliotation, dont une ancienne XIVe-XVe s. de « XV » à « CLXVIII » (1-152). Il manque donc 2 cahiers en tête (anc. ff. I-XIV), 1 f. entre les ff. 118 et 119 (anc. f. CXXXIII), 1 f. entre les ff. 138 et 139 (anc. f. CLIV). Avant le f. 130, la lacune de plusieurs ff. (cahiers XIX et XX), n'apparaît pas dans la foliotation ancienne. Le f. 128 est blanc. Le relieur de Colbert a signé le premier f. des cahiers de « yy 1 » à « yy 21 ». Les ff. 83 et 123 étant considérés comme isolés sont signés « yy 11 » et « yy 13 ». — Divisions en marge en quatre leçons aux ff. 1-1v et 132v-133 indiquant un usage monastique. Quelques « n » (nota) signalent les sermons importants.152 ff. à 2 colonnes précédés et suivis d'1 f. de garde papier et de 2 ff. parchemin.380/400 × 280/290 mm. (justification 280/285 × 200/205 mm.).
  • Reliure :
    • Reliure en maroquin rouge aux armes de Colbert. Au dos, chiffre de Colbert avec la couleuvre, titre doré : « HOMILIAE PATRUM » et cote « 2207 ».

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-152v Homiliarium, pars hiemalis. Cet homéliaire a été composé à l'aide du vieil homéliaire romain (= A.F.) et de l'homéliaire de Paul Diacre (= P.D.). Pour les incipit et la bibliographie, voir Grégoire, Homéliaires liturgiques, 136-162 et 427-449. Les homélies de s. Grégoire le Grand et de Bède le Vénérable n'ont pas été copiées à la place qui leur était assignée dans l'homéliaire de Paul Diacre, le scribe se contente de les signaler en renvoyant aux manuscrits des oeuvres.

    [De Incarnatione Domini] « ...[spiritus ejus] in Domino eo quod anima... — ...sunt dies impiorum » [S. AMBROSIUS MEDIOLANENSIS, In Lc., l. II, excerptum] incomplet du début par suite de la perte de 2 cahiers (P.L., XV, 1562 B-D ; 2a ed., 1643 A-C ; C.C.S.L., XIV, 42-43, lig. 380-409) ; A.F., II, 88 (1) ; — « ...Homelia LEONIS [MAGNI] pape de dominica Incarnatione » [ep. 28] ; A.F., II, 89 (1-5) ; — « Sermo b. MAXIMI [TAURINENSIS] ep. dicendus ante natale Domini » [s. 60] ; P.D., I, 14 (5-6). — « ...In vigilia natalis Domini... Omelia Origenis de eadem lectione » [PSEUDO-ORIGENES, Hom. I in Mt.] ; P.D., I, 15 (6-9). — « ...Omelie de natale Domini », apocryphe de s. Augustin, s. app. 128 ; A.F., I, 2a (9-11) ; — « Item alia. Audiat in presenti hodie lectio vestra... — ...in terris », compilation ; A.F., I, 2b-e (11-12, 12-13, 13-13v et 13v-15) ; — « Alia. Aeterni nominis virgineum partum... — ...retinet Dominus noster Jesus Christus », apocryphe de s. Augustin, s. Mai 102 (P.L.S., II, 1206-1210) ; A.F., I, 3a-c (15-17) ; — « Item unde supra » [S. AUGUSTINUS, s. 194] ; suivi de : « Johannes, inquid, audiens in vinculis... (cf. Mt. XI, 2). Beatum Johannem fuisse... — ...super eum tu vidisti » [S. PETRUS CHRYSOLOGUS, s. 179, début] (C.C.S.L., XXIV B, 1085, lig. 3-15) ; A.F., I, 4a-b, début ; et de : « Maria suscepit honores assumite... — ...recuperat Dominus... », apocryphe de s. Augustin, s. app. 123 (P.L., XXXIX, 1991, § 3) ; A.F., I, 7, fin ; il y avait donc une lacune dans le modèle (17-18, 18 et 18-18v) ; — « Item alia », apocryphe de s. Augustin, s. Caillau II, 26 ; A.F., I, 10f (18v-19v) ; — « Item unde supra », apocryphe de s. Augustin, s. app. 193 ; A.F., I, 8 (19v-20) ; — « Item de quo supra » [S. AUGUSTINUS, s. 187] ; A.F., I, 9b (20-21v) ; — « Item sermo » [IDEM, s. 188] ; A.F., I, 10a (21v-22v) ; — « Item sermo. [E]xultemus et spiritali jocunditate... — ...in sua magestate regnante qui... » [S. LEO MAGNUS, s. 22, 2a ed.] ; A.F., I, 11 (22v-24v) ; — « Item sermo » [IDEM, s. 27] ; A.F., I, 12 (24v-26) ; — « Item alia » [IDEM, s. 30] ; A.F., I, 13 (26-28) ; — « De quo supra » [IDEM, s. 29] ; A.F., I, 14 (28-29v) ; — « Item sermo » [IDEM, s. 28] ; A.F., I, 15a (29v-31) ; — « Item alia de quo supra » [IDEM, s. 25] ; A.F., I, 15b (31-32v) ; — « Item sermo » [IDEM, s. 24] ; A.F., I, 15c (32v-34) ; — « XX. Sermo b. ISYDORI [HISPALENSIS] ep. de natale Domini » [De Ecclesiasticis officiis, I, 26] ; P.D., I, 16 (34-34v) ; — « XXI. Sermo pape LEONIS [MAGNI] de natale Domini » [s. 21] ; P.D., I, 17 (34v-35v) ; — « Sermo FULGENTII [RUSPENSIS] ep. » [s. 2] ; P.D., I, 19 (35v-37) ; — « Sermo b. Maximi ep. de natale Domini », apocryphe ; P.D., I, 20 (37-38) ; — « Item ejusdem de natale Domini », apocryphe de s. Maxime ; P.D., I, 21 (38-39) ; — « Item sermo », apocryphe de s. Maxime ; P.D., I, 22 (39-40) ; — « Item ejusdem cujus supra », apocryphe de s. Maxime ; P.D., I, 23 (40-41) ; — « ...Exiit edictum... (Lc. II, 1). Homelia lectionis ejusdem : require in codice homeliarum b. Gregorii pape », au lieu de P.D., I, 24 (41) ; — « ...Pastores loquebantur... (Lc. II, 15). Homelia lectionis ejus diei : require in codice homeliarum Bede presbiteri », au lieu de P.D., I, 25 (41) ; — « ...In principio erat Verbum... (Joh. I, 1-3). Omelia lectionis ejusdem : require in codice homeliarum Bede presbiteri, hera V », au lieu de P.D., I, 26 (41). — « In natale s. Stephani protomartyris Christi. Homelia b. FULGENTII QUARTAGINENSIS [RUSPENSIS] ep. » [s. 3] ; P.D., I, 27 (41-42v) ; — « Item homelia », apocryphe de s. Augustin, s. dub. 382 ; A.F., I, 17 (42v-44) ; — « Sermo s. AUGUSTINI ep. de miraculis ejusdem b. martyris Stephani » [De Civitate Dei, XXII, c. 8-9, excerptum] ; P.D., I, 29 (44-46) ; — « Item in natale cujus supra... Ecce ego mitto... (Mt. XXIII, 34). Item sermo de eadem lectione ex commentario Jheronimi », lemme et titre de P.D., I, 30 seulement (46). — « Incipit Transitus b. Johannis apostoli », apocryphe de Meliton ; cf. B.H.L., n° 4322 ; Stegmüller, Repertorium biblicum, I, n° 221 ; C.C.S.A., II, 764-770 (46-46v) ; — « Item sermo b. Maximi ep. in natale s. Johannis euvangeliste » [S. ISIDORUS HISPALENSIS, De Ortu et obitu Patrum, excerptum] (P.L., LXXXIII, 151 A-152 A, c.72 ; éd. C. Chaparro-Gómez, Paris, 1985, 205-209, c. 71) ; P.D., I, 31 (46v-47) ; — « Item ex Historia aecclesiastica relatio de eodem b. Johanne. Audi non fabulam sed... — ...ostendens » [EUSEBIUS CAESARIENSIS, Historia ecclesiastica, Rufino interprete, III, c. 23, excerptum] ; P.D., I, 32 (47-48) ; — « Homelia s. Johannis apostoli » [S. HIERONYMUS, In Mt., l. III, excerptum], avec interpolations ; A.F., I, 24 (48-49) ; — « Item alia » (éd. Grégoire, op. cit., 145-148) ; A.F., I, 25 (49-50v) ; — In natale s. Johannis... Dixit Jhesus Petro : Sequere me... (Joh. XXI, 19-20). Homelia lectionis ejusdem : require in codice homeliarum Bedae presbiteri, hera... », au lieu de P.D., I, 33 (50v). — « In natale Innocentum. Sermo b. Severiani » [S. PETRUS CHRYSOLOGUS, s. 152] (C.C.S.L., XXIV B, 949-955) ; P.D., I, 34 (50v-51v) ; — « Item sermo b. Johannis ep. de eisdem Innocentibus », apocryphe latin de Jean Chrysostome ; P.D., I, 35 (51v-52v) ; — « Homelia s. Augustini de natale Innocentum », apocryphe, s. app. 218 ; A.F., I, 29 (52v-53v) ; — « Homelia s. Augustini ep. de natale Innocentum » [S. CAESARIUS ARELATENSIS, s. 222] ; A.F., I, 27 (53v-55) ; — « Item unde supra. Quotienscumque fratres sanctorum martyrum », le scribe a laissé ensuite un blanc d'une colonne et demie et reprend à « Ibi occisionis dominici... » ; apocryphe de s. Maxime ; A.F., I, 30a (55-55v) ; — « Homelia s. Augustini ep. de natale Innocentum » [S. CAESARIUS ARELATENSIS, s. 222] ; A.F., I, 30b (55v-56) ; — « In natale Innocentum... Angelus Domini apparuit... (Mt. II, 13-14). Homelia lectionis ejusdem : require in codice homeliarum Bede presbiteri in octabas id est Kalendas Janorum », au lieu de P.D., I, 36 (56-56v). — [De Circumcisione] « Sermo b. Maximi ep. », apocryphe ; P.D., I, 37 (56v-57v) ; — « Item sermo ORIGENIS de circumcisione Domini » [In Lc., hom. 14, s. Hieronymo interprete] ; P.D., I, 38 (57v-58). — « Homelia s. Augustini de octavis Domini » [S. AMBROSIUS MEDIOLANENSIS, In Lc., l. II, §§ 55-57] ; P.D., I, 39 et A.F., I, 32 (58) ; — « Item alia de octavis Domini » [S. HIERONYMUS, In Ep. ad Eph., excerpta] suivis d'une paraphrase de Eph. II, 11-14 ; A.F., I, 33 (58-59v) ; — « Unde supra de eodem die... Cum consumati essent dies octo... (Lc. II, 21). Homelia lectionis ejusdem : require in codice homeliarum Bede presbiteri », au lieu de P.D., I, 40 (59v). — « Dominica post natalem Domini... Erant pater Jhesu et mater... (Lc. II, 33). Item homelia ORIGENIS de eadem lectione que catholice correcta est » [In Lc., hom. 16 et 17, incompl., s. Hieronymo interprete] ; P.D., I, 41a, avec addition : « Et ut perfecerunt omnia... (Lc. II, 39). Pretermisit hoc loco Lucas... — ...nomine comendans » [S. BEDA VENERABILIS, In Lc., l. I, excerptum] ; P.D., I, 41b (60-63 et 63).

    « Incipit sermo b. LEONIS [MAGNI] pape de Epiphania » [s. 31] ; P.D., I, 42 (63-64) ; — « Item cujus supra de eodem die » [IDEM, s. 32, 1a ed.] ; P.D., I, 43 (64-65) ; — « Item unde supra » [IDEM, s. 33, 1a ed.] ; P.D., I, 44 (65-66v) ; — « Sermo b. Maximi ep. », apocryphe ; P.D., I, 45 (66v-68) ; — [Item cujus supra de eodem die] apocryphe de s. Maxime ; P.D., I, 46 (68-69) ; — « Item de eodem die quo supra, sermo b. FULGENTII [RUSPENSIS] ep. » [s. 4] ; P.D., I, 47 (69-71v) ; — « Item de eadem festivitate unde supra... Cum natus esset Jhesus... (Mt. II, 1-2). Homelia lectionis ejusdem : require in codice homeliarum b. Gregorii pape », au lieu de P.D., I, 48 (71v). — « Infra ebdomadam, feria IIa [sic]... Vidit Johannes Jhesum venientem ad se... (Joh. I, 29-31). Homelia lectionis ejusdem : require in codice omeliarum Bede presbiteri », au lieu de P.D., I, 49 (71v). — « Item b. Maximi ep. de eodem Epiphaniorum die », apocryphe ; P.D., I, 50 (71v-73) ; — « Item ejusdem », apocryphe ; P.D., I, 51 (73-74) ; — « Item de eodem die », apocryphe de s. Maxime ; P.D., I, 52 (74-74v) ; — « Item de eodem die », apocryphe de s. Maxime ; P.D., I, 53 (74v-76) ; — [Item ejusdem de eodem die] apocryphe de s. Maxime ; P.D., I, 54 (76-77) ; — [Item ejusdem de eodem die] apocryphe de s. Maxime ; P.D., I, 55 (77-78) ; — « Item de eadem Epiphaniorum die. Sermo b. LEONIS [MAGNI] pape » [s. 34, 1a ed.] ; P.D., I, 56 (78-79) ; — « Item de [e]adem die » [IDEM, s. 35] ; P.D., I, 57 (79-81) ; — « Item sermo s. AUGUSTINI ep. de Epiphania » [s. 199] ; A.F., I, 37 (81-82) ; — « Item EJUSDEM quo supra » [s. 200] ; A.F., I, 40 (82v-83v) ; — « Item de eadem Epiphania » [IDEM, s. 201] ; A.F., I, 41 (84-85) ; — « Item alia », apocryphe de s. Augustin, s. app. 132 ; A.F., I, 42a (85-86) ; — « Item unde supra » [S. LEO MAGNUS, s. 38] ; A.F., I, 43a (86-87) ; — « Item in s. Epiphania » [IDEM, s. 37] ; A.F., I, 44 (87-88v). — « In octabas Theophanie... Venit Jhesus a Galilea... (Mt. III, 13). Homelia lectionis ejusdem : require in codice homeliarum Bede presbiteri », au lieu de P.D., I, 58 (88v). — « Dominica I post Theophania... Cum esset Jhesus annorum duodecim... (Lc. II, 42). Homelia lectionis ejusdem : require in codice homeliarum Bede presbiteri », au lieu de P.D., I, 59 (88v). — « Dominica II post Theophania... Die tercia nuptiae facte sunt... (Joh. II, 1). Homelia lectionis ejusdem : require in codice homeliarum Bede presbiteri », au lieu de P.D., I, 60 (88v). — « Incipiunt sermones de Purificatione sancta [sic] Marie », extrait de s. Ambroise [In Lc., l. II] et centon extrait de s. Léon ; A.F., I, 47a-b (88v-90v) ; — « Item alia homelia » [S. AUGUSTINUS, s. dubius 370] avec incipit et explicit différents ; A.F., I, 48 ; cf. Verbraken, Études critiques, 152 (90v-91v) ; — « Item alia », apocryphe de s. Augustin, s. app. 128 ; A.F., I, 49 (91v-93) ; — « Item alia », centon constitué à partir d'extraits de s. Cyrille d'Alexandrie et de s. Léon ; A.F., I, 50a (93-96). — « Dominica prima post Theophania... Cum esset Jhesus annorum XIIcim... (Lc. II, 42). Homelia lectionis ejusdem : require in codice homeliarum Bede presbiteri, hera XI », au lieu de P.D., I, 59 (96). — « Dominica II post Theophania... Die tercia nuptie facte sunt... (Joh. II, 1). Homelia lectionis ejusdem : require in codice omeliarum Bede presbiteri », au lieu de P.D., I, 60 (96). — « LVII. Dominica IIIa post Theophania... Cum descendisset Jhesus de monte... (Mt. VIII, 1-2). Homelia Origenis de eadem lectione » [PSEUDO-ORIGENES, Hom. VI in Mt.] ; P.D., I, 61 (96-101). — « Sermo b. Maximi ep. in nathale s. Agnes [sic]. LVIII. Dum in toto mundo... — ...tradidit palmam qui... », apocryphe de s. Maxime ; P.D., I, 62 (101-103) ; — « LVIIII. Item in natale cujus supra. Sermo b. AMBROSII ep. » [De Virginibus, l. I, excerptum] ; P.D., I, 63 (103-104). — « Dominica IIII post Epiphania... Ascendente Jhesu in naviculam... (Mt. VIII, 23-24). Homelia Origenis de eadem lectione » [PSEUDO-ORIGENES, Hom. VII in Mt.] ; P.D., I, 64 (104-106v). — « In Purificatione s. Marie... Postquam impleti sunt dies... (Lc. II, 22). Homelia lectionis ejusdem require in codice omeliarum Bedae presbiteri », au lieu de P.D., I, 67 (106v).

    « LXIIII. In LXXma sermo b. Johannis quomodo primus homo totus [sic] prelatus est creature », apocryphe latin de Jean Chrysostome ; P.D., I, 68 (106v-108v) ; — « Item de eodem die unde supra... Simile est regnum caelorum homini patrifamilias... (Mt. XX, 1). Homelia lectionis ejusdem require in codice homeliarum Gregorii papae », au lieu de P.D., I, 69 (108v). — « In Sexagesima sermo b. Johannis de lapsu primi hominis », apocryphe latin de Jean Chrysostome ; P.D., I, 70 (108v-110) ; — « Item unde supra... Exiit qui seminat... (Lc. VIII, 5). Homelia lectionis ejusdem require in codice homeliarum Gregorii pape », au lieu de P.D., I, 71 (110). — « In Quinquagesima sermo b. Johannis ep. de fide Abraham et de immolatione Isaac », apocryphe latin de Jean Chrysostome ; P.D., I, 72 (110-112) ; — « Item unde supra... Assumpsit Jhesus duodecim discipulos suos... (Lc. XVIII, 31). Require in homelia Gregorii pape », au lieu de P.D., I, 73 (112). — « Item in Quadragesima sermo b. LEONIS [MAGNI] pape. Licet nobis, dilectissimi, adpropinquante [sic pro adpropinquans] paschale jejunium... — ...Pascha celebrabitur » [s. 40] ; P.D., I, 74 (112-113v) ; — « Item de eadem. Sermo b. MAXIMI [TAURINENSIS] ep. » [s. 66] ; P.D. I, 75 (113v-114v) ; — « ... Ductus est Jhesus in desertum... (Mt. IV, 1-2). Homelia lectionis ejusdem [sic] require in codice omeliarum Gregorii papae », au lieu de P.D., I, 76 (114v) ; — « Item unde supra » [S. FAUSTUS REIENSIS, s. dubius 4] ; A.F., I, 53 (114v-115v) ; — « Item unde supra », apocryphe de s. Augustin, s. app. 145 ; A.F., I, 54 (115v-116v) ; — [S. MAXIMUS TAURINENSIS] ; A.F., I, 55 (116v-117v) ; — « Hebreorum quondam... — ...certaminis scienter accedimus audiamus [dicentem apostolum...] » [S. LEO MAGNUS, s. 39] incomplet de la fin par suite de la perte d'1 f. (P.L., LIV, 263-265 B ; C.C.S.L., CXXXVIII A, 211-216, lig. 102) ; A.F., I, 56 (117v-118v) ; — « ... [exerceat suscep]turi enim festorum omnium maximum festum... — ...perfectius innocentes... » [IDEM, s. 43] incomplet des premières lignes par suite de la perte d'1 f. (P.L., LIV, 305 C-308 ; C.C.S.L., CXXXVIII A, 291-294, lig. 4-91) ; A.F., I, 58 (119-120) ; — [IDEM, s. 44] ; A.F. I, 59 (120-121v) ; — [IDEM, s. 45] ; A.F., I, 60 (121v-123) ; — [IDEM, s. 46] ; A.F., I, 61 (123-124v) ; — [IDEM, s. 47] ; A.F., I, 62 (124v-125v) ; — « Licet nobis, dilectissimi, adpropinquante... — ...recursus indicat » [IDEM, s. 40, excerptum] ; A.F. I, 63 (premières lignes) ; texte déjà copié d'après P.D., I, 74, au f. 112 (125v) ; — [IDEM, s. 48] ; A.F., I, 64 (125v-127) ; — « In omnibus quidem... — ...diabolo acies debeat Christi » [IDEM, s. 49] la fin n'a pas été copiée (P.L., LIV, 301-303 A ; C.C.S.L., CXXXVIII A, 285-287, lig. 1-60) ; A.F., I, 66 (127-127v) ; — « Sermo b. Johannis ep. de Jacob et Esau », apocryphe latin de Jean Chrysostome ; P.D., I, 85 (128v-129v) ; — « ... [incerta sin]gulis sui exitus hora... — ...dicere mereamur... » [S. BEDA VENERABILIS], homélie incomplète du début par suite de la perte de plusieurs ff. (P.L., XCIV, 97 A-101 ; C.C.S.L., CXXII, 171, lig. 45-177) ; P.D., I, 87 (130-132v). — « Dominica IIa de quadragesima. Sermo b. Johannis ep. de Joseph », apocryphe latin de Jean Chrysostome ; P.D., I, 88 (132v-134v) ; — « Item ejusdem. Sermo b. Johannis de confessione peccati », apocryphe latin de Jean Chrysostome ; P.D., I, 89 (134v-135) ; — « Item de eadem die ... Erat Dominus Jhesus eiciens... (Lc. XI, 14) », lemme de l'évangile seul ; correspond au lemme de P.D., I, 90 (135). — « Dominica tercia in quadragesima, sermo b. Johannis ep. de Moyse », apocryphe latin de Jean Chrysostome ; P.D., I, 91 (135v-136v) ; — « Item unde supra... Abiit Jhesus trans mare Galilee... (Joh. VI, 1-2). Item homelia : require in libro Bede », au lieu de P.D., I, 92 (136v). — « Dominica ante Palmas, sermo b. Johannis ep. de Jheremia », apocryphe latin de Jean Chrysostome ; P.D., I, 93 (136v-138) ; — « Item de eadem dominica... Quis ex vobis arguet me... (Joh. VIII, 46). Require in libro Gregorii pape urbis Rome », au lieu de P.D., I, 94 (138). — « In traditione Symboli. Sermo b. Maximi ep. de expositione ejusdem. Cum aput Patres... — ...aut in[provisa res...] » ; « [... abluit ad gloriam.] Carnis resurrectionem... — ...ad vitam », apocryphe, incomplet par suite de la perte d'1 f. entre les ff. 138 et 139 (P.L., LVII, col. 433-434 C, lig. 4 et col. 438 A, lig. 15-col. 440, hom. 83) ; P.D., I, 95 (138-138v et 139). — « Dominica in Palmas. Sermo b. MAXIMI [TAURINENSIS] ep. de psalmo vicesimo primo » ; P.D., I, 96 (139-140) ; — « Item unde supra... Cum adpropincasset [sic] Hierosolymis... (Mt. XXI, 1). Homelia lectionis ejus diei : require in codice omeliarum Bede presbiteri », au lieu de P.D., I, 97 (140v). — « Incipit sermo s. LEONIS [MAGNI] pape de Passione Domini » [s. 60] ; P.D., I, 102 (140v-141v) ; — « Incipit prefatio s. HYSIDORI [HISPALENSIS] ep., testimonia de Christi Passione » [De Fide catholica contra Judaeos, ep. dedicatoria, excerpta] ; A.F., I, 84 (141v) ; — « Incipiunt testimonia Scripturarum sicut predixerat Hieremias ex persona Domini. Prevaricatione prevaricata est... (Jer. V, 11). Hoc etiam nunc usque... — ...non egrediar » [IDEM, De Fide catholica contra Judaeos, excerptum] (P.L., LXXXIII, 476 C-491 C) ; A.F., I, 85 (141v-145). — « Feria secunda. Sermo b. LEONIS [MAGNI] pape de Passione Domini » [s. 62] ; P.D., I, 98 (145-146v) ; — « ...Proximum erat Pascha Judeorum... (Joh. XI, 55). Homelia lectionis ejusdem : require in codice homeliarum Bede presbiteri, require homeliam XXIII », au lieu de P.D., I, 99 (146v). — « Feria III. Sermo b. LEONIS [MAGNI] pape de Passione Domini » [s. 63] ; P.D., I, 100 (146v-148v). — « Feria IIII. De Passione Domini » [IDEM, s. 61] ; P.D., I, 103 (148v-149v). — « Sermo b. LEONIS [MAGNI] pape in Cena Domini » [s. 58] ; P.D., I, 104 (149v-151v). — [Feria V] « ...Ante diem festum Pasche... (Joh. XIII, 1). Homelia lectionis ejusdem venerabili [sic] Bede : require homelia [sic] XXma quinta », au lieu de P.D., I, 105 (151v). — « Item in Parasceven. Sermo b. LEONIS [MAGNI] pape. Decursis, dilectissimi, sermone... — ...per crucem Christo non illa [tantum species...] » [s. 59] incomplet de la fin par suite d'une lacune matérielle à la fin du manuscrit (P.L., LIV, 337-340 C ; C.C.S.L., CXXXVIII A, 349-356, lig. 1-140) ; P.D., I, 106 (151v-152v).

Texte du manuscrit

Source des données : Mandragore

Enluminures et décors

Intervenants

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • A fait partie de la Bibliothèque de Colbert. —

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Incipit du lemme biblique

    Accessit ad Jesum mater filiorum Zebedaei... (Mt. XX, 20).

    Incipit

    Igitur unde opinionem regni habet mater filiorum Zebedaei...

    f. 48

    Ad aquas Tibilitanas episcopo adferente...

    f. 55v

    Ad partum Virginis adorandum magi ab Oriente venerunt...

    f. 82v

    Aeterni nominis virgineum partum et repleta viscera ipso jubente...

    f. 15

    Ait igitur, fratres carissimi, sancta et magna synodus...

    f. 93

    Incipit du lemme biblique

    Ait prophetarum praecipuus Isaias sicut audistis, carissimi : Illuminare, illuminare Jerusalem... (cf. Is. LX, 1)

    Incipit

    Jerusalem vero manifestum est esse fidelium civitatem...

    f. 87

    Ante dies devotionem sanctae quadragesimae praedicantes sacrarum litterarum exempla protulimus...

    f. 113v

    Ante paucissimos dies natalem Domini celebravimus ; hodierno autem die manifestationem...

    f. 84

    Incipit du lemme biblique

    Ascendente Jesu in naviculam secuti sunt... (Mt. VIII, 23).

    Incipit

    Ingrediente Domino in naviculam secuti sunt...

    f. 113

    Audi non fabulam sed rem gestam...

    f. 47

    Audiat in praesenti hodie dilectio vestra, fratres carissimi, quemadmodum Isaias propheta...

    f. 11

    Audistis, fratres, lectionem evangelii salutaria praesentis diei sacramenta recitantem...

    f. 68

    Audistis, fratres, quemadmodum nobis beatus evangelista hodie generationis Christi retulerit sacramentum...

    f. 9

    Audite, filii lucis, adoptati in regnum (alias regno) Dei...

    f. 17

    Causam, dilectissimi, et rationem sollemnitatis hodiernae saepe vobis...

    f. 86

    Celebrato proximo die quo intemerata...

    f. 81v

    Christo igitur secundum prophetiae fidem nato in Bethleem Judeae temporibus Herodis regis...

    f. 52v

    Circumciditur itaque puer. Quis ille puer de quo dictum est...

    f. 58

    Complura nobis, fratres, atque diversa festivitas praesentis diei salutarium mysteriorum sacramenta multiplicat...

    f. 74v

    Incipit du lemme biblique

    Confitemini Domino quoniam bonus est... (Ps. CV, 1).

    Incipit

    Spiritus sanctus medelam purgandi facinoris...

    f. 134v

    Congregemus in unum ea quae in ortu Jesu dicta scriptaque sunt de eo et tunc scire poterimus...

    f. 81v

    Cum apud Patres nostros, sicut liber Judicum refert, quaedam Israeliticae tribus civili adversum se proelio decertarent...

    f. 138

    Incipit du lemme biblique

    Cum autem descendisset Jesus de monte... (Mt. VIII, 1).

    Incipit

    Docente in monte Domino discipuli venerunt...

    f. 106v

    Cum esset annorum sanctus Johannes evangelista XCVII, apparuit ei Dominus noster...

    f. 46

    Incipit du lemme biblique

    Cum esset desponsata mater Jesu (alias ejus) Maria Joseph... (Mt. I, 18).

    Incipit

    Quae fuit necessitas ut desponsata esset Maria...

    f. 36v

    Cum multis modis, dilectissimi, judaica impietas laboraret ut causam aliquam perpetrandi in Dominum Jesum sceleris...

    f. 148v

    Cum semper nos, dilectissimi, gaudere in Domino omnia divina eloquia cohortentur et hodie procul dubio...

    f. 29v

    Cupientes aliquid de hujus diei sollemnitate narrare simulque desiderantes illud unum verbum...

    f. 35v

    Decursis, dilectissimi, sermone proximo his quae ad comprehensionem Domini...

    f. 151v

    Dedicatur novus ab infantibus sermo sanctis laudibus...

    f. 63v

    Deitas enim Verbi par in omnibus et consubstantialis est Patri...

    f. 89v

    Desiderata nobis, dilectissimi, et universo optabilis mundo adest festivitas...

    f. 145

    Devotionis quidem vestrae, dilectissimi, novimus hunc esse fervorem...

    f. 123

    Dignitas humanae originis facile agnoscitur considerata sublimitate auctoris...

    f. 106v

    Docente in monte Domino, discipuli venerunt ad eum sicut alacres, sicut domestici...

    f. 106v

    Domini et salvatoris nostri Jesu Christi adventus in carne in ipso de Virgine...

    f. 85

    Dum in toto mundo virgineus flos Mariae...

    f. 101

    Incipit du lemme biblique

    Erat pater ejus et mater mirantes (alias admirantes)... (Lc. II, 33).

    Incipit

    Congregemus in unum ea quae de ortu (alias in ortu)...

    f. 81v

    Incipit du lemme biblique

    Et ecce homo erat in Hierusalem... (Lc. II, 25)

    Incipit

    Non solum ab angelis et prophetis, a pastoribus...

    f. 88v

    Incipit du lemme biblique

    Et ut perfecerunt omnia... (Lc. II, 39)

    Incipit

    Praetermisit hoc loco Lucas quae a Matthaeo satis exposita (alias explorata) noverat...

    f. 86

    Excedit quidem, dilectissimi, multumque supereminet humani eloquii facultatem...

    f. 28

    Exsultemus et spiritali jucunditate laetemur...

    f. 22v

    Festivitatis hodiernae, dilectissimi, verus venerator...

    f. 24v

    Fides est religionis sanctissimae fundamentum, caritatis vinculum...

    f. 110

    Filium Dei sicuti est apud Patrem aequalis illi...

    f. 21v

    Fratres dilectissimi, hodie dies illuxit in quo Christus...

    f. 19v

    Fratres dilectissimi, non parva de Filio Dei secundum divinitatem...

    f. 13

    Gloria, dilectissimi, dominicae Passionis de qua nos etiam...

    f. 146v

    Hebraeorum quondam populus et omnes Israeliticae tribus...

    f. 117v

    Heri celebravimus temporalem sempiterni regis nostri natalem...

    f. 69

    Hoc etiam nunc usque Judaei dicunt : Non et ipse... (Jer. V, 11)...

    f. 141v

    Hodie, fratres carissimi, Christus natus est, nos renati...

    f. 40v

    Hodie, fratres carissimi, natalem illorum infantum colimus...

    f. 53v

    Hodie, fratres carissimi, sollemnitatem parvulorum felicem...

    f. 55v

    Hodie, fratres dilectissimi, externum debemus red[hib]ere sermonem...

    f. 12

    Hodiernam festivitatem, dilectissimi, apparitio Domini et salvatoris nostri...

    f. 79v

    Hodierni mysterii sacramentum, fratres carissimi, sicut credidistis...

    f. 56

    Hodiernus dies magnum nobis contulit gaudium in quo Christus infans...

    f. 90v

    Hos sanctae quadragesimae dies, fratres carissimi, debemus omni veneratione suscipere...

    f. 115v

    [...] id est gentes Ephesios in carne vocans. Ostendit in spiritu...

    f. 58

    Igitur unde opinionem habet mater filiorum Zebedaei...

    f. 48

    Illud vero quaerendum est quare Petrus et Jacob et Johannes...

    f. 49

    Immaculatus Dominus immaculatam sibi famulam...

    f. 103

    In adventu dominico, fratres carissimi, solutus est omnis paternae praevaricationis...

    f. 39

    In hac, dilectissimi, celebritate sicut relatu paternae traditionis...

    f. 83

    In omnibus, dilectissimi, sollemnitatibus christianis non ignoramus...

    f. 124v

    In omnibus quidem, dilectissimi, diebus atque temporibus quaedam nobis divinae bonitatis signa...

    f. 127

    Ingrediente Domino (alias Jesu) in naviculam secuti sunt eum discipuli ejus...

    f. 113

    Inter omnes, dilectissimi, dies quos multis modis honorabiles habet christiana devotio...

    f. 125v

    Jesus filius Nave in eremo pugnabat et Moyses orabat...

    f. 48

    Johannes apostolus et evangelista, filius Zebedaei, frater Jacobi, virgo (alias virgo est) electus a Domino...

    f. 54v

    Incipit du lemme biblique

    Johannes inquit audiens in vinculis... (cf. Mt. XI, 2)

    Incipit

    Beatum Johannem fuisse Christi nuntiorum nuntium...

    f. 18

    Justissime, fratres, festivitate praesentis diei in omne se gaudium totus ubique suscitat mundus...

    f. 39v

    Justum et rationabile, dilectissimi, verae pietatis obsequium est...

    f. 83v

    Laetitia quanta sit quantusque concursus cum imperatoris mundi istius natalis celebrandus...

    f. 304

    Incipit du lemme biblique

    Laudem Domini loquatur (alias loquetur vel loquitur) os meum (cf. Ps. CXLIV, 21).

    Incipit

    Ejus Domini per quem facta sunt omnia...

    f. 20

    Lectis dilectionis tuae epistolis quas miramur fuisse tam seras et gestorum episcopalium...

    f. 1

    Licet, fratres dilectissimi, de sollemnitate diei hujus veterum sit diversa traditio...

    f. 89

    Licet nobis, dilectissimi, appropinquante festivitate paschali, quadragesimale jejunium...

    f. 125v

    Licet nobis, dilectissimi, appropinquante paschale jejunium [sic]...

    f. 112

    Magnum Jeremiae sanctissimi meritum, magnum in eum collatum...

    f. 136v

    Maria suscepit, honores adsumite, expellite tristitiam concupiscentis...

    f. 18

    Memoria rerum ab humani generis Salvatore gestarum magnam nobis, dilectissimi, confert utilitatem...

    f. 87

    Mittitur a Jacob, patre sanctissimo, Joseph sanctus ad fratres...

    f. 132v

    Natalis Domini eadem causa a Patribus votivae sollemnitatis...

    f. 34

    Nemo qui nesciat principio hominem sic a Deo plasmatum ut instrueretur...

    f. 108v

    Non solum ab angelis et prophetis ac pastoribus et parentibus...

    f. 88v

    Non usque adeo contristari debemus, fratres, quod in his quadragesimae (alias quadraginta) diebus...

    f. 116v

    Nostis, carissimi fratres, quia dies iste qui nobis in honore (alias honorem) Domini...

    f. 84v

    Nuper celebravimus diem quo ex Judaeis Dominus natus est...

    f. 81

    Permotos esse vos credo, fratres dilectissimi, cur a superiore dominica...

    f. 114v

    Portabat Rebecca geminos in utero fratres ante ortus principia bellatores...

    f. 128v

    Incipit du lemme biblique

    Post dies sex adsumpsit Jesus Petrum et Jacobum et Johannem... (Mt. XVII, 1-2).

    Incipit

    Illud vero quaerendum est quare Petrus et Jacob et Johannes...

    f. 49

    Praedicamus hodie natum de Virgine Salvatorem et infantem in praesepio positum (alias positum in praesepio)...

    f. 13v

    Incipit du lemme biblique

    Praevaricatione praevaricata est in me... (Jer. V, 11)

    Incipit

    Hoc etiam nunc usque Judaei de Christo dicunt...

    f. 141v

    Propter quod memores estote... (cf. Eph. II, 11), id est gentes Ephesios in carne vocans. Ostendit in spiritu...

    f. 58

    Psalmi vicesimi primi qui lectus est seriem decursuri, diligenter prius debemus...

    f. 139

    Quae fuit necessitas ut desponsata esset Maria...

    f. 36v

    Quamquam non dubitem vos, carissimi, per paternam sollicitudinem...

    f. 67

    Quamvis, dilectissimi fratres, Christus, salutis nostrae Dominus, omnipotentis Patris Filius, coaeternus...

    f. 72

    Quamvis, dilectissimi, ineffabilis sit nativitas Domini...

    f. 31

    Quamvis sciam, dilectissimi, quod sanctitatem vestram hodiernae festivitatis...

    f. 79

    Quod mortuus est Christus, peccato mortuus est...

    f. 57v

    Quoniam brevi intervallo temporis post sollemnitatem Nativitatis...

    f. 64

    Quotienscumque, fratres, sanctorum martyria celebramus toties laudes Salvatoris edicimus...

    f. 55

    Redemptionis nostrae auctor aeternus omnipotens Dominus Unigenitus...

    f. 91v

    Sacramentum, dilectissimi, dominicae passionis in salutem humani generis...

    f. 140v

    Saepe ut nostis, dilectissimi, de excellentia festivitatis...

    f. 26

    Salutare nobis est, fratres, atque conveniens ut concurrentes...

    f. 74

    Salvator noster, dilectissimi, hodie natus est, gaudeamus...

    f. 38

    Sanctus et sollemnis dies, fratres carissimi, mundo illuxit...

    f. 18v

    Scio quidem, dilectissimi, paschale festum tam sublimis esse mysterii...

    f. 149v

    Semper quidem, dilectissimi, diversis modis multisque...

    f. 32v

    Semper quidem, dilectissimi, misericordia Domini plena est terra...

    f. 120

    Sic namque, fratres, olim per prophetam dictum (alias praedictum) est : Mater Sion... (cf. Ps. LXXXVI, 5)...

    f. 91v

    Spiritus sanctus medelam purgandi facinoris...

    f. 134v

    Stabat Moyses in monte non armis sed precibus...

    f. 135v

    Virtus, dilectissimi, et sapientia fidei christianae...

    f. 121v

    Zelus quo tendat, quo prosiliat livor...

    f. 47v

    ALANUS FARFENSIS -- Recensuit : Pars hiemalis. Excerpta
    AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) -- Expositio Evangelii secundum Lucam (homiliae excerptae)
    AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) -- Expositio Evangelii secundum Lucam (excerpta)
    AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) -- De Virginibus (homiliae excerptae)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- De Civitate Dei
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones. Sermones singuli
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones dubii (C.P.L., n° 285)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones pseudoaugustiniani (C.P.L., nos 371-372, sermons Mai, Caillau et autres attribués à s. Augustin dans les mss.)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones spurii (s. app., C.P.L., n° 368, sermons dont l'auteur n'est pas identifié)
    BEDA VENERABILIS (s.) -- Expositio in Evangelium Lucae (homiliae excerptae)
    BEDA VENERABILIS (s.) -- Homiliae
    BIBLIA SACRA -- Apocrypha Novi Testamenti Vita Johannis apostoli, auctore Pseudo-Melitone (excerpta)
    CAESARIUS ARELATENSIS ep. (s.) -- Sermones singuli
    COLBERT (Jean-Baptiste) -- Possesseur
    CYRILLUS ALEXANDRINUS (s.) -- Compilatio :
    DÉCORATION -- Décoration française méridionale Sud-Est, (XIe s.)
    DÉCORATION -- Initiales ornées à la plume et rehaussées de couleur (ou peintes) (XIe s.)
    DÉCORATION -- Initiales ornées à la plume et rehaussées de couleur (ou peintes) à décor animal
    Écriture française méridionale, (XIIe s.) -- Sud-Est, (XIe s.)
    EUSEBIUS CAESARIENSIS -- Historia ecclesiastica, Rufino interprete (homiliae excerptae)
    Explicit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [spiritus ejus]
    Explicit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [abluit ad gloriam]
    Explicit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [incerta sin-]
    Explicit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [exerceat suscep-]
    FAUSTUS REIENSIS ep. (s.) -- Sermones dubii
    FULGENTIUS RUSPENSIS ep. (s.) -- Sermones
    HIERONYMUS (s.) -- Compilationes : Homiliae
    HIERONYMUS (s.) -- Commentarii in Evangelium Matthaei (homiliae excerptae)
    HIERONYMUS (s.) -- Interpres : ORIGENES, In Evangelium Lucae homiliae
    HOMÉLIAIRES -- France, Sud-Est
    HOMÉLIAIRES -- De Tempore. Pars hiemalis (a Natali)
    Incipit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [dicentem apostolum...]
    Incipit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [-provisa res...]
    Incipit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [tantum species...]
    ISIDORUS HISPALENSIS (s.) -- De Ecclesiasticis officiis (homiliae excerptae)
    ISIDORUS HISPALENSIS (s.) -- De Fide catholica contra Judaeos (homiliae excerptae)
    ISIDORUS HISPALENSIS (s.) -- De Ortu et obitu Patrum (homiliae excerptae)
    JOHANNES (s.), evangelista -- Lectiones ex Historia ecclesiastica
    JOHANNES (s.), evangelista -- Vita, auctore Pseudo-Melitone (excerpta)
    JOHANNES CHRYSOSTOMUS (s.) -- Sermones vel homiliae spuriae (dont l'auteur n'a pu être identifié)
    Leçons -- Mentions ajoutées en marge attestant l'utilisation d'un homéliaire par des moines
    LEO Magnus I (s.), papa -- Epistola 28
    LEO Magnus I (s.), papa -- Sermones vel tractatus. Sermones singuli
    LEO Magnus I (s.), papa -- Compilationes Cento
    LEO Magnus I (s.), papa -- Compilationes Sermones
    MAXIMUS TAURINENSIS ep. (s.) -- Sermones vel homiliae spuriae (dont l'auteur n'a pas été identifié)
    MAXIMUS TAURINENSIS ep. (s.) -- Sermones vel homiliae
    MONTMAJOUR (abbaye Saint-Pierre de), dioc. d'Arles. Lectionnaire -- Groupe de manuscrits apparentés pour la décoration
    ORIGENES -- In Evangelium Lucae homiliae, s. Hieronymo interprete. Homilia 14a
    ORIGENES -- In Evangelium Lucae homiliae, s. Hieronymo interprete. Homiliae 16a-17a
    ORIGENES (Pseudo-) -- Homiliae in Matthaeum Homilia I
    ORIGENES (Pseudo-) -- Homiliae in Matthaeum Homilia VI
    ORIGENES (Pseudo-) -- Homiliae in Matthaeum Homilia VII
    PAULUS DIACONUS -- Compilator Homiliarium. Excerpta
    PETRUS CHRYSOLOGUS (s.), Ravennatensis ep. -- Sermones
    PETRUS CHRYSOLOGUS (s.), Ravennatensis ep. -- Sermones (homiliae excerptae)
    RELIURE -- Reliures aux armes de : Colbert (Jean-Baptiste)
    RUFINUS AQUILEIENSIS -- Interpres : EUSEBIUS CAESARIENSIS, Historia ecclesiastica (homiliae excerptae)
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Agnes, m. Romae
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Innocentes
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Johannes evangelista ap.
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Purificatio
    SERMONS -- Sermones de sanctis et festis Stephanus protomartyr
    SEVERIANUS GABALENSIS ep. (s.) -- Sermo spurius
    STEPHANUS (s.), protomartyr -- Miracula facta in Africa

Vie du livre

Sources des données