Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3481

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q382924

  • Titre attesté :
    • Liber de fructibus poenitentiae.
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3481
    • Paris. BnF, Latin 3481
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Augustin (saint, 0354-0430) | Gennade (04..-0496?)
  • Date de fabrication :
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • III-118 ff. à 2 colonnes.
  • Format :
    • 230 × 160 mm.
  • Aspects codicologiques :
    • Initiales réservées. Rubriques. — 10 cahiers de 12 ff. avec réclames et signatures. Ces cahiers ont été numérotés au XVIIIe s. dans l'angle droit du 1er f. de 2 à 11, ce qui laisse supposer qu'il existait alors un premier cahier aujourd'hui disparu. Les feuillets ont été numérotés au XVe s. de façon irrégulière, les ff. 87 et 88 manquent sans qu'il y ait de lacune dans le texte. Les ff. Iv, 118, 120-120v sont blancs. — Au f. 120v, mention du XIVe s., lisible à la lumière ultra-violette : « Debet dominus Guillelmus Grinvilla... ». III-118 ff. à 2 colonnes. 230 × 160 mm.
  • Reliure :
    • Reliure maroquin rouge aux armes et chiffre de Colbert. Titre au dos : « Tract. de poeniten. ».

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. I Titre du XVIIe s. « De poenitentia et ejus fructibus libri XV ex variis sanctorum Patrum sententiis concinnati, auctore P. quo[n]dam doctissimo ordinis Fratrum Praedicatorum in provincia Longobardiae, sub anno Domini... ».

    F. II-IIIv Table des 15 livres : « Incipiunt capitula prime partis libri de fructibus penitentie, videlicet de penitentia in communi... —... De labore manuum et bonis occupationibus. 116. Expliciunt capitula omnium partium precedentium ».

    F. IIIv et 1-117v « Incipit liber de fructibus penitentie » ; — Prologue : « Quoniam peccantibus post baptismum... — ... de vigiliis et opere manuali » (1) ; — L. I : « Capitula Ie partis... » (1), « ... Rabbanus super Matheum. Omnis inquit arbor... — ... separetur a sacramentis celestis panis » (1-4) ; — L. II : « Incipiunt capitula secunde partis... » (4), « ... Cyprianus in libro de lapsis. Ira Dei est non cognoscere delicta... — ... sine Spiritus sancti dono non est » (4-8) ; — L. III : « Capitula tercie partis... » (8), « ... Origenes super Génesim omelia XVIIa. Juda, inquit, te laudabunt fratres... — ... in impacientiam animum ejus deiciant » (8-11v) ; — L. IV : « Incipiunt capitula quarte partis... » (11v), « ... Augustinus in libro de penitentia. Est itaque satisfactio penitentie... — ... unicuique reddit quod suum est » [GENNADIUS MASSILIENSIS, De ecclesiasticis dogmatibus, c. 24] (11v-12) ; — L. V : « Incipiunt capitula quinte partis... » (12-12v), « ... Athanasius in exortatorio ad monachos. Abstinentia continentie nutrix est... — ... continentiam postulant hii dies » (12v-23v) ; — L. VI : « Incipiunt capitula VIe partis... » (23v-24), « ... Leo papa in sermone quodam. Quia non solo jejunio salus acquiritur... — ... vultu serenus verbo serus » (24-37) ; — L. VII : « Incipiunt capitula VIIe partis... » (37-37v), « ... Cassiodorus super Psalmum XVII [sic pro : XVI]. Oratio cum apud omnes homines... — ... quam Christus composuit impetratur » (37v-53v) ; — L. VIII : « Incipiunt capitula VIIIe partis... » (53v), « ... Jeronimus super Ysayam. Invenietur in ea, id est, in Ecclesia... — ... devotionis dulcedo contemplationis » (53v-58) ; — L. IX : « Incipiunt capitula IXe partis... » (58), « ... Ysydorus de Summo bono [Liber Sententiarum] li° III° C° VII°. Oratio cordis est non labiorum... — ... nec valentes nec volentes tacere » (58-59) ; — L. X : « Incipiunt capitula Xe partis... » (59), « Hugo super Ecclesiasten, omelia Ia. Meditatio est assidua et sagax... — ... nisi accipientis fides caduca defecerit » (59-70v) ; — L. XI : « Incipiunt capitula undecime partis... » (70v), «... Bernardus li° , I° de consideratione ad Eugenium papam. Primum quidem ipsum... — ... et mortem moriendo securam reddidit » (70v-89v) ; — L. XII : « Incipiunt capitula XIIe partis ... » (89v), « Hugo de sacramentis li° II°. Est autem pena que purgatoria dicitur... — ... vitam omnibus peccatoribus dandam esse credidit » (89v-94) ; — L. XIII : « Incipiunt capitula XIIIe partis... » (94-94v), « ... Jeronimus ad Eustochium virginem. Quotiens te vana seculi delectat ambitio... — ... pro diebus quibus nos humiliasti » (94v-104) ; — L. XIV : « Incipiunt capitula XIIIIe partis... » (104), « ... Hugo in libro de Arra anime. Quid est illud dulce quod in ejus... — ... sicut qui profectum appetit studiosus » (104-114) ; — L. XV : « Incipiunt capitula XVe partis... » (114), « ... Ambrosius super Psalmum : Beati immaculati : Memor fui, inquit David... — ... salutaris operatio perseveret. Amen. Explicit liber de fructibus penitentie editus et compilatus per quemdam fratrem de ordine Predicatorum in provincia Lombardie. Deo gratias » (114v-117v).

    F. 118v-120 Table alphabétique : « Abstinencia a licitis. 13. Abstinencia carnium. 13... — ... Voracitas cavenda post jejunium. 21. Vox laudis. 54 », d'une autre main du XIVe s.

    Attribué par Quétif - Echard, SS. Ord. Praed., I, 239, à un frère lombard qui aurait remanié le Tractatus de poenitentia de Vincent de Beauvais ; cf. A. Teetaert, dans Miscellanea Giovanni Mercati, II, Cité du Vatican, 1946, 321-324, édit. du prologue, et M. W. Bloomfield, dans Traditio, XI (1955), 349 n° 825 a et 353 n° 851 a.

    Pour le titre calligraphié au XVIIe s. du f. I ; cf. add. du ms. Latin 2897 ; ms. Moreau 849, f. 151v.

Intervenants

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Donné à Colbert par Charles-Armand de La Porte, duc de Mazarin ; cf. ms. Latin 9363, f. 31v et Delisle, Cab. des mss., I, 444.

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • [...] Abstinentia continentiae nutrix est...

    f. 12v

    Ambrosius super Psalmum Beati immaculati : Memor fui, inquit, David nocte...

    f. 114

    Athanasius in exhortatorio ad monachos : Abstinentia continentiae nutrix est...

    f. 12v

    Augustinus in libro De Paenitentia : Est itaque satisfactio paenitentiae...

    f. 11v

    Bernardus libro primo De Consideratione ad Eugenium papam : Primum quidem ipsum fontem tuum...

    f. 70v

    [Cassiodorus] super Psalmum [XVI] : Oratio cum apud omnes homines agitur...

    f. 37v

    Cyprianus in libro De Lapsis : Ira Dei est non cognoscere delicta...

    f. 4

    [...] Est autem poena quae purgatoria dicitur...

    f. 89v

    [...] Est itaque satisfactio paenitentiae peccatorum causas excidere...

    f. 11v

    Hieronymus ad Eustochium virginem : Quotiens te vana saeculi delectat ambitio...

    f. 94v

    Hieronymus super Isaiam : Invenietur in ea, id est in Ecclesia gratiarum actio...

    f. 53v

    Hugo De Sacramentis, libro secundo : Est autem poena quae purgatoria...

    f. 89v

    Hugo in libro De Arra animae : Quid est illud dulce quod in ejus recordatione...

    f. 104

    Hugo super Ecclesiasten, homilia prima : Meditatio est adsidua et sagax...

    f. 59

    [...] Invenietur in ea, id est in Ecclesia gratiarum actio...

    f. 53v

    [...] Ira Dei est non cognoscere delicta...

    f. 4

    Isidorus De Summo bono... : Oratio cordis est, non labiorum...

    f. 58v

    Incipit du lemme biblique

    [...] Juda, inquit, te laudabunt fratres tui... (Gen. XLIX, 8).

    Incipit

    Judas confessio interpretatur. Qui enim peccata sua...

    f. 8

    Leo papa in sermone quodam : Quia non solo...

    f. 24

    [...] Meditatio est adsidua et sagax...

    f. 59

    [...] Memor fui, inquit, David nocte...

    f. 114

    Incipit du lemme biblique

    [...] Omnis, inquit, arbor quae non facit... (Mt. VII, 19)

    Incipit

    Quattuor sunt species arborum...

    f. 1

    [...] Oratio cordis est, non labiorum...

    f. 34v

    [...] Oratio cum apud omnes homines agitur...

    f. 37v

    Incipit du lemme biblique

    Origenes super Genesim homilia XVIIa : Juda, inquit, te laudabunt fratres tui... (cf. Gen. XLIX, 8).

    [...] Primum quidem ipsum fontem tuum, id est mentem...

    f. 70v

    [...] Quia non solo jejunio salus acquiritur...

    f. 24

    [...] Quid est illud dulce quod in ejus recordatione...

    f. 104

    Quoniam peccantibus post baptismum mortaliter sola paenitentia remedium est...

    f. 1

    [...] Quotiens te vana saeculi delectat ambitio...

    f. 94v

    Rabbanus super Matthaeum (III, 10) : Omnis, inquit, arbor quae non facit... Quattuor sunt species arborum...

    f. 1

    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- De Ecclesiasticis dogmatibus. Excerpta
    COLBERT (Jean-Baptiste) -- Possesseur
    FLORILEGES PATRISTIQUES -- De Fructibus paenitentiae
    DE FRUCTIBUS PAENITENTIAE LIBER
    GENNADIUS MASSILIENSIS -- De Ecclesiasticis dogmatibus. Excerpta
    GUIDI DI BAGNO (Giovanni Francesco), card. -- Possesseur
    GUILLELMUS GRINVILLA -- Mention (XIVe s.)
    MAZARIN (Ch.-A. de La Porte, marquis de La Meilleraye, duc de) -- Possesseur
    Pénitence -- De Fructibus paenitentiae
    RELIURE -- Reliures aux armes de Colbert (Jean-Baptiste)
    Titres -- Pages de titre ajoutées au XVIIe s. d'une main que l'on trouve sur plusieurs manuscrits ayant appartenu au cardinal Giovanni Francesco Guidi di Bagno

Source des données