Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.3906

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q98606

  • Autre forme de la cote :
    • Vat. lat. 3906
    • Bibliothèque vaticane, Vat. lat. 3906
    • Vatican. BAV, Vat.lat.3906
    • Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.3906
  • Conservé à : Vatican. Biblioteca apostolica vaticana
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Papier (filigranes f. 1-24: var. Briquet 13890-91, Rome, 1526-1535; f. 25-62: var. Briquet 15882 ?; f. 63-232: nombreux filigranes, presque tous de la première moitié du XVIe s.), XVIe s. (1ère moitié), I + 232 ff. + 2 ff. non numérotés (f. Iv°, 1v°, 24-24v°, 25v°, 27v°-28v°, 31v°-34v°, 38-40v°, 41 v°, 48-52v°, 53v°, 57v°, 58v°, 65-66, 67-69v°, 71v°, 72v°, 73v°, 75-78, 83v°-84v°, 85v°, 86v°, 89v°, 90v°, 92v°, 94v°-96v°, 102v°, 111-111v°, 113v°-114, 115, 116-116v°, 117v°, 120-120v°, 122-122v°, 123v°, 124v°, 126v°, 127v°-128, 129v°, 130v°-131, 132v°-134, 135v°, 138v°, 140v°, 141v°-142v°, 144v°, 149v°, 150v°-153v°, 156v°, 163-171v°, 173-173v°, 178v°-181v°, 184v°-185, 190-191v°, 192v°, 196, 197-197v°, 198v°-199, 201v°-202, 203v°, 205v°, 209-210v°, 211v°, 212v°-213v°, 214v°, 217-217v°, 218v°, 222-223, 228-229, 230v° blancs; quelques traces d’anciennes foliotations aux f. 54 = 231, 57 = 236, 58 = 232, 65 = 242, 69 = 243, 93 = 234, 106 = 329, etc.), 297 x 220 mm.

    Recueil de trois parties: 1) f. 1-24; 2) f. 25-52; 3) f. 53-232 qui est un recueil de feuillets de récupération, certains retournés, certains portant seulement un titre ou un nom en majuscules. Le f. 173 est mutilé.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2: //TALENTVM Romanum

    f. 26: //Ponderum ac

    f. 54: Variarum dimensionum

    1 - ~ f. 1-23v°: Iacobvs (Avrelivs) Qvestenberg, De sestertio, talento, nummis et id genus (a. 1499).

    f. 19v°-22v°: Martialis, Epigrammata (extraits en désordre insérés dans le texte précédent)

    pas de titre.

    inc. «Milia uiginti quondam me Galla poposcit... » (X, 75).

    suivi des epigr. IV, 76; VIII, 17; V, 25; V, 27; V, 32, 38, 59; VI, 30; VII, 10; VII, 16, 53, 66; VII, 86; VII, 92; VIII, 5, 9, 10, 13, 16; VIII, 42; VIII, 71; IX, 4, 8 (9); IX, 37; IX, 46, 48; IX, 59.

    expl. inachevé: «... Culpauit statuas et Polyclete tuas » (IX, 59, 12).

    2 - f. 25: Gellivs, Noctes Atticae (extrait)

    pas de titre.

    inc. «Plutarchus in libro quem ὃποση ψυχῶν καὶ σωματῶν ».

    expl.: «... cȩteris pari numero factis ante iret » (I, 1).

    ~ f. 26-27: Isidorvs Hispalensis, Etymologiae (extrait: XVI, 25).

    f. 29-31: Varro, De lingua latina (extrait).

    titre add. en marge: «Varro de analogia L° 7 fol. 92 ».

    inc.: «Requiritur tertius locus quae sit ratio ex proportione a greco uocatur analogon hinc dicta analogia... ».

    expl.: «... transitus ut est in seruus serue fore ut sit item in cernus cerne » (VII, 37-51).

    f. 35-35v°: Agrimensores : Pauca de mensuris (extrait: De mensuris in liquidis)

    pas de titre (note en marge: «ex auctore incerto, puto christiani opus... »)

    inc.: «Mensurarum in liquidis coclear pars minima... ».

    expl.: «... duo chora culleum quod modia LX» (éd. K. Lachmann, Gromatici veteres, dans F. Blume, K. Lachmann et A. Rudorff, Die Schriften der römischen Feldmesser, 1, Berlin, 1848, p. 374-376; F. Hultsch, Metrologicorum scriptorum reliquiae, 2, Leipzig, Teubner, 1866, p. 140-142).

    ~ f. 35v°: Isidorvs Hispalensis, Etymologiae (extrait: XVI, 27, 1).

    f. 36-37v°: Commentarius in Pomponii Melae De chorographia ?

    titre (add.): «ex com. Pom. Melȩ».

    inc.: «De Plinii loco quo quȩris paucis accipe. Pes Romanus autore Vitruuio cap. primo lib. de Architectura tertii sedecim digitis constat cui si semipedem hoc est digitos octo addideris cubitum facis... ».

    f. 37: «... Pygmaei ergo, ut ad institutum reuertamur, quo Aug. cap. octauo lib. XVI Ciui. dei graecis a cubito nomen obtinuisse ait, spithamei id est palmares ob miram eorum breuitatem tres dodrantes non excedunt» (cf. Plinivs maior, Naturalis historia, VII, § 26). «Horum illustres scriptores persaepe meminerunt quadam tamen situs diuersitate. Nam cum eos inter Indiȩ gentes Plinius censeat, Pomponius libro tertio in ea ponit Arabie partem, quae ultra sinum arabicum in Aethiopiam uergit. Strabo libro decimo septimo, in iisdem locis fuisse creditos... ».

    expl.: «... Nosti quam eleganter de ipsis Iuuenalis et Gellius scribant. Volui haec tamquam coronidem quo magis tibi gratificarer, aliis quae quaesiuisti subiungere, ut meam in rebus ad te pertinentibus sedulitatem perinde atque in propriis promptam intelligeres » (en réalité compilation d’extraits remaniés de divers auteurs).

    f. 41: Agrimensores : Pauca de mensuris (extrait).

    pas de titre (note en haut: «Incerti auctoris tamen puto Christiani alicuius »)

    inc.: «Ponderum pars minima calculus qui constat... ».

    expl.: «... Centenarius autem dicitur eo quod centum libris constet» (éd. K. Lachmann, op. cit. supra, p. 373-374; F. Hultsch, op. cit. supra, p. 138-140).

    f. 42-43v°: Varro, De lingua latina (extrait).

    titre marge supér. (add.): «Varro libro 4 [sic] de lingua latina ».

    inc.: «Pecuniae signata [sic] uocabula sunt ȩris et argenti haec As ab aere... ».

    expl.: «... quare in proximo ut in primo libro dixi quod sequitur de temporibus dicam » (V, 169-184, fin du livre).

    ~ f. 44-44 v°: ‹De talentis›.

    inc.: «Talentum atticum sexdecim inquit ex Varrone Plinius (cf. Plinivs maior, Naturalis historia, XXXV, § 136) sestertia ualebat... ».

    f. 45-47v°: Plinivs maior, Naturalis historia (extrait).

    titre (add. marg. sup.): «Pli. L° 33, 2° (?) 3 ».

    inc.: «Proximum scelus fecit [sic] qui primus ex auro denarium signauit... ».

    expl.: «... in purgando uim habet talem qualem esse diximus plumbo» (XXXIII, 42-65).

    3 - f. 53-232: ‹Miscellanea›.

    parmi lesquels:

    f. 97-102: Tabula alphabetica in Hygini gromatici opera (ou plutôt in Agrimensorum Corpus).

    titre: «Higin.».

    inc.: «Aruspices. 1, Assis 34, Ager 2 sepius... ».

    expl.: «... Veliensis colonia 36, Viae tres 37, Viae 37, Vsu capi iter 12 bis 16 ».

    f. 117: Gellivs, Noctes Atticae (extrait)

    titre (add.): «Mensure ».

    inc.: «Plutarchus in libro quem [un blanc] idest quantum inter homines animi corporisque... ».

    expl.: «... cȩteris pari numero factis anteiret » (I, 1 - cf. supra, f. 25, même extrait).

    f. 174: Varro, De lingua latina (extrait)

    titre: «Varro 14 ».

    inc.: «Trulla a similitudine truȩ, quae quod magna et haec pusilla...».

    expl.: «... non est nisi uicaria trulla accessit » (V, 118 avec variantes).

    f. 175v° (add. à lire en retournant le volume): Anthol. lat. 257

    titre: «VLTIO Dirae execratio »

    inc.: «Hos ego uersiculos feci tulit alter honores

    Sic nos non uobis nidificatis aues ... ».

    expl.: «...Sic uos non uobis fertis aratra boues » (5 v.).

    f. 188-188 v°: Agrimensores (extraits)

    pas de titres sauf exceptions.

    1) inc.: «Subsiciua normari [sic] aut metiri [sic] sine quadam loci latitudine... ».

    expl.: «... linea nomen accepit subsiciuum» (Agennivs Vrbicvs, De controuersiis agrorum - éd. K. Lachmann, op. cit. supra, p. 81, l. 4-13; C. Thulin, Corpus agrimensorum Romanorum, I, 1, Leipzig, Teubner, 1913, p. 40, l. 24 -41, l. 7).

    2) «Subsiciuorum multae res p‹ublic›ae etiam si uero [sic] mensuram repetierunt... -... et uno edicto («colonos» add. au-dessus de la ligne) totius Italiȩ metu liberauit» (éd. Lachmann, p. 54, l. 1-13, sous le nom de Frontinvs; Thulin, p. 41, l. 14-26, sous le nom d’ Agennivs Vrbicvs).

    3) titre: «Iunius Nypsus ».

    «Si in agro adsignato aliquis modus iugerationis uacauerit ne putes subsicium remansisse » (Ivnivs Nipsvs, Podismus - éd. Lachmann, p. 295, l. 9-10).

    4) titre raturé: «Frontinus ».

    inc.: «Est et ager similis subsiciuorum conditioni extra clusus ... ».

    expl.: «... intra [sic] limites finitima linea claudatur» (Frontinvs, De agrorum qualitate - éd. Lachmann, p. 8, l. 1-9; Thulin, p. 3, l. 6-15).

    5) inc.: «Aliqua quoque cum de agri qualitate aut incurui aut angularis occurrunt...».

    expl.: «... tunc Domitianus imperator perfundit» (De Agrorum inspectione - éd. Lachmann, p. 284, l. 1-6).

    6) f. 188v°, titre: «Hyginus Chromaticus ».

    inc.: «De iure subsiciuorum subinde questiones mouentur... ».

    expl.: «... donauit edictoque hoc notum uniuersis fecit» (Hyginvs, De generibus controuersiarum - éd. Lachmann, p. 132, l. 24-133, l. 14; Thulin, p. 96, l. 11-97, l. 6).

    f. 188v°: Svetonivs, Vitae Caesarum (extrait: Vita Domitiani)

    titre: «Suetonius ».

    texte: «Subsiciua quȩ diuisis per ueteranos agris captim superfluerunt ueteribus possessoribus ut usu capta concessit » (Domitianus, 9, 3).

    f. 188v°-189v°: Agrimensores (extraits).

    1) titre: «Frontinus ».

    inc.: «De subsiciuis controuersia est quotiens aliqua pars centuriȩ...».

    expl.: «... ad subsiciuorum controuersiam pertinebit» (Frontinvs gromaticus, De controuersiis - éd. Lachmann, p. 20, l. 3-6; Thulin, p. 8, l. 7-11).

    2) inc.: «Sunt et aliae limitum conditiones quae ad solum non pertinent ... -... siue mutilatum [sic] fuerit prȩfectum appellatur » (Frontinvs gromaticus, De limitibus - éd. Lachmann, p. 26, l. 5-10; Thulin, p. 14, l. 23-15, l. 4).

    3) titre f. 189: «Boetius ».

    inc.: «Sunt loca subsiciua, quȩ ad ius ordinarium non pertinent... ».

    expl.: «... si non conuenerit inter ipsos, remanet potestati » (Ps. Boethivs, Demonstratio artis geometricae - éd. Lachmann, p. 398, l. 4-6).

    4) f. 189v°, titre: «Frontinus 17 ».

    inc.: «Subsiciuum est quod a subsecante linea... ».

    expl.: «... et extremitatem interest subsiciuum appellamus» (Frontinvs, De agrorum qualitate - éd. Lachmann, p. 6, l. 5-7, l. 8; Thulin, p. 2, l. 16-3, l. 5).

    f. 200-200v°: Cicero, Epistulae ad familiares et Orationes (extraits).

    feuillet retourné, le texte commence f. 200v°.

    note de A. Colocci: «Ante diem N in principio »

    titre: «Cic‹er›o ».

    inc.: «Nos apud Alysiam unum diem commorati sumus is dies fuerat non. nouembr. Inde ante lucem proficiscentes ante diem octauo [sic] idus nou. has litteras dedimus... » (Ep. ad famil. XVI, 3, 1 - extraits).

    expl. f. 200: «... Et oratio Vo. II. Dixi ego idem in senatu cȩdem te optimatum [sic] contulisse in ante diem V Calen. Nouem.» (Orat. in L. Catilinam, I, 7).

    f. 218: Varro, Res rusticae (extrait: I, 28, 1-2)

    titre: «Varro Rust. 34 »

    inc.: «Dies primus ueris est in aquario... ».

    expl.: «... inde ad fauonium dies XLV».

    f. 227v°: Varro, De lingua latina (extrait: VII, 17-18)

    titre: «sa umbilicus Varro 37 ».

    inc.: «ω sancte Apollo, qui umbilicum certum terrarum... ».

    expl.: «... a parte totam accipi Aetoliam uoluit ».

    - Catvllvs, Carmina (extrait).

    titre: «Catullus in Gellium ».

    texte: «Grandia te medii tenta uorare uiri » (80, 6).

    - Priapea (extraits).

    titre: «In Priap.».

    texte: «uelle quid hanc dicas oscula dat medio si qua puella » (43, 1 et 2). «Ausonius. lambere cum (?) mediorum membra uirorum » (non identifié).

    «Priapeia. Dodone Delphos Pithius orbis umbilicus » (75, 1 et 5 - éd. F. Vollmer, Poetae latini minores, II, 2, Teubner, 1923, p. 55 et 67).

    - Vitrvvivs, De architectura (extrait).

    titre: «Vitru. in l.° 3 ».

    inc.: «Corporis centrum medium naturaliter est umbilicus namque si homo collocatus fuerit supinus ... » .

    expl.: «... manuum et pedum digiti linea tangetur» (III, 1, 3).

    - Plinivs maior, Naturalis historia (extrait).

    titre: «Plin. cap. 33 ».

    texte: «circumscribi circulo paruo qui uocatur umbilicus » (XVIII, § 327).

Intervenant

Ancien possesseur

Anciennement dans

Origine

  • Origine: en partie italienne; 1 - f. 1-24, écriture non italienne (selon G. Mercati, op. cit. infra, p. 438); 2 - écriture italienne cursive de grand module, nombreuses annotations de la main d’ Angelo Colocci; 3 -recueil presque entièrement de la main d' Angelo Colocci, sauf petites additions; au f. 192 un texte sur l’équinoxe cite la date 1532 (cf. V. Fanelli, op. cit. infra, p. 62).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: Angelo Colocci († 1549), év. de Nocera; le manuscrit a été acquis par la Bibliothèque Vaticane entre 1550 et 1590.

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 2ème partie. Fonds Vatican latin, 2901-14740, éds A.-V. Gilles-Raynal, F. Dolbeau, J. Fohlen, Y.-F. Riou, J.-Y. Tilliette, avec la coll. de M. Buonocore, P. Scarcia Piacentini et P.-J. Riamond, Paris, 2010, p. 369 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_2010_cat_21_32)

Bibliographie

    • G. Parthey, Pomponii Melae De chorographia libri tres, Berlin, 1867, p. XXI
    • G. Antonibon, Contributo agli studi sui libri «De lingua latina» di Terenzio Varrone (Riv. filol. e istr. class., 17, 1889, p. 185)
    • S. Lattès, Recherches sur la bibliothèque d’ Angelo Colocci (Mél. arch. hist. Éc. fr. Rome, 48, 1931, p. 343)
    • G. Mercati, Questenbergiana, réimpr. dans Id., Opere minori, 4, 1937 (Studi e testi, 79), p. 437, 438, 440 n. 13, 442, 443, 453
    • V. Fanelli, Le lettere di Mons. Angelo Colocci nel Museo Britannico di Londra (Rinascimento, 10, 1959, p. 117, 120 et 122), réimpr. dans Id., Ricerche su Angelo Colocci e sulla Roma cinquecentesca, Vatican, 1979 (Studi e testi, 283), p. 57, 58, 60, 62, 66, 117 et 125
    • L. A. Ciapponi, Disegni e appunti di matematica in un codice di fra Giocondo da Verona (Laur. 29, 43) (Vestigia. Studi in onore Giuseppe Billanovich, I = Storia e letteratura 162, Rome, 1984, p. 183)
    • L. Toneatto, Codices artis mensoriae..., 2, Spolète, 1994, p. 738-747, notice très détaillée avec bibliographie
    • Réf.: BMBV (1991) 13028-13029, (1994) 11577-11578, (2005) p. 657 (5).

Vie du livre

Source des données