Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.5221

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q99596

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Papier (filigranes var. Briquet 10019: Anvers -Leyde, 1459-1461; Neubourg (Eure) -Thury (Calvados) -Lessay (Manche), 1459-1463; 8607: Zurich, 1472; 8608: Colmar -Bâle -Bade -Vienne -Cologne, 1472-1479; 10026: Troyes, 1477; 388: Troyes, 1482), XVe s., IV + 159 ff. (f. III-IVv°, 30v°, 150v°-153v° et 157-159v blancs; d’après la réclame du f. 102v°: «Nec freta», il y aurait lacune d’un cahier entre les feuillets 102 et 103), 300 x 212 mm. Foliotation contemporaine et index du contenu aux f. I-IIv° d’une main du XVIe s.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2: //tamen spero

    ~ f. 1-23v°: Ps. Phalaris, Epistulae (transl. lat. Francisci Aretini ad Malatestam Nouellum).

    ~ f. 24-30: Ps. Brvtvs, Epistulae (transl. lat. Rinucii Aretini ad Nicolaum Papam).

    ~ f. 31-45v°: Leonardvs Brvnvs Aretinvs, De laudibus Florentinae urbis (ms. V10 de Baldassari).

    ~ f. 46-59v°: Poggivs Bracciolinvs, Facetiae (extraits).

    ~ f. 60-66: Flavivs Iosephvs, De bello Iudaico (extraits - Orationes).

    ~ f. 66v°-71: Antonivs Beccaria Veronensis, Orationes duo.

    1) f. 66v°-68v°, titre: «Oratio exhortatoria ad pacem ad regem Francie per legatos regis Anglie composita per Antonium Beccariam Veronensem anno 1444 » (cf. L. Bertalot, Initia humanistica..., II, 2, n° 21623).

    inc.: «Si mihi tantum ingenii esset Serenissime princeps... ».

    2) f. 68v°-71, titre: «Eiusdem oratio exhortatoria ad exigendas pecunias ex manibus prelatorum Anglie per subuentionem nuptiarum celebrandarum regis ».

    inc.: «Gaudeo Reuerendissimi patres ac plurimum letor uos quibus... » (cf. ibid., II, 1, 1, n° 7935).

    f. 71-83: Epistulae et Orationes.

    notamment de Colvccivs Salvtatvs, Galeas de Vicecomitibvs, Franciscvs Petrarca, parmi lesquelles:

    - f. 72: Qvintvs Cicero, Epistula ad Caesarem.

    inc.: «Tullius C. Cesari imperatori. Non dubito C. Cesar quis tibi animus in conseruandis bonis ciuibus... ».

    expl.: «... rebus summa animi modestia et bonitate usus fueris» (non identifié; 12 lignes et demie).

    f. 83v°-86v°: Cicero, Orationes (extraits).

    titre: «Incipiunt quidam flores extracti ab orationibus Marci Tulli ».

    inc.: «Ego inimicitias potentium pro te appetiui... » (Oratio pro T. Annio Milone, 36, 100).

    expl.: «... non patior ut me dissimilem tui esse possis dicere » (remanié?- non identifié).

    ~ f. 86v°: Aristoteles, Ethica (trans. lat. Leonardi Bruni Aretini - extraits, 4 lignes).

    ~ f. 86v°-92: Franciscvs Petrarca, De remediis utriusque fortunae (extraits).

    f. 92v°-96 ‹Carmina et excerpta›.

    parmi lesquels:

    f. 92v°: Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667).

    f. 93: Valerivs Maximvs, Facta et dicta memorabilia (extraits)

    titre: «Valerius Maximus ».

    inc.: «Nulla est ergo tanta humilitas que dulcedine... » (lib. 8, cap. 14, § 5).

    expl.: «... tarditatem que supplicii grauitate compensat » (lib. 1, cap. 1, § 3; 19).

    ~ — Aristoteles, Ethica (extrait)

    titre: «Aristotelis in ethicis »

    inc.: «Impossibile est induratos... ».

    expl.: «... complementum felicitatis humane est in amicorum acquisitione» (5 lignes - non identifié).

    ~ f. 93v°-96: Antonivs Beccadellvs Panormita, Hermaphroditus (extraits: II, 36, 34 et 37) cf. L. Bertalot, Initia humanistica..., I, nos 5782 (qui cite ce ms.), 1033 et 5661).

    ~ f. 96v°: Poggivs Bracciolinvs, Epistula ad Antonium Beccadellum Panormitam.

    f. 97-98: Martialis, Epigrammata (extraits)

    titre: «Ad Martialem de uita beatiore »

    inc.: «Vitam que faciant beatiorem... » (X, 47).

    suivent les epigr. XI, 67; V, 42, v. 5-8; XII, 34, v. 8-11; I, 19; I, 29, 32; II, 25; VIII, 55.

    f. 97: Vita Martialis : texte: «Floruit Martialis tempore Domitiani Cesaris Vespasiani filii et Titi fratris. Tempore Domitiani floruerunt multi uiri doctissimi uidelicet Statius, Iuuenalis, Silius Italicus, Martialis, Suetonius, Cornelius Tacitus et alii. Fuit XII imperator a Iulio Cesare incipiendo ».

    f. 97v°: suivent les epigr. VI, 31; I, 81 et 73; II, 3 et 87; III, 89; I, 33 et 40; II, 79; IX, 46 et 53; XII, 12.

    expl.: f. 97v°: «Ad Postumium ».

    f. 98: «Omnia promittis cum tota nocte bibisti

    Mane nihil praestas postume mane bibe » (XII, 12, fin).

    ~ f. 98-99: Elisa, Carmen ad Reginum Abram.

    titre: «Elisa Regini Abrae discessum impari et egro perferens animo sic apud eum queritur ».

    inc.: «Dulcis Abram credis in te possim esse... » (cf. L. Bertalot, Initia humanistica..., I, n° 1327).

    f. 99v°: Epitaphium Claudiae Homoneae.

    division en deux parties: 1) v. 1-10; 2) v. 11-26.

    inc.: «Tu qui secura procedis mente parumper... » (éd. F. Buecheler, Anthologia latina, II, 2: Carmina epigraphica, Teubner, 1897, p. 459-460, n° 995).

    ~ f. 99v°-100: Franciscvs Petrarca, Africa (extrait, VI, 885-918).

    ~ f. 100-102: ‹Carmina et epitaphia›.

    ~ f. 100: Leonardvs Brvnvs Aretinvs, Epitaphium Sforziae

    inc.: «Transiui intrepidus per mille pericula uictor... » (3 v. - cf. L. Bertalot, Initia humanistica..., I, n° 6355).

    ~ f. 100-100v°: ‹Carmen›.

    inc.: «Ascendat quicumque uelit fastigia felix... » (21 v. - cf. L. Bertalot, Initia humanistica..., I, n° 316).

    ~ f. 100v°: Epitaphium Alexandri

    titre: «Epitaphium Alexandri ».

    texte: «Sufficit hic tumulus cui non suffecerat orbis

    Res breuis ampla fuit cui fuit ampla breuis » (cf. ibidem, n° 6117, qui cite ce ms.).

    - Epitaphium Caesaris.

    titre: «Epitaphium Iulii Cesaris ».

    texte: «Vase sub hoc modico nunc herus clauditur orbis

    Vase sub hoc modico clauditur orbis heros » (cf. ibidem, n° 6576, qui cite ce ms.).

    ~ — ‹Bernardvs de Canaccic», Epitaphium Dantis Aligherii

    titre: «Epitaphium Dantis ».

    inc.: «Iura monarchie superos flegetonta lacusque... » (6v. - cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 9962; L. Bertalot, Initia humanistica..., I, n° 2918).

    ~ — : «Epitaphium Francisci Petrarche » (per ipsum).

    inc.: «Frigida Francisci lapis hic tegit ossa Petrarche... » (3 v. - cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 6910; L. Bertalot, Initia humanistica..., I, n° 1883).

    ~ f. 100v°-101: ‹Franciscvs Petrarca›, Epitaphium Roberti regis Neapolitani

    titre: «Epitaphium Roberti Sicilii regis ».

    inc.: «Hic sacra magnanimi resquiescunt ossa Roberti... » (21 v. - cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 8091; L. Bertalot, Initia humanistica..., I, n° 2273).

    ~ — : «Epitaphium Hectoris ».

    inc.: «Troum protector, Danaum metus, hic iacet Hector... » (11 v. - cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 19461; L. Bertalot, Initia humanistica..., I, n° 6374, qui cite ce ms.).

    - ‹Anthol. lat. 630›.

    titre: «Epitaphium Achillis ».

    inc.: «Pellides ego sum, thetidis notissima proles... » (10 v. - cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 13917).

    ~ — : «Eiusdem ».

    inc.: «Hectoris Eacides domitor... » (2 v. - cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 7862).

    ~ — : Epitaphium Antenoris

    titre: «Anthenoris ».

    inc.: «Hic iacet Antenor Patauine conditor Vrbis... » (2 v. - cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 7949; L. Bertalot, Initia humanistica..., I, n° 2202; éd., d’après le ms. Arch. S. Pietro C. 132, f. 339, G. Billanovich, Per la fortuna di Tito Livio nel Rinascimento italiano. II. Un altro Livio corretto dal Valla (Valenza, Biblioteca della Cattedrale 173) dans Ital. med. e uman., 1, 1958, p. 272).

    f. 101v°: Anthologia latina 787.

    titre: «Epitaphium Lucretie romane ».

    ~ f. 101v°-102: «Epitaphium Cardinalis Vicestrensis »

    inc.: «Quisquis ades rerum si te fiducia tangit... » (38 v. - cf. L. Bertalot, Initia humanistica..., I, n° 5133, d'après cet unique manuscrit).

    ~ f. 102 ‹Textus›.

    1) titre: «Artaxerses Persarum rex de eius filiis contra eum ».

    inc.: «Miserum quippe infortunii genus est ubi te filios putes hostes... » (3 lignes - non identifié).

    2) titre: «Lex precipua qua obseruare milites tabule rotunde regis Anglie Arturi tenebantur».

    inc.: «Arma non ponere monstruosa exquirere... » (8 lignes - non identifié).

    ~ f. 102-102v°: ‹Carmen›.

    inc.: «Quesiui mecumque simul plerumque reuolui... ».

    expl. (mutilé?): «... Nec fata nec cultus insuper esset ager//... » (62 v. - cf. L. Bertalot, Initia humanistica ..., I, n° 4626, qui signale ce ms.).

    ~ f. 103-103v°: Epistula.

    titre: «Serenissimo regi Renato ».

    inc.: «Si Iustiniano semper et ubique ut equum et immortales... ».

    expl.: «... id in tua manu situm ac repositum puta. Ex Ianua die XX februarii M° CCCC° XXXVIIII°. Thomas de Campofregoso dux Ianuensis ».

    ~ f. 104-110v°: Bartholomaevs Facivs, De origine belli inter Gallos et Britannos historia.

    ~ f. 110v°-119: Epistulae.

    titre: «Sacre regie maiestatis Anglie ».

    inc.: «Illustrissime et clarissime princeps. Solent plerumque in magnis rebus callidi uulgare rumores... » (ep. d’Oldradus de Lampugnano, lieutenant du doge de Gênes en 1435 - cf. L. Bertalot, Initia humanistica..., II, 2, n° 22319).

    suivent, entre autres, les lettres de Nicolaus de Camulo, Iohannes de Sancto Ipolito, Raphaël Adorno, doge de Gênes, Iohannes Manganella, podestat de Gênes, Coluccius Salutatus, Poggius Bracciolinus, Nicolaus Siculus, Antonius Beccaria.

    ~ f. 119-122v°: Isotta Nogarola, Epistulae IV.

    ~ f. 122 v°: Isotta Nogarola, Carmen ad Antonium Luschum.

    titre: «Isotta Nogarola cum uirgo ad pilam cum sociabus domesticis luderet superueniente Guarino preceptore suberubescens subscripta carmina edidit atque transmisit »

    inc.: «Si modo me ueniens studiis iuuenilibus actam... » (4 v. - cf. L. Bertalot, Initia humanistica..., I, n° 5735, qui cite ce ms.).

    ~ — : ‹Epistula›.

    inc.: «Cum plurimos eui memoria gestis inclitis elucentes mente tacita... » (40 lignes 1/2 - cf. L. Bertalot, Initia humanistica..., II, 1, n° 3812, qui cite ce ms.).

    ~ f. 123-133 v°: Epistulae.

    parmi lesquelles:

    f. 123v°, 124, 124v° et 126v°: Antonivs Beccadellvs Panormita, Epistulae 326, 21, 8 et 551.

    lettres de Ferdinand fils du roi d'Aragon et des doges de Gênes Iohannes de Campofregoso, Iacobus de Bracellis (f. 126v°-128), Raphaël Adorno et d’Humphrey, duc de Gloucester.

    f. 134-138v°: Cvrtivs Rvfvs, Historiae Alexandri Magni (extraits)

    titre: «Quintus Curtius de gestis Alexandri »

    inc.: «Male humanis ingeniis natura consuluit... » (VIII, 2, 1).

    expl.: «... non terrenis diuitiis sed religiosis operibus et gratiarum actione placantur» (non identifié).

    ~ f. 138v°-140: Franciscvs Barbarvs, Epistulae.

    ~ f. 140-140v°: Petrvs Damianvs, ‹Institutio monialis› (extrait - éd. P. L., 145, col. 737D).

    titre en marge: «P. de morte ».

    f. 140v°-141v°: Cicero, Epistulae ad familiares (extrait).

    inc.: «Seruius Ciceroni salutem. Posteaquam mihi renunciatum est de obitu Tulie... ».

    expl.: «... prouincia habeat, certiorem faciam. Vale » (IV, 5).

    ~ f. 141v°-142v°: Poggivs Bracciolinvs, Epistula ad Carolum Marsuppinum.

    ~ f. 142v°-144: Leonardvs Brvnvs Aretinvs, Epistula in funere Othonis.

    ~ f. 144-144v°: Nicolavs de Foligno, Epistula ad Benedictum de Nigrono.

    ~ f. 144v°-145: Bartholomaevs Senensis, Epistula ad Iacobum abbatem Sancti Stephani.

    ~ f. 145-146v°: Nicolavs de Camvlis, Epistulae II ad Benedictum de Nigrono.

    f. 146v°-147: Plinivs minor, Epistulae (extraits).

    inc.: «Plinius Nanio [sic] Maximo s. d. Nuntiatur mihi q. Famina [sic] decessisse... » (V, 5).

    suivent les ep. I, 12 et IV, 21.

    expl.: «... oportebat et quod plurimum timeam de quo plurimum spero uale » (IV, 21).

    ~ f. 147v°-149: Andreas Bartholomaevs Imperialis, Epistula ad Benedictum de Nigrono.

    ~ f. 149v°: Nicolavs de Camvlis, Epistula ad Dragonum Cravelli.

    ~ f. 149v°-150: Gvarinvs Veronensis, Epistula ad Andream Bartholomaeum imperialem.

    ~ f. 154-156v°: Pivs papa II, Epistula ad Carolum regem Francie (Rome, 1461).

Ancien possesseur

Anciennement dans

Origine

  • Origine: italienne (nord de l'Italie, sans doute région d’Émilie pour S. Baldassari, op. cit. infra, p. XL), écriture humanistique cursive.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: acquis par la Bibliothèque Vaticane au XVIIe s., le volume a fait partie du lot transporté à Paris en 1797 et restitué en 1816 (timbre de la Bibliothèque nationale aux f. 1 et 156v°).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 2ème partie. Fonds Vatican latin, 2901-14740, éds A.-V. Gilles-Raynal, F. Dolbeau, J. Fohlen, Y.-F. Riou, J.-Y. Tilliette, avec la coll. de M. Buonocore, P. Scarcia Piacentini et P.-J. Riamond, Paris, 2010, p. 515 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_2010_cat_21_32)

Bibliographie

    • S. Dosson, Étude sur Quinte-Curce, Paris, 1887, p. 349
    • P. O. Kristeller, Iter italicum, 2, Londres-Leyde, 1967, p. 372, description sommaire
    • M. Sensi, Nicolò Tignosi da Foligno: l’opera e il pensiero (Annal. Fac. lett. filosof., Univ. degli studi Perugia, 9, 1971-1972, p. 364-366)
    • C. Griggio, Francesco Barbaro. Epistolario. I : la tradizione manoscritta e a stampa, Florence, 1991, p. 170-171
    • J. Hankins, Repertorium Brunianum... I, Rome, 1997, p. 206, n° 2845
    • S. U. Baldassari, Leonardo Bruni, Laudatio Florentine urbis, Florence, 2000, p. XII, XXV, XL, LXV-LXVII, LXXXI et LXXXIII
    • Réf.: BMBV (1986) 25106, (1991) 13633, (1998) p. 516, (2005) p. 673.

Vie du livre

Source des données