Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3762

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q396305

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Trois manuscrits, les deux premiers reliés ensemble dès le début du XIV e s., comme en témoigne l' ex-libris du Collège de Sorbonne, avec le sommaire du manuscrit et la cote correspondant à l'inscription du manuscrit dans le catalogue de la bibliothèque de la Sorbonne en 1338 : « Iste liber est pauperum magistrorum de Sorbona, ex legato magistri Johannis de Essonis quondam socii domus hujus in quo continentur quidam liber parvus qualiter homo debet considerare se ipsum ; item quidam sermones ; item excerpta de summa predicacionis magistri Alani. Pretii .VI. solidorum. 190 us inter sermones » (46) ; cf. Delisle, Cab. des mss ., II, 53 ; M. Mabille, dans Bibl. Éc. Ch ., CXXX (1972), 232. — Traces de réglure. 26 ff. (just. 115 /110 × 75 mm).


    F. 1-8 [S. ANSELMUS CANTUARIENSIS, Proslogion,] c. 1-26 (Ed. F.S. Schmitt, S. Anselmi opera, Seccau, 1938, 97-122).

    F. 8-20 [De cognitione humanae conditionis.] « Multi multa sciunt... — ... videas solem meredianum et Dominum glorie. Qui vivit et regnat... » (P.L., CLXXXIV, 485-508 ; forme aussi le l. I du De Anima d'Hugues de Saint-Victor, cf. P.L., CLXXVII, 165) ; cf., pour la bibliographie, la notice du ms. Latin 3708, f. 102-112.

    F. 20-20v [PAULINUS AQUILEIENSIS, Liber exhortationis,] c. I-IV. « Perfectissima atque plenissima justicia est Deum toto corde amare... — ... amabilis appareat. Amen », incomplet de la fin (P.L., XCIX, 197-200, et en appendice aux oeuvres de s. Augustin, dans P.L., XL, 1047-1048) ; cf. ms. Latin 3352, f. 110-111 ; Hauréau, Notices, II, 324 ; Portalié, dans Dict. théol. cath., I, II, 2309.


    F. 21-21v S. AUGUSTINUS, Sermo de sacramentis. « Hoc quod videtis in altari Dei, etiam transacta nocte... — ... non mysterium accipit pro se sed testimonium contra se. Conversi ad Dominum... », incomplet de la fin (P.L., XXXVIII, sermo CCLXXII, 1246-1248).

    F. 21v-31 Recueil de sentences et de sermons. « Inicium sapiencie timor Domini... (Ps. CX, 10). Timor Domini malum non operatur... » (21v-23v) ; — « De quatuor temporibus. Quatuor sunt tempora, hyems... » ; — « De domo Dei » (dans la marge), « Domus Dei dicitur templum de quo ejecit Dominus vendentes...» (23v)... ; — « De speciebus ignis » (dans la marge), « Septem sunt species ignis : caritatis... » (24)... ; — « De tenebris » (dans la marge), « Tenebre quinque dicuntur peccata... » (25-25v)... ; — « Quot modis imper[ativum] ponatur » (dans la marge), « Inperativum quandoque ponitur congratulatorie... » (26) ; — « Incipiunt que[dam] exceptiones » (dans la marge), « Currus diaboli tres sunt quibus totum mundum... » (26) ; — « Curremus in odore unguentorum... (Cant. I, 3). Tria sunt que faciunt currere, timor, desiderium et amor... » (26v) ; — « Cum esset Jhesus annorum duodecim etc. (Lc. II, 42). Sicut mundus iste dupliciter homini ad sustentacionem... » [HUGO DE SANCTO VICTORE, Miscellanea, I, tit. LXXXI] (P.L., CLXXVII, 516-517) ; cf. D. Van Den Eynde, Essai sur la succession et la date des écrits de Hugues de Saint-Victor, Rome, 1960, 18 (26v-27) ; — « Fundamentum aliud nemo potest ponere... (I Cor. III, 11). Multi sunt qui lectionem istam legentes male intelligunt... », incomplet de la fin [S. CAESARIUS ARELATENSIS, Ammonitio de lectione apostolica] (P.L., XXXIX, 1946-1947, sermo CIV de l'appendice aux oeuvres de s. Augustin ; éd. G. Morin, S. Caesarii Arelatensis sermones, Corpus Christianorum, Ser. lat., CIV, II, 724-725) (27-27v) ; — « Regnum Dei non est esca et potus... (Rom. XIV, 17). Que tria singula singulis tribus constant... » (27v-28) ; — « Fratres, scire debetis quod super omnia monastico ordini quatuor virtutes necessarie sunt... » (28-28v) ; — « Beati qui ad cenam nupciarum agni vocati sunt... (Apoc. XIX, 9). Quod sit autem nupciarum cena... » (28v) ; — « Triticum angelorum factum est ordeum jumentorum... » (29) ; — « Ewangelium septem modis principaliter dicitur... » (29-29v) ; — « Propria voluntas est velut quedam adultera regina... » (29v-30) ; — « Luceat lux vestra coram hominibus... (Mt. V, 16). Sunt quidam quibus displicet bonorum bona operacio... » (30) ; — « Stabat Johannes... (Joh. I, 35). Quatuor sunt habitudines, et ut expressius dicatur, necessarie proprietatum vicissitudines corporis et anime... » ; cf. Schneyer, Wegweiser lat. Pred., 470 (30-30v) ; — [S. BERNARDUS, Sermo de diversis CXIII] (P.L., CLXXXIII, 740 ; Gsell et Janauschek, I, fasc. III, 1011) (30v) ; [Sermo de diversis CXV] (P.L., CLXXXIII, 740-741 ; Gsell et Janauschek, I, fasc. III, 1012) (30v) ; [Sermo de diversis CXX] (P.L., CLXXXIII, 743 ; Gsell et Janauschek, I, fasc. III, 1015) (30v) ; [Sermo de diversis CXXI] (P.L., CLXXXIII, 743 ; Gsell et Janauschek, I, fasc. III, 1015-1016) (30v-31) ; — « De Assuptione [sic] b. Marie sermo. Inter reliquas sancte Dei genitricis sollemnitates... — ... Quarta sanctorum apostolorum et subsequentium... », incomplet de la fin ; cf. ms. Latin 2594, f. 65-65v (31).

    F. 32-36 ALANUS DE INSULIS, Ars praedicandi. « Excerpta de summa predicationis magistri Alani », c. 1-22 incomplet de la fin (P.L., CCX, 111-157 A) ; cf. M. Th. d'Alverny, Alain de Lille, textes inédits, Paris, 1965, 109-119.

    F. 36v Notes théologiques. « Deus dicitur quasi dator eterne vite... — ... Dedit Dominus semini Habrahe carnali... qui bonus est et perficiens ».

    F. 37 « De his que appellantur membra Domini vel que de eo significantur... [E]rgo ipsas jam nunc nominum atque verborum significantias... — ... ascendi sumus », incomplet.

    F. 37v-44v Prov. I-XXII, 17.


    F. 47-71 [PAULUS CAMALDULENSIS, De arte metrica]. Recueil de vers classiques groupés pour la distinction des syllabes longues ou brèves ; cf. ms. Latin 7517, f. 32-54v, avec quelques variantes dues à des fautes de copistes. Table des mots étudiés de « avena » à « zelotypus » ; cf. ms. cit., f. 34-42 (47-57v) ; — [Exempla Virgilii], 1er vers : VIRG., Ecl., I, 2 ; cf. ms. cit., f. 42v-43 (57v-58) ; « Prima distinctio », 1er vers : VIRG., Georg., II, 119 ; cf. ms. cit., f. 43-43v (58-58v) ; « Secunda distinctio », 1er vers : VIRG., Georg., IV, 126 ; cf. ms. cit., f. 43v-44 (58v-59) ; « Tertia distinctio », 1er et 2e vers : VIRG., Aen., IV, 133-134 ; cf. ms. cit., f. 44-44v (59-60) ; « Quarta distinctio », 1er vers : VIRG., Aen., VIII, 409 ; cf. ms. cit., f. 44v-45 (60-60v) ; — « Exempla Oracii », 1er vers : HOR., Ars, 18 ; cf. ms. cit., f. 45-45v (60v-61) ; « Distinctio prima » 1er vers : HOR., Sat., I, V, 81 ; cf. ms. cit., f. 45v-46 (61-61v) ; « Distinctio secunda », 1er vers : HOR., Sat., II, III, 163 ; cf. ms. cit., f. 46-46v (61v-62) ; « Distinctio tertia », 1er vers : HOR., Sat., II, VIII, 11 ; cf. ms. cit., f. 46v-47 (62-62v) ; « Distinctio quarta », 1er vers : HOR., Epist., I, XVIII, 50 ; cf. ms. cit., f. 47-47v (62v-63) ; — « Exempla Juvenalis », 1er vers : JUV., Sat, I, 15 ; cf. ms. cit., f. 47v-48 (63-63v) ; « Prima distinctio », 1er vers : JUV., Sat., IV, 110 ; cf. ms. cit., f. 48-48v (63v-64) ; « Distinctio secunda », 1er vers : JUV., Sat., VI, 489 ; cf. ms. cit., f. 48v (64-64v) ; « Distinctio tertia », 1er vers : JUV., Sat., VIII, 50 ; cf. ms. cit., f. 48v-49 (64v-65) ; « Quarta distinctio », 1er vers : JUV., Sat., X, 14 ; cf. ms. cit., f. 49-49v (65) ; — « Exempla Persii », 1er vers : PERS., Sat., I, 7 ; cf. ms. cit., f. 49v-50 (65-65v) ; « Prima distinctio », 1er vers : PERS., Sat., II, 27 ; cf. ms. cit., f. 50 (65v-66) ; « Secunda distinctio », 1er vers : PERS., Sat., III, 114 ; cf. ms. cit., f. 50-50v (66) ; — « Exempla Lucani », 1er vers : LUCAN., Phars., IX, 437 ; cf. ms. cit., f. 50v (66-66v) ; « Prima distinctio », 1er vers : LUCAN., Phars., II, 494 ; cf. ms. cit., f. 50v-51 (66v-67) ; « Secunda distinctio », 1er vers : LUCAN., Phars., VI, 200 ; cf. ms. cit., f. 51-51v, incomplet de la fin (67-67v) ; — « Exempla Stacii », 1er vers : STAT., Theb., I, 7 ; cf. ms. cit., f. 51v (67v) ; « Prima distinctio », 1er vers : STAT., Theb., IV, 43 ; cf. ms. cit., f. 51v-52 (67v-68) ; « Secunda distinctio », 1er vers : STAT., Theb., V, 205 ; cf. ms. cit., f. 52 (68) ; — « Exempla Sedulii Stacii [sic] », COELIUS SEDULIUS, Carmen paschale, I (P.L., XIX, 555) ; cf. ms. cit., f. 52-52v (68-68v) ; « Prima distinctio », COELIUS SEDULIUS, Carmen paschale, IV (P.L., XIX, 672) ; cf. ms. cit., f. 52v (68v) ; — « Exempla Prudencii », 1er vers : PRUD., Psych., 18 ; cf. ms. cit., f. 52v-53 (68v-69) ; « Prima distinctio », 1er vers : PRUD., Psych., 453 ; cf. ms. cit., f. 53 (69) ; — « Exempla Aratoris », ARATOR, De Actibus apostolorum, I (P.L., LXVIII, 85) ; cf. ms. cit., f. 53-53v (69-69v) ; — « Exempla Prosperi », 1er vers : S. PROSPER AQUITANUS, Epigrammata ex sententiis s. Augustini, 5 ; cf. P.L., LI, 498 passim ; ms. cit., f. 53v (69v) ; — « Exempla Ovidii », 1er vers : OV., Met., IX, 33 ; cf. ms. cit., f. 53v-54 (69v-70) ; « Prima distinctio », 1er vers : OV., Met., X, 284 ; cf. ms. cit., f. 54 (70) ; « Secunda distinctio », 1er vers : OV., Met., XIII, 742 ; cf. ms. cit., f. 54-54v (70-70v) ; « Tertia distinctio », 1er vers : OV., Met., XV, 375 ; cf. ms. cit., f. 54v (70v-71) ; — « Explicit exemplarium secundum auctoritates ad dinoscendum breves et longas » (71) ; cf. Ch. Thurot, dans Not. et Extr., XXII, II, 24-25, 76, 424 ; M. Bonnet, dans Revue de philologie, XVIII (1894), 159 n. 2.

    F. 71-76v « Incipit aliud secundum cursum alphabeti etiam ad dinoscendum breves et longas... Exempla de a. Acer acerbus apes animatus achinnus [sic] avena||... — ... Exempla de V. Vina veru [sic] vitulus vates uligo Vesevus||... Venosus voratur vomit vesana vigebit||. Expliciunt versus » ; cf. Walther, Initia carminum, n° 281.

    F. 76v-78v Moretum. « Incipit Moretum Virgilii. Jam nox hibernas bis quinque peregerat horas||... — ... Atque agit in segetes et terre condit aratrum||. Explicit... » (éd. F. Vollmer, Poetae latini minores, I, Leipzig, 1910, 40, 83-89 ; E.J. Kenney, dans Appendix Vergiliana, Oxford, 1966, 156-163).

Intervenants

Autres intervenants

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • A fait partie de la bibliothèque de Colbert. —

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Acer acerbus apes animatus achinnus [ sic ] avena//...

    f. 71

    Incipit du lemme biblique

    Beati qui ad cenam nuptiarum ... (Apoc. XIX, 9).

    Incipit

    Quod sit autem nuptiarum cena...

    f. 28v

    Incipit du lemme biblique

    Cum factus esset Jesus annorum duodecim ... (Lc. II, 42).

    Incipit

    Sicut mundus iste dupliciter homini ad sustentationem...

    f. 26v

    Incipit du lemme biblique

    Curremus in odore unguentorum ... (Cant. I, 3)

    Incipit

    Tria sunt quae faciunt currere, timor, desiderium et amor...

    f. 26v

    Currus diaboli tres sunt...

    f. 26

    Deus dicitur quasi dator aeternae vitae...

    f. 36v

    Domus Dei dicitur templum de quo ejecit Dominus vendentes...

    f. 23v

    Ergo ipsas jam nunc nominum atque verborum significantias...

    f. 37

    Evangelium septem modis principaliter dicitur...

    f. 29

    Fratres, scire debetis quod super omnia monastico ordini quattuor virtutes necessariae sunt...

    f. 28

    Incipit du lemme biblique

    Fundamentum aliud nemo potest ponere ... (I Cor. III, 11).

    Incipit

    Multi sunt qui lectionem istam legentes male intellegunt...

    f. 27

    Hoc quod videtis in altari Dei, etiam transacta nocte...

    f. 21

    Imperativum quandoque ponitur congratulatorie...

    f. 26

    Incipit du lemme biblique

    Initium sapientiae timor Domini ... (Eccli. I, 16).

    Incipit

    Timor Domini malum non operatur...

    f. 21v

    Inter reliquas sanctae Dei genitricis sollemnitates...

    f. 31

    Jam nox hibernas bis quinque peregerat horas //...

    f. 76v

    Incipit du lemme biblique

    Luceat lux vestra coram hominibus ... (Mt. V, 16)

    Incipit

    Sunt quidam quibus displicet bonorum bona operatio...

    f. 30

    Perfectissima atque plenissima justitia est Deum toto corde amare...

    f. 20

    Propria voluntas est velut quaedam adultera regina...

    f. 29v

    Quattuor sunt tempora, hiems ante legem propter frigus infidelitatis...

    f. 23v

    Incipit du lemme biblique

    Regnum Dei non est esca et potus ... (Rom. XIV, 17).

    Incipit

    Quae tria singula singulis tribus constant...

    f. 27v

    Septem sunt species ignis : caritatis ut Misit ignem in ossibus ... (Thren. I, 13)...

    f. 24

    Incipit du lemme biblique

    Stabat Johannes, et ex discipulis ... (Joh. I, 35).

    Incipit

    Quattuor sunt habitudines, et ut expressius dicatur...

    f. 30

    Tenebrae quinque dicuntur peccata, unde : Populus qui ambulabat in tenebris ... (Is. IX, 2)...

    f. 25

    Triticum angelorum factum est hordeum jumentorum...

    f. 29

    ALANUS DE INSULIS -- Summa de arte praedicatoria. Excerpta
    ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) -- Proslogion
    ARATOR -- De Actibus apostolorum. Excerpta
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones (d'après Clavis Patrum latinorum , n° 284)
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- Sermones de diversis
    BIBLIA SACRA -- Vetus Testamentum Proverbia (excerpta)
    CAESARIUS ARELATENSIS ep. (s.) -- Sermones
    COELIUS SEDULIUS -- Carmen paschale (excerpta)
    COLBERT (Jean-Baptiste) -- Possesseur
    DÉCORATION -- Initiales de couleur (XIV e s.)
    DIEU -- De Domo Dei
    Feu -- Note
    HORATIUS (Q. Horatius Flaccus) -- Extraits
    HUGO DE SANCTO VICTORE -- Miscellanea (l. I, tituli singuli)
    JUVENALIS (Decimus Junius) -- Saturae. Fragmenta
    LUCANUS (M. Annaeus Lucanus) -- Extraits
    Manuscrits -- Prix des manuscrits
    Méditation -- Traité MEDITATIONES DE COGNITIONE HUMANAE CONDITIONIS
    MORETUM
    OVIDIUS (Publius Ovidius Naso) -- Extraits
    PAULINUS AQUILEIENSIS ep. (s.) -- Liber exhortationis
    PAULUS CAMALDULENSIS -- De Arte metrica
    PERSIUS (A. Persius Flaccus) -- Saturae I-VI. Excerpta
    Prosodie -- Exemplarium ad dinoscendum breves et longos
    PROSPER AQUITANUS (s.) -- Epigrammata e sententiis s. Augustini. Excerpta
    PRUDENTIUS (Aurelius Prudentius Clemens) -- Extraits
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Louis-Philippe
    Saisons -- Note
    Sentences bibliques, patristiques ou théologiques
    Sermones inter unius auctoris collectionem -- Sermones singuli
    Sermones inter unius auctoris collectionem -- De Sanctis et festis Adsumptio
    STATIUS (Publius Papinius Statius) -- Extraits
    Ténèbres -- De Tenebris
    VIRGILIUS (P. Virgilius Maro) -- Extraits
    VIRGILIUS (P. Virgilius Maro) -- Moretum

Source des données