Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3265A

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63302

  • Titres attestés :
    • Summa de casibus et interrogationibus peccatorum.
    • Summula in foro penitentiali
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3265A
    • Paris. BnF, Latin 3265A
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Augustin (saint, 0354-0430) | Bernard de Clairvaux (saint, 1090?-1153) | Caecilius Balbus | Hugues de Saint-Victor (1096?-1141) | Innocent III (pape, 1160?-1216)
  • Date de fabrication :
  • Support : Papier ; filigranes : roue dentée ; cahiers ajoutés : pot à anse.
  • Composition :
    • VIII et 102 ff.
  • Format :
    • 280 × 190 mm.
  • Aspects codicologiques :
    • Initiales rouges. Pieds-de-mouches. Rubriques. — 10 cahiers de 10 ff. sauf le premier de 8 ff. avec réclames souvent rognées, auxquels ont été ajoutés deux cahiers de 8 et 4 ff. Les 8 premiers feuillets ont été numérotés à l'époque moderne de I à VIII, les ff. 1 à 90 ont une numérotation contemporaine du ms. de I à LXXXX, les ff. 91 à 102 ont été numérotés à l'époque moderne. Les ff. VII et VIII, et 93v à 98v sontblancs ; — Au bas des ff. III et 90v, signature grattée :« Bahlesdens » ; cf. Delisle, Cab. des mss., I, 452 sq.VIII et 102 ff.280 × 190 mm.
  • Reliure :
    • Demi-reliure chagrin rouge au chiffre de Louis-Philippe, tranches dorées et ciselées.

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Au f. I, deux textes ajoutés au XVIe s. : « Ambrosius in sermone de passione. Testamentum quod fecit Jhesus in cruce moriens. Auctor pietatis in cruce pendens... — ... Cristianis vere penitentibus crucem » ; — « Anselmus, de misericordia Dei. Admoneo te ut sine intermissionibus... — ... eterna et felicia possidere ».

    Au f. 92 : « Nulle sunt occultiores... » ; cf. ms. Latin 2772, f. 103.


    F. III-VIv et 1-31 Summa de casibus et interrogationibus peccatorum. Table en dix parties (III-V) ; « Incipit Summa de casibus et interrogationibus peccatorum presbiteris multum utilis et primo sequuntur capitula », table en 2 livres (Vv-VIv) - [L. I] « De sex casibus qui pertinent ad episcopum. Rubrica. Nota sex tantum casus quos debet sacerdos mittere ad episcopum, qui tamen... — ... Item nota quod sponsalia modo fiunt generaliter per verba de presenti » (1-18 ;) — [L. II] « Incipit tractatus confessionis qualiter peccator sit interrogandus et consulendus a sacerdote. Cum a sacerdote pro peccatis confitendis accedit peccator... — ... Episcopus, cum celos ascendit et benedixit eos » (18-31) ; cf. Teetaert, dans Miscellanea Giovanni Mercati, t. II (1946), 333-334. L'attribution de cette Somme à Barthélemy de Milan semble ne pas devoir être retenue ; cf. Teetaert, art. Barthélemy de Chaimis ou de Milan, dans Dict. de Droit canonique, Paris, 1937, 210.

    F. 31-90v Summa in foro penitentiali : « Incipiunt capitula prime partis hujus Summule », table des trois parties (31-33) ; — « Summula in foro penitentiali extracta de Summa Magistri Raymundi et ejus apparatu admodum utilis et valde necessaria maxime sacerdotibus super hoc noticiam non habentibus. [Pars Ia] In primis debet sacerdos interrogare penitentem utrum sciat... — ... habere doctrinam valde utilem et eis necessariam » (33-68v) ; — « Capitula 2e partis » (69-69v) ; « Secunda pars. De matrimonio. Quoniam in foro penitentiali sepe occurrunt casus et questiones matrimoniales... — ... alii modi sunt secundum leges quos omitto quia raro occurrunt » (69v-77v) ; — Table de la 3e partie (77v) ; « Tertia pars. Quando quis debeat reverti ad superiorem. Quoniam sepe dubitatur quando penitens remitti debeat ad superiorem... — ... ubi nichil est superfluum, nichil diminutivum. Deo gratias. Amen » (77v-90v). L'attribution de cette Somme à Béranger Frédol faite par Hauréau, Notices et extraits, t. I (1890), 215-216 a été admise avec quelques réserves par P. Viollet, Béranger Frèdol, canoniste, dans Hist. litt., XXXIV (1914), 163-165 et rejetée par Teetaert, op. cit., 342-343.


    F. 91v-93 Nombreux extraits en latin et en français ajoutés au début du XVIe s., en cursive : « Homo, h. depuis ce quy incipit : Resecande, jusques a ces motz : Homines autem » ; — « Job, c. XXVII. Que est enim spes hypocrite... — ... et invocare Deum omni tempore » [Job, XXVII, 8-10] ; — « Ecclesiastes, c. VIII. Vidi impios sepultos qui etiam... — ... sed et hoc vanitas est » [Ecc. VIII, 10] ; — « Jheremias, c. IX. In ore suo pacem cum amico... — ... ulciscetur anima mea » [Jer. IX, 8-9] ; — « Matheus, c. VI°. Quum ergo facis elemosinam... — ... receperunt mercedem suam » [Math. VI, 2] ; — « Marc, c. XII. Cavete a scribis qui volunt... — ... accipient prolixius juditium » [Marc, XII, 38-40] ; — « Lucas, c. VI. Hypocrita ejice primum trabem... — ... de oculo fratris tui » [Luc, VI, 42] ; — « Augustinus in sermone Domini. Quisquis appetit videre quod non est... — ... in laude hominum ponit » [S. AUGUSTINUS, De Sermone Domini in monte, l. II c. 2] (P. L., XXXIV, 1271) ; — « Augustinus. Hipocrita qui latine dicitur simulator... — ... laudem vite rapit aliene » ; — « Ambrosius, in Sermone habito de dominica Abraam. Cavete, fratres, mendacium quia... — ... et contraria huic ordini operari » [PSEUDO-AMBROSIUS, Sermo XXX, c. 3] (P. L., XVII, 688) ; — « Ambrosius in Sermone. Latet plerumque sub tristi amictu... — ... petulantium teguntur animarum » [S. AMBROSIUS, De excessu fratris sui Satyri, l. II, c. 12] (P. L., XVI, 1376) (91v) ; — « Gregorius l. VIII Moralium. Hipocrita paratior est mori... — ...jaculum puritatis verba » [S. GREGORIUS, Moralium l. VIII, c. 42, § 67] (P. L., LXXV, 842) ; — « Idem. Quid in cunctis suis operibus... — ... ab omnibus vocari » [ibid., § 69] (ibid., 843) ; — « Ecce quomodo adulteratur liquor balsami » ; — « Valerius Maximus, l. VII. Socrates expedita et compendiaria via... — ... quam umbram ejus consectarentur » [VALERIUS MAXIMUS, Factorum et dictorum memorabilium, l. VII, c. 2, § 6, extr. 1] (édit. Kempf, Leipzig, Teubner, 1888, 327) ; — « Laertius Diogenes. De Vita et moribus philosophorum. Nulle sunt occultiores insidie... — ... dicebat Diogenes philosophus » ; — « Ecclesiastici VIIII. Omnis caro sicut fenum veterascet... — ... illud operatur, ibit cum illo » [Eccli. XIV, 18-19] ; — « Ecclesiastici, c. XVIII. Numerus dierum hominum... — ... aque maris depputati sunt » [Eccli. XVIII, 8] ; — « Johannes Chrisostomus super Matheum. Omnem creaturam sensibilem Deus... — ... semper necesse habeat Dominum suum requirere » ; — « Bernardus, l. Meditationum. Homo nichil aliud est quam sperma... — ... vertitur omnis homo » [PSEUDO-BERNARDUS, Meditationes de humana conditione, c. 3] (P. L., CLXXXIV, 490) (92) ; — « Bernardus, de consideratione vilitatis. Septem sunt de essentia humane... — ... et consideratio glorie inefabilis » ; — « Bernardus, super Cantica. Homo quum in honore esset non intellexit. In quo honore esset... — ... vituli comedentis fenum. Heu tristis et lacrimosa mutatio... — ... maxillas eorum constringe » [S. BERNARDUS, Sermo XXXV, in Cantica, fragments des § 3, 4 et 5] (P. L., CLXXXIII, 964-965) ; — « Hugo. Cortex ambit arborem, penna tegit volucrem... — ... omnes excuderit artes » [HUGO DE SANCTO VICTORE, Eruditionis didascalicae l. I, c. 10] (P. L., CLXXVI, 748) (92v) ; — « Innocentius, de miseria humana. Formatus est homo de luto... — ... negligit utilia, negligit necessaria » [INNOCENTIUS III papa, De Contemptu mundi, l. I c. 1] (P. L., CCXVII, 702) (92v-93) ; — « Lactantius Firmianus. Omnia enim tribus temporibus contineri... — ... et finiat... Clotho collum bajulat, Lachesis trahit, Atropos occat » [FIRMIANUS LACTANTIUS, Divinarum institutionum l. II, § 10 avec add. d'un vers] (C. S. E. L., XIX, 150 ; Anthol. lat. 792, éd. Riese) ; — « Restat colligere a principio, videlicet a usque ad h » (93).

    F. 99-102v D'une autre main du XVIe s., fragment d'un jugement mettant fin à un débat survenu entre Me Jean Aubertin curé de Sainte-Menehould, au diocèse de Châlons, et les marguilliers de cette paroisse, appelant comme d'abus au sujet de la nomination d'un clerc par le dit curé pour aider au service divin : « ... appelans ensemblent font ung corps lay... Le Maistre pour l'inthimé dict que la matière qui souffre... — ... faire dire ailleurs sans le consentement dudict curé ».

Intervenants

Autres intervenants

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Admoneo te ut sine intermissionibus // Recorderis...

    f. 1

    Auctor pietatis in cruce pendens testamentum condidit singulis...

    f. 1???

    Cavete, fratres, mendacium quia omnes qui amant mendacium...

    f. 91v

    Cortex ambit arborem, penna tegit volucrem, piscem squama operit...

    f. 92v

    Cum a sacerdote pro peccatis confitendis accedit peccator...

    f. 18

    Ecce quomodo adulteratur liquor balsami...

    f. 92

    Formatus est homo de luto, de pulvere et de cinere, quodcumque est...

    f. 92v

    Heu quia tristis et lacrimosa mutatio ut homo paradisicola...

    f. 92v

    Incipit du lemme biblique

    Homo cum in honore esset... (Ps. XLVIII, 13).

    Incipit

    In quo honore...

    f. 92v

    Homo, H. DEPUYS CE QUY incipit : Resecande, JUSQUES A CES MOTZ : Homines autem...

    f. 91v

    Homo nihil aliud est quam sperma foetidum...

    f. 92

    Hypocrita paratior est mori quam corripi...

    f. 92

    Hypocrita qui latine dicitur simulator : avarus est...

    f. 91v

    In primis debet sacerdos interrogare paenitentem...

    f. 33

    Latet plerumque sub tristi amictu lascivia...

    f. 91v

    Nota sex tantum casus quos debet sacerdos mittere ad episcopum...

    f. 1

    Nullae sunt occultiores insidiae quam hae quae latent in simulatione officii...

    f. 92

    Omnem creaturam sensibilem Deus armatam et munitam creavit...

    f. 92

    Omnia enim tribus temporibus contineri necesse est...

    f. 93

    Quid in cunctis suis operibus hypocrita sperat nisi reverentiam...

    f. 92

    Quisquis appetit videri quod non est hypocrita est...

    f. 91v

    Quoniam in foro paenitentiali saepe occurrunt casus et quaestiones matrimoniales...

    f. 69v

    Quoniam saepe dubitatur quando paenitens debeat remitti ad superiorem...

    f. 77v

    Quoniam valde ignominiosum est sacerdoti quod nesciat articulos fidei...

    f. 78

    Restat colligere a principio, videlicet a usque ad h...

    f. 93

    Septem sunt de essentia humanae [sic] quae si homo consideraret...

    f. 92v

    Socrates expedita et compendiaria via eos ad gloriam...

    f. 92

    AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) -- Extraits à lui attribués par les mss. :
    AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) -- Extraits à lui attribués par les mss. : Testamentum Jesu Christi
    AUBERTIN (Jean), curé de Sainte-Menehould (Marne) -- Fragment de jugement en français le concernant (XVIe s.)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- De Sermone Domini in monte. Excerpta
    BALLESDENS (Jean) -- Possesseur
    BALLESDENS (Jean) -- Signature
    BARTHOLOMAEUS DE CHAIMIS, Mediolanensis, O.F.M. -- Summa de casibus et interrogationibus peccatorum
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- Extraits à lui attribués par les mss.
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- Sermones in Canticum canticorum. Excerpta
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- Meditationes de cognitione humanae conditionis. Excerpta
    BIBLIA SACRA -- Extraits Excerpta diversa utriusque Testamenti
    CAECILIUS BALBUS -- Sententiae philosophorum. Excerpta
    COLBERT (Jean-Baptiste) -- Possesseur
    Confession -- De Interrogationibus peccatorum
    DÉCORATION -- Initiales de couleur (XVe s.)
    FILIGRANES -- Pot à une anse avec couvercle surmonté d'une couronne
    FILIGRANES -- Roue dentée à manivelle, dite roue de Sainte-Catherine accompagnée de lettres
    FLORILEGES PATRISTIQUES
    Français -- Textes
    GREGORIUS Magnus I (s.), papa -- Extraits :
    HUGO DE SANCTO VICTORE -- Didascalicon
    INNOCENTIUS III, papa (Lotharius Signiensis) -- De Contemptu mundi sive De Miseria conditionis humanae. Excerpta
    JESUS CHRISTUS -- Testamentum
    JOHANNES CHRYSOSTOMUS (s.) -- Extraits à lui attribués par les mss.
    Jugement -- en français
    LACTANTIUS (L. Caecilius Firmanus) -- Divinae institutiones (excerptum)
    Méditation -- Traité MEDITATIONES DE COGNITIONE HUMANAE CONDITIONIS. Excerpta
    Pénitence (sacrement) -- Summula in foro paenitentiali
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Louis-Philippe
    RELIURE -- Éléments annexes Tranches dorées et ciselées
    SAINTE-MENEHOULD (Marne) -- Fragment de jugement en français mettant fin au débat entre Jean Aubertin curé et les marguilliers de la paroisse
    SUMMA DE CASIBUS ET INTERROGATIONIBUS PECCATORUM
    SUMMULA IN FORO PAENITENTIALI
    Titres -- Pages de titre (XVe s.)
    VALERIUS MAXIMUS -- Facta et dicta memorabilia (excerpta)

Source des données