Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q381858
Source des données : BnF Archives et manuscrits
F. 1v-64 [HALITGARIUS CAMERACENSIS, De poenitentia] Préface (1v-7) ; — l. I précédé d'une table (7-24v) ; — l. II précédé d'une table (24v-32v) ; — l. III précédé d'une table (32v-36v) ; — l. IV précédé d'une table (36v-43) ; — l. V précédé d'une table (43-51v) ; — l. VI [Poenitentiale romanum] (51v-63v) ( P. L. , CV, 653-703 et Schmitz, Die Bussbücher , II, 252-300, à l'exception du l. VI) ; — « Oratio ad in firmum ungendum. Ungo te de oleo sancto... » [Sacramentaire grégorien] ( P. L. , LXXVIII, 233) (63v-64), « Oratio super penitentem posteaquam communic [averit ?]. Deus qui confitentium tibi... » [Sacramentaire gélasien] (H.A. Wilson, The Gelasian Sacramentary , 67).
F. 64-86v Pénitentiel bi-partite : « Institutio illa sancta... » [Egbert] (Schmitz, op. cit ., I, 573-574) (64-66) ; — « Incipit interrogatio ad confessionnem dandam » (66-70) : « Primum interroges... » (66-68v) ; « Et sic debes interrogare... » [Pénitentiel bi-partite de Bède-Egbert] ( ibid ., II, 681-683) (68v-70) ; — Table en 28 chapitres (70v-71) ; — « Initium ad penitentiam dandam... Interrogare debet sacerdos... » [Bède-Egbert] ( ibid ., 680) (71) ; — « Incipit penitentialis Bede presbiteri... De remediis peccatorum... » [Bède, I] ( ibid ., I, 556) (71-71v) ; — « De fornicationibus... » [Bède, II] ( ibid ., 556-559) (71v-73v) ; — « II. De homicidiis... III. De mulieribus... » [Bède, III] ( ibid ., 559-560) (73v-74) ; — « De perjuriis... » [Bède, IV, 1-3] ( ibid ., 560) (74) ; — « De cybis prohibitis... » [Bède, VI, 1-6] ( ibid ., 561-562) (74-74v) ; — « VI. De capitula crimina... [ sic ] » [Egbert, I] ( ibid ., 575) (74v-75) ; — « VII. De minoribus vero peccatoribus... » [Egbert, II, 1-2] ( ibid ., 575) (75) ; — « VIII. Aliter de sodomite... [Egbert, V, 17-19 ; VI, 5 ; V, 12, 7, 22, 3, 4 ; IV, 7, 8 ; V, 5, 6 ; II, 3, 4 ; IV, 2 ; V, 7, 10] ( ibid ., 575-579) (75-76) ; — « Tehodorus [ sic ] dixit. Monacus faciens fornicationem... » [Egbert, V, 11-14] ( ibid ., 578) (76) ; — « De fornicationibus laicorum... » [Egbert, V, 15, 16, 20, 21 ; IV, 9, 3, 4 ; III, 10 ; IV, 6] ( ibid ., 576-580) (76-76v) ; — « XII. De machina mulierum vel virorum » [Egbert, VII, 1-5] ( ibid ., 580) (76v-77) — « XIII. De aguriis vel divinationibus... [Egbert, VIII, 1 ; VII, 6, 7 ; IV, 12 ; VIII, 2-4 ; IV, 4] ( ibid ., 576-581) (77-77v) ; — « De patricidiis vel fratricidiis... » [Egbert, III ; IV, 10, 11 ; VII, 9, 8] ( ibid ., 576-580) (77v-78) ; — « De juramentum... » [Egbert, VI] ( ibid ., 579) (78-78v) ; — « De cupiditate... » [Egbert, IV, 1] ( ibid ., 576) (78v) ; — « De minutis peccatis... » [Egbert, IX, 1] [ ibid ., 581) (78v) ; — « De vitium ebrietatis... » [Egbert, XI, 1,10] ( ibid ., 583-584) (78v-79) ; — « XVIIII. De vomitu... » [Egbert, XI, 2-6] [ ibid ., 583) (79) ; — « XX. De vomitu eucaristiam...» [Egbert, XI, 7, 9] ( ibid ., 583-584) (79-79v) ; — « De neglegentie eucharistiae... » [Egbert, XII] ( ibid ., 584) (79v) ; — « XXII. De f urto... » [Egbert, X] ( ibid ., 582-583) (79v-80) ; — « D pollutione corporum... » [Egbert, IX, 2-13] ( ibid ., 581-582) (80-80v) ; — XXIIII. « De his qui consecratum perdiderit... » [Egbert, XII, 6 ; XIII, 1] ( ibid ., 584) (80v-81) ; — « De modico furtu... » [Egbert, XIII, 7,3] ( ibid ., 585) (81) ; — « De his qui cybis inmundis comedunt... » [Egbert, XIII, 2-10] ( ibid ., 585) (81-81v) ; — « De consideratione penitentiali... » [Egbert, XIII, 11] ( ibid ., 585-587) (81v-83) ; — « Incipit ordo de numerorum annorum indicta... Septem igitur annorum tempore... », à rapprocher de la fin de l'Excarpsus de Bède-Egbert ; cf. ibid ., II, 697 et suiv. (83-85).
F. 85-86v [Orationes IX ad poenitentiam dandam]. « Oratio super pe[ni]tentem » (4 oraisons) : « Exaudi, Domine, preces nostras... » ; « Preveniant hunc famulum tuum... » ; « Adesto, Domine, suplicationibus nostris... » [Sacramentaire gélasien] (H.A. Wilson, The Gelasian Sacramentary , 14) ; [Sacramentaire Grégorien] (H.A. Wilson, The Gregorian Sacramentary , 205) (85-85v) ; « Da nobis Domine, ut sicut publicani precibus... » [Sacramentaire grégorien] (H.A. Wilson, 138) (85v) ; — « Ad reconciliandum penitentem » (2 oraisons) : « Omnipotens sempiterne Deus, confitenti(um) tibi huic famulo... » ; « Omnipotens et misericors Deus, qui peccatorum indulgentiam... » [Sacramentaire gélasien] (H.A. Wilson, 65) (85v-86) ; — « Reconciliatio penitentis ad mortem » (2 oraisons) : « Deus misericors, Deus clemens... » ; « Majestatem tuam, Domine, supplices deprecamur... » [Sacramentaire gélasien] (H.A. Wilson, 66) ; [Sacramentaire grégorien] (H. A. Wilson, 208) (86) ; — « Oratio super penitentem, postea quam communic[averit]. Deus, qui confitentium tibi... » [Sacramentaire gélasien] (H. A. Wilson, 67) (86-86v).
F. 86v-135 Traité sur la pénitence composé d'extraits des Homélies sur les Evangiles de S. GREGOIRE LE GRAND : « De die judicii et adventum aeterni judicis Gregorii pape. De districtione venturi judicis... — ... illius timendo prevenitis » ( P. L. , LXXVI, 1081, L. I, hom. I, § 6) (86v-87v) ; — « Utinam, fratres kmi, non ad juditium nostrum... — ... cum Johanne valeatis » ( ibid ., 1097-1099, L. I, hom. VI § 6) (87v-89) ; — « Pensandum nobis est, fratres kmi, et tota intentione... — ... ex humilitate valeatis » ( ibid ., 1102-1103, L. I, hom. VII, § 4) (89-90v) ; — « Facite ergo fructus dignos... — ... intulit dampna per culpam » ( ibid ., 1163-1164, l. I, hom. XX, § 8) (90v-91) ; — « Per semetipsam, fratres kmi, veritas dicit... — ... de suis divitiis solaciantur » ( ibid ., 1165-1166, L. I, hom. XX, § 11-12) (91-92) ; — « Ait enim Dominus a diebus Johannis Baptiste... — ... quod nostris meritis non debetur » ( ibid ., 1168-1169, l. I, hom. XXI, § 14-15) (92-93) ; — « Necesse est, fratres kmi, ut semper pavidi... — ... et cor stultorum ubi letitiam » (93-93v) ; — « Ait enim Dominus : Si quis michi ministrat... — ... ad laudem Dei et alius accendat » ( ibid ., 1085-1086, l. I, hom. II, § 8) (93v-94v) ; — « Fratres kmi, sicut offerre in lege... — ... quod nobis juste competit relaxemus » ( ibid ., 1137-1138, l. I, hom. XVII § 5-6) (94v-96) ; — « Cap. X. Hospitalitatem, fratres kmi, diligite... — ... ut proprios recipiat ad regnum » ( ibid ., 1183, l. II, hom. XXIII, § 2) (96-97) ; — « Cap. XI. Redemptor noster, fratres kmi, nobis velut... — ... aeterno consolabitur gaudio. Qui vivit... » ( ibid ., 1196, l. II, hom. XXV, § 10) (97-97v) ; — « Cap. XII. Quorum remiseritis peccata... — ... culpa quae non erat fiat » ( ibid ., 1199-1201, l. II, hom. XXVI, § 4-6) (97v-100) ; — « Cap. XIII. Qui credideri[t] et baptizatus fuerit... — ... qui apud homines minor est gloria » ( ibid ., 1214-1216, L. II, hom. XXIX, § 3-4) (100-102) ; — « Cap. XIIII. Discite igitur, fratres, temporalia cuncta dispicere... — ... et regna[t] cum patre in unitate » (102-102v) ; — « Cap. XV. Fratres kmi, relinquere omnia debemus... — ... quam bona possessione » ( ibid ., 1272-1273, l. II, hom. XXXVII, § 10-12) (102v-104v) ; — « Cap. XVI. Angelorum quippe et hominum naturam... — ... in oblivione erit coram me » ( ibid ., 1249-1256, l. II, hom. XXXIV, § 6-15) (104v-113v) ; — « Cap. XVII. Paenitentiam quippe agere... — ... expectatus erubescat » ( ibid ., 1256-1257, l. II, hom. XXXIV, § 15-16) (113v-115v) ; — « Cap. XVIII. Habete ergo, fratres mei, fidutiam de misericordia conditoris nostri... — ... factus est judex noster. Qui vivit et... » (115v) ; — « Cap. XVIIII. Domus mea domus orationis est... — ... ipse de quo loquimur. Qui vivit et... » ( ibid ., 1297-1301, l. II, hom. XXXIX, § 6-10) (115v-121) ; — « Consideremus, fratres kmi, gratiam misericordis Dei... — ... lavatur in Christo Jesu Domino nostro. Qui vivit et... » ( ibid ., 1244-1246, l. II, hom. XXXIII § 8) (121-123v) ; — « Ad corda vestra, kmi fratres, redite... — ... lacrimas gaudia mansura. Per Dominum nostrum J. C. ... » ( ibid ., 1230-1232, l. II, hom. XXXI, § 6-8) (123v-126v) ; — « Boni enim soli nusquam sunt... — ... natus est sanctus » ( ibid ., 1285-1287, L. II, hom. XXXVIII, § 7-8) (126v-128v) ; — « Et sic huic adjutorium... — ... se non intellegit amares » ( ibid ., 1288-1289), l. II, hom. XXXVIII § 10-11) (129-129v) ; — « Multi autem sunt vocati... — ... qui ignibus conburuntur » ( ibid ., 1290, l. II, hom. XXXVIII, § 14) (129v-130) ; — « Diliges Dominum Deum tuum... — ... cum quo currebat » ( ibid ., 1289, l. II, hom. XXXVIII, § 10) (130-131) ; [S. AUGUSTINUS] ( P. L. , XXXVIII, 589-591, serm. 97, avec addition) « Fratres quod audistis monentem Scripturam... — ... et pervenire ad promissa ejus » (131-134) ; — [PSEUDO-AUGUSTINUS] « Apostolica lectio, fratres kmi, hunc sonitum ??? reddidit... — ... que dum omnia cotidie agit » ( P. L. , XL, 1341, Ad fratres in eremo serm. 58) (134-135).
Voir t. III, 408.
Ajouter J. Dufour, La Bibliothèque et le scriptorium de Moissac , Genève-Paris, 1972, 135 et pl. XVIII.
f. 1-63v : cf. McNeill et Gamer, Medieval handbooks of penance , New-York 1938, 295-314 et 439.
Provient de l'abbaye de Moissac ; cf. Delisle, Cab. des mss ., I, 519.
Ad corda vestra, carissimi fratres, redite...
f. 123v
Adesto, Domine, supplicationibus nostris...
f. 85v
Ait enim Dominus a diebus Johannis Baptistae...
f. 92
Ait enim Dominus : Si quis mihi ministrat ... (Joh. XII, 26)
Consideremus ergo qua graditur...
f. 93v
Angelorum quippe et hominum naturam...
f. 104v
Apostolica lectio, fratres carissimi, hunc sonitum reddidit...
f. 134
Boni enim soli nusquam sunt nisi in caelo...
f. 126v
Consideremus, fratres carissimi, gratiam misericordis Dei...
f. 121
Da nobis, Domine, ut sicut publicani precibus...
De districtione venturi judicis Paulus considerans...
f. 86v
Deus misericors, Deus clemens qui secundum multitudinem miserationum...
f. 86
Deus qui confitentium tibi corda purificas...
f. 64 et 86v
Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo ... (Deut. VI, 5 et Mt. XXII, 37).
Qua in re notandum est quia in dilectione proximi...
f. 130
Discite igitur, fratres, temporalia cuncta despicere...
f. 102
Domus mea, domus orationis est ... (Lc. XIX, 46).
Quia dum nonnumquam perversi homines...
f. 116
Et sic debes interrogare quia multi sunt qui non memorant...
f. 68v
Et sic huic adjutorium ferat ut ab illo nullatenus torpeat...
f. 129
Exaudi, Domine, preces nostras et confitentium tibi...
f. 85
Facite ergo fructus dignos ... (Lc. III, 8)
In quibus verbis notum est quod amicus...
f. 90v
[...] Fortasse unusquisque apud semetipsum dicat ergo : jam credidi, salvus ero...
f. 100
Fratres carissimi, relinquere omnia debemus...
f. 102v
Fratres carissimi, sicut offerre in lege jubemini...
f. 94v
Fratres quod audistis monentem Scripturam...
f. 131
Habete ergo, fratres mei, fiduciam de misericordia conditoris nostri...
f. 115v
Hospitalitatem, fratres carissimi, diligite...
f. 96
[...] In quibus verbis notum est quod amicus...
Institutio illa sancta quae fiebat in diebus patrum...
f. 64
Interrogare debet sacerdos : Credis in Deum Patrem...
f. 71
[...] Libet intueri illi discipuli...
f. 97v
Majestatem tuam, Domine, supplices deprecamur...
Monachus faciens fornicationem septem annos paenitet...
f. 76
Multi enim sunt vocati ... (Mt. XX, 16).
Tremendum valde est, fratres carissimi...
f. 129v
Necesse est, fratres carissimi, ut semper pavidi semperque suspecti...
f. 93
Omnipotens et misericors Deus, qui peccatorum indulgentiam...
Omnipotens sempiterne Deus, confitentium tibi huic famulo...
Paenitentiam quippe agere est et perpetrata mala plangere...
f. 113v
Pensandum nobis est, fratres carissimi, et tota intentione...
f. 89
Per semetipsam, fratres carissimi, veritas dicit : Date eleemosynam ... (Lc. XI, 41)...
f. 91
Praeveniant hunc famulum tuum, quaeso, Domine...
Primum interroges ei Orationem dominicam et Symbolum si tenet...
f. 66
Qui crediderit et baptizatus fuerit ... (Mc. XVI, 16)
Fortasse unusquisque apud semetipsum dicat : ergo jam credidi...
[...] Quia dum nonnumquam perversi homines...
Quorum remiseritis peccata ... (Joh. XX, 23)
Libet intueri illi discipuli...
Redemptor noster, fratres carissimi, nobis velut in signo ad exemplum paenitentiae posuit...
f. 97
Septem igitur annorum tempore debes habere paenitentiam indictam...
f. 83
[...] Tremendum valde est, fratres carissimi, quod audivimus...
Ungo te de oleo sancto sicut unxit Samuel...
Utinam, fratres carissimi, non ad judicium nostrum dicamus...
f. 87v
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF