Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 2998

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q381858

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1v-64 [HALITGARIUS CAMERACENSIS, De poenitentia] Préface (1v-7) ; — l. I précédé d'une table (7-24v) ; — l. II précédé d'une table (24v-32v) ; — l. III précédé d'une table (32v-36v) ; — l. IV précédé d'une table (36v-43) ; — l. V précédé d'une table (43-51v) ; — l. VI [Poenitentiale romanum] (51v-63v) ( P. L. , CV, 653-703 et Schmitz, Die Bussbücher , II, 252-300, à l'exception du l. VI) ; — « Oratio ad in firmum ungendum. Ungo te de oleo sancto... » [Sacramentaire grégorien] ( P. L. , LXXVIII, 233) (63v-64), « Oratio super penitentem posteaquam communic [averit ?]. Deus qui confitentium tibi... » [Sacramentaire gélasien] (H.A. Wilson, The Gelasian Sacramentary , 67).

    F. 64-86v Pénitentiel bi-partite : « Institutio illa sancta... » [Egbert] (Schmitz, op. cit ., I, 573-574) (64-66) ; — « Incipit interrogatio ad confessionnem dandam » (66-70) : « Primum interroges... » (66-68v) ; « Et sic debes interrogare... » [Pénitentiel bi-partite de Bède-Egbert] ( ibid ., II, 681-683) (68v-70) ; — Table en 28 chapitres (70v-71) ; — « Initium ad penitentiam dandam... Interrogare debet sacerdos... » [Bède-Egbert] ( ibid ., 680) (71) ; — « Incipit penitentialis Bede presbiteri... De remediis peccatorum... » [Bède, I] ( ibid ., I, 556) (71-71v) ; — « De fornicationibus... » [Bède, II] ( ibid ., 556-559) (71v-73v) ; — « II. De homicidiis... III. De mulieribus... » [Bède, III] ( ibid ., 559-560) (73v-74) ; — « De perjuriis... » [Bède, IV, 1-3] ( ibid ., 560) (74) ; — « De cybis prohibitis... » [Bède, VI, 1-6] ( ibid ., 561-562) (74-74v) ; — « VI. De capitula crimina... [ sic ] » [Egbert, I] ( ibid ., 575) (74v-75) ; — « VII. De minoribus vero peccatoribus... » [Egbert, II, 1-2] ( ibid ., 575) (75) ; — « VIII. Aliter de sodomite... [Egbert, V, 17-19 ; VI, 5 ; V, 12, 7, 22, 3, 4 ; IV, 7, 8 ; V, 5, 6 ; II, 3, 4 ; IV, 2 ; V, 7, 10] ( ibid ., 575-579) (75-76) ; — « Tehodorus [ sic ] dixit. Monacus faciens fornicationem... » [Egbert, V, 11-14] ( ibid ., 578) (76) ; — « De fornicationibus laicorum... » [Egbert, V, 15, 16, 20, 21 ; IV, 9, 3, 4 ; III, 10 ; IV, 6] ( ibid ., 576-580) (76-76v) ; — « XII. De machina mulierum vel virorum » [Egbert, VII, 1-5] ( ibid ., 580) (76v-77) — « XIII. De aguriis vel divinationibus... [Egbert, VIII, 1 ; VII, 6, 7 ; IV, 12 ; VIII, 2-4 ; IV, 4] ( ibid ., 576-581) (77-77v) ; — « De patricidiis vel fratricidiis... » [Egbert, III ; IV, 10, 11 ; VII, 9, 8] ( ibid ., 576-580) (77v-78) ; — « De juramentum... » [Egbert, VI] ( ibid ., 579) (78-78v) ; — « De cupiditate... » [Egbert, IV, 1] ( ibid ., 576) (78v) ; — « De minutis peccatis... » [Egbert, IX, 1] [ ibid ., 581) (78v) ; — « De vitium ebrietatis... » [Egbert, XI, 1,10] ( ibid ., 583-584) (78v-79) ; — « XVIIII. De vomitu... » [Egbert, XI, 2-6] [ ibid ., 583) (79) ; — « XX. De vomitu eucaristiam...» [Egbert, XI, 7, 9] ( ibid ., 583-584) (79-79v) ; — « De neglegentie eucharistiae... » [Egbert, XII] ( ibid ., 584) (79v) ; — « XXII. De f urto... » [Egbert, X] ( ibid ., 582-583) (79v-80) ; — « D pollutione corporum... » [Egbert, IX, 2-13] ( ibid ., 581-582) (80-80v) ; — XXIIII. « De his qui consecratum perdiderit... » [Egbert, XII, 6 ; XIII, 1] ( ibid ., 584) (80v-81) ; — « De modico furtu... » [Egbert, XIII, 7,3] ( ibid ., 585) (81) ; — « De his qui cybis inmundis comedunt... » [Egbert, XIII, 2-10] ( ibid ., 585) (81-81v) ; — « De consideratione penitentiali... » [Egbert, XIII, 11] ( ibid ., 585-587) (81v-83) ; — « Incipit ordo de numerorum annorum indicta... Septem igitur annorum tempore... », à rapprocher de la fin de l'Excarpsus de Bède-Egbert ; cf. ibid ., II, 697 et suiv. (83-85).

    F. 85-86v [Orationes IX ad poenitentiam dandam]. « Oratio super pe[ni]tentem » (4 oraisons) : « Exaudi, Domine, preces nostras... » ; « Preveniant hunc famulum tuum... » ; « Adesto, Domine, suplicationibus nostris... » [Sacramentaire gélasien] (H.A. Wilson, The Gelasian Sacramentary , 14) ; [Sacramentaire Grégorien] (H.A. Wilson, The Gregorian Sacramentary , 205) (85-85v) ; « Da nobis Domine, ut sicut publicani precibus... » [Sacramentaire grégorien] (H.A. Wilson, 138) (85v) ; — « Ad reconciliandum penitentem » (2 oraisons) : « Omnipotens sempiterne Deus, confitenti(um) tibi huic famulo... » ; « Omnipotens et misericors Deus, qui peccatorum indulgentiam... » [Sacramentaire gélasien] (H.A. Wilson, 65) (85v-86) ; — « Reconciliatio penitentis ad mortem » (2 oraisons) : « Deus misericors, Deus clemens... » ; « Majestatem tuam, Domine, supplices deprecamur... » [Sacramentaire gélasien] (H.A. Wilson, 66) ; [Sacramentaire grégorien] (H. A. Wilson, 208) (86) ; — « Oratio super penitentem, postea quam communic[averit]. Deus, qui confitentium tibi... » [Sacramentaire gélasien] (H. A. Wilson, 67) (86-86v).

    F. 86v-135 Traité sur la pénitence composé d'extraits des Homélies sur les Evangiles de S. GREGOIRE LE GRAND : « De die judicii et adventum aeterni judicis Gregorii pape. De districtione venturi judicis... — ... illius timendo prevenitis » ( P. L. , LXXVI, 1081, L. I, hom. I, § 6) (86v-87v) ; — « Utinam, fratres kmi, non ad juditium nostrum... — ... cum Johanne valeatis » ( ibid ., 1097-1099, L. I, hom. VI § 6) (87v-89) ; — « Pensandum nobis est, fratres kmi, et tota intentione... — ... ex humilitate valeatis » ( ibid ., 1102-1103, L. I, hom. VII, § 4) (89-90v) ; — « Facite ergo fructus dignos... — ... intulit dampna per culpam » ( ibid ., 1163-1164, l. I, hom. XX, § 8) (90v-91) ; — « Per semetipsam, fratres kmi, veritas dicit... — ... de suis divitiis solaciantur » ( ibid ., 1165-1166, L. I, hom. XX, § 11-12) (91-92) ; — « Ait enim Dominus a diebus Johannis Baptiste... — ... quod nostris meritis non debetur » ( ibid ., 1168-1169, l. I, hom. XXI, § 14-15) (92-93) ; — « Necesse est, fratres kmi, ut semper pavidi... — ... et cor stultorum ubi letitiam » (93-93v) ; — « Ait enim Dominus : Si quis michi ministrat... — ... ad laudem Dei et alius accendat » ( ibid ., 1085-1086, l. I, hom. II, § 8) (93v-94v) ; — « Fratres kmi, sicut offerre in lege... — ... quod nobis juste competit relaxemus » ( ibid ., 1137-1138, l. I, hom. XVII § 5-6) (94v-96) ; — « Cap. X. Hospitalitatem, fratres kmi, diligite... — ... ut proprios recipiat ad regnum » ( ibid ., 1183, l. II, hom. XXIII, § 2) (96-97) ; — « Cap. XI. Redemptor noster, fratres kmi, nobis velut... — ... aeterno consolabitur gaudio. Qui vivit... » ( ibid ., 1196, l. II, hom. XXV, § 10) (97-97v) ; — « Cap. XII. Quorum remiseritis peccata... — ... culpa quae non erat fiat » ( ibid ., 1199-1201, l. II, hom. XXVI, § 4-6) (97v-100) ; — « Cap. XIII. Qui credideri[t] et baptizatus fuerit... — ... qui apud homines minor est gloria » ( ibid ., 1214-1216, L. II, hom. XXIX, § 3-4) (100-102) ; — « Cap. XIIII. Discite igitur, fratres, temporalia cuncta dispicere... — ... et regna[t] cum patre in unitate » (102-102v) ; — « Cap. XV. Fratres kmi, relinquere omnia debemus... — ... quam bona possessione » ( ibid ., 1272-1273, l. II, hom. XXXVII, § 10-12) (102v-104v) ; — « Cap. XVI. Angelorum quippe et hominum naturam... — ... in oblivione erit coram me » ( ibid ., 1249-1256, l. II, hom. XXXIV, § 6-15) (104v-113v) ; — « Cap. XVII. Paenitentiam quippe agere... — ... expectatus erubescat » ( ibid ., 1256-1257, l. II, hom. XXXIV, § 15-16) (113v-115v) ; — « Cap. XVIII. Habete ergo, fratres mei, fidutiam de misericordia conditoris nostri... — ... factus est judex noster. Qui vivit et... » (115v) ; — « Cap. XVIIII. Domus mea domus orationis est... — ... ipse de quo loquimur. Qui vivit et... » ( ibid ., 1297-1301, l. II, hom. XXXIX, § 6-10) (115v-121) ; — « Consideremus, fratres kmi, gratiam misericordis Dei... — ... lavatur in Christo Jesu Domino nostro. Qui vivit et... » ( ibid ., 1244-1246, l. II, hom. XXXIII § 8) (121-123v) ; — « Ad corda vestra, kmi fratres, redite... — ... lacrimas gaudia mansura. Per Dominum nostrum J. C. ... » ( ibid ., 1230-1232, l. II, hom. XXXI, § 6-8) (123v-126v) ; — « Boni enim soli nusquam sunt... — ... natus est sanctus » ( ibid ., 1285-1287, L. II, hom. XXXVIII, § 7-8) (126v-128v) ; — « Et sic huic adjutorium... — ... se non intellegit amares » ( ibid ., 1288-1289), l. II, hom. XXXVIII § 10-11) (129-129v) ; — « Multi autem sunt vocati... — ... qui ignibus conburuntur » ( ibid ., 1290, l. II, hom. XXXVIII, § 14) (129v-130) ; — « Diliges Dominum Deum tuum... — ... cum quo currebat » ( ibid ., 1289, l. II, hom. XXXVIII, § 10) (130-131) ; [S. AUGUSTINUS] ( P. L. , XXXVIII, 589-591, serm. 97, avec addition) « Fratres quod audistis monentem Scripturam... — ... et pervenire ad promissa ejus » (131-134) ; — [PSEUDO-AUGUSTINUS] « Apostolica lectio, fratres kmi, hunc sonitum ??? reddidit... — ... que dum omnia cotidie agit » ( P. L. , XL, 1341, Ad fratres in eremo serm. 58) (134-135).

    Voir t. III, 408.

    Ajouter J. Dufour, La Bibliothèque et le scriptorium de Moissac , Genève-Paris, 1972, 135 et pl. XVIII.

    f. 1-63v : cf. McNeill et Gamer, Medieval handbooks of penance , New-York 1938, 295-314 et 439.

Intervenants

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Provient de l'abbaye de Moissac ; cf. Delisle, Cab. des mss ., I, 519.

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ad corda vestra, carissimi fratres, redite...

    f. 123v

    Adesto, Domine, supplicationibus nostris...

    f. 85v

    Ait enim Dominus a diebus Johannis Baptistae...

    f. 92

    Incipit du lemme biblique

    Ait enim Dominus : Si quis mihi ministrat ... (Joh. XII, 26)

    Incipit

    Consideremus ergo qua graditur...

    f. 93v

    Angelorum quippe et hominum naturam...

    f. 104v

    Apostolica lectio, fratres carissimi, hunc sonitum reddidit...

    f. 134

    Boni enim soli nusquam sunt nisi in caelo...

    f. 126v

    Consideremus, fratres carissimi, gratiam misericordis Dei...

    f. 121

    Da nobis, Domine, ut sicut publicani precibus...

    f. 85v

    De districtione venturi judicis Paulus considerans...

    f. 86v

    Deus misericors, Deus clemens qui secundum multitudinem miserationum...

    f. 86

    Deus qui confitentium tibi corda purificas...

    f. 64 et 86v

    Incipit du lemme biblique

    Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo ... (Deut. VI, 5 et Mt. XXII, 37).

    Incipit

    Qua in re notandum est quia in dilectione proximi...

    f. 130

    Discite igitur, fratres, temporalia cuncta despicere...

    f. 102

    Incipit du lemme biblique

    Domus mea, domus orationis est ... (Lc. XIX, 46).

    Incipit

    Quia dum nonnumquam perversi homines...

    f. 116

    Et sic debes interrogare quia multi sunt qui non memorant...

    f. 68v

    Et sic huic adjutorium ferat ut ab illo nullatenus torpeat...

    f. 129

    Exaudi, Domine, preces nostras et confitentium tibi...

    f. 85

    Incipit du lemme biblique

    Facite ergo fructus dignos ... (Lc. III, 8)

    Incipit

    In quibus verbis notum est quod amicus...

    f. 90v

    [...] Fortasse unusquisque apud semetipsum dicat ergo : jam credidi, salvus ero...

    f. 100

    Fratres carissimi, relinquere omnia debemus...

    f. 102v

    Fratres carissimi, sicut offerre in lege jubemini...

    f. 94v

    Fratres quod audistis monentem Scripturam...

    f. 131

    Habete ergo, fratres mei, fiduciam de misericordia conditoris nostri...

    f. 115v

    Hospitalitatem, fratres carissimi, diligite...

    f. 96

    [...] In quibus verbis notum est quod amicus...

    f. 90v

    Institutio illa sancta quae fiebat in diebus patrum...

    f. 64

    Interrogare debet sacerdos : Credis in Deum Patrem...

    f. 71

    [...] Libet intueri illi discipuli...

    f. 97v

    Majestatem tuam, Domine, supplices deprecamur...

    f. 86

    Monachus faciens fornicationem septem annos paenitet...

    f. 76

    Incipit du lemme biblique

    Multi enim sunt vocati ... (Mt. XX, 16).

    Incipit

    Tremendum valde est, fratres carissimi...

    f. 129v

    Necesse est, fratres carissimi, ut semper pavidi semperque suspecti...

    f. 93

    Omnipotens et misericors Deus, qui peccatorum indulgentiam...

    f. 85v

    Omnipotens sempiterne Deus, confitentium tibi huic famulo...

    f. 85v

    Paenitentiam quippe agere est et perpetrata mala plangere...

    f. 113v

    Pensandum nobis est, fratres carissimi, et tota intentione...

    f. 89

    Per semetipsam, fratres carissimi, veritas dicit : Date eleemosynam ... (Lc. XI, 41)...

    f. 91

    Praeveniant hunc famulum tuum, quaeso, Domine...

    f. 85

    Primum interroges ei Orationem dominicam et Symbolum si tenet...

    f. 66

    Incipit du lemme biblique

    Qui crediderit et baptizatus fuerit ... (Mc. XVI, 16)

    Incipit

    Fortasse unusquisque apud semetipsum dicat : ergo jam credidi...

    f. 100

    [...] Quia dum nonnumquam perversi homines...

    f. 116

    Incipit du lemme biblique

    Quorum remiseritis peccata ... (Joh. XX, 23)

    Incipit

    Libet intueri illi discipuli...

    f. 97v

    Redemptor noster, fratres carissimi, nobis velut in signo ad exemplum paenitentiae posuit...

    f. 97

    Septem igitur annorum tempore debes habere paenitentiam indictam...

    f. 83

    [...] Tremendum valde est, fratres carissimi, quod audivimus...

    f. 129v

    Ungo te de oleo sancto sicut unxit Samuel...

    f. 64

    Utinam, fratres carissimi, non ad judicium nostrum dicamus...

    f. 87v

    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones (d'après Clavis Patrum latinorum , n° 284)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones ad fratres in eremo
    COLBERT (Jean-Baptiste) -- Possesseur
    Extrême-onction -- Prière pour l'extrême-onction
    GREGORIUS Magnus I (s.), papa -- Homiliae in Evangelia. Flores
    HALITGARIUS, Cameracensis ep. -- De Paenitentia
    MOISSAC (abbaye de), dioc. de Cahors -- Possesseur
    Pénitence -- Traités sur la pénitence
    Pénitence (sacrement) -- Orationes ad paenitentiam dandam, excerptae e Sacramentario Gelasiano vel Gregoriano
    PENITENTIEL -- Liber de remediis peccatorum seu Paenitentiale Bedae-Egberti (excerpta)
    PENITENTIEL -- Paenitentiale Bedae (excerpta)
    PENITENTIEL -- Paenitentiale bi-partitum
    PENITENTIEL -- Paenitentiale Egberti (excerpta)
    Prières -- Prières diverses
    RELIURE -- Reliures XVIII e s. aux armes et chiffre royaux
    RELIURE -- Éléments annexes Tranches peintes en losanges rouges et bleus
    SACRAMENTAIRE -- Gélasien (extraits)
    SACRAMENTAIRE -- Grégorien (extraits)
    Sermones inter unius auctoris collectionem -- Sermones singuli

Source des données