Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.1454

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q90817

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parch., XIVe s. (avant 1368), 243 ff. (+ f. 130 bis blanc et f. 145 bis ; f. 50 v°, 130 v°, 145 bis v° blancs), 2 col., 273 x 190 mm. Aux f. 1-2, deux tables du contenu datées de 1382, seule la première concerne ce manuscrit, f. 1 inc.: «In isto uolumine continentur libri infra scripti primo. 1° Epistule Senece numero centum XXVe...», expl.: «... 18e Epithaphium Senece. Et fuit de dono...» (cf. infra Possesseurs). La 2e concerne évidemment le ms. Reg. lat. 1452 (cf. supra), f. 1 v° inc.: «Tractatus astrologie infrascriptos cum ceteris bonis suis mobilibus dedit isti conuentui Claromon‹tis› ord. fratrum predicatorum dominus Dalmacius Rapina decanus ecclesie Collegiati Cebeziaci hic sepultus in habitu ordinis nostri. Quorum primus est 1. liber introdocturius Alkabizi ad totam artem astronomie...» f. 2 expl.: «... 20. Item tabula magistri Petri Philomene ad inueniendum proportionem cuiuslibet numeri. Ad memoriam perpetuam illorum qui hunc librum nobis dederunt scripti sunt tituli librorum et tractatuum in hoc uolumine contentorum XXVIIIa die mensis octobris anno domini M°CCC°LXXX° secundo. Deo gratias. Amen .»

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 3: Hieronymvs presbyter, Vita Senecae.

    titre: «Sanctus Ieronimus de Seneca in cathologo [sic] sanctorum» (éd. cf. supra Reg. lat. 119, f. 86).

    — Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667).

    titre (en partie effacé): «Ephitaphium Se‹nece›».

    f. 3-4: Ps. Seneca, Epistulae ad Paulum.

    titre: «Epistule Senece Neronis Imperatoris magistri ad Paulum apostolum et Pauli apostoli ad Senecam» (éd. cf. supra, Reg. lat. 119, f. 86-88).

    f. 4-10: Seneca, De clementia.

    titre: «Liber Senei [sic] Senece de clementia ad Neronem».

    à la fin: «Elemosina non tam accipientibus proderit quam dantibus» (Ps. Seneca, Liber de moribus, Sent. 55).

    f. 10-107 v°: Seneca, Epistulae ad Lucilium (1-87, 89-124, ms. I de Fickert).

    division en XXII livres.

    f. 10-12: table des titres des ep. 1-107:

    inc.: «Epistula Ia. De colligenda et sistenda fuga temporis...».

    expl.: «... CVIIa... et fatum equanimiter ferenda sunt» (par suite de décalages cette épître porte le n° CX dans le texte).

    (texte) pas de titre.

    les ep. sont numérotées en marge: I-CXXVII.

    f. 69, après l'ep. 87, numérotée LXXXVII, ep. 32 (déjà copiée au f. 29 v°), numérotée ici LXXXIX, avec inc. incomplet: «Quid agas ubi et cum quibus moreris...» (la première phrase manque).

    les ep. 89 et 97 sont divisées en deux.

    f. 108-109 v°: Seneca, De remediis fortuitorum.

    précédé d’un bref «accessus»:

    titre: «Incipit prologus in libro Senece de remediis fortuitorum».

    inc.: «Hunc librum composuit Seneca nobilissimus oratorum...» (éd. d’après le ms. Ottob. lat. 1713, Y.-F. Riou, Notes..., p. 220).

    (texte) inc.: «Licet cunctorum poetarum...».

    f. 109 v°-111: Seneca, Epistula 88 ad Lucilium.

    titre: «Liber Senece de liberalibus artibus ubi docet de eis singulis quod animum ad uirtutem non perducunt set preparant».

    inc.: «De liberalibus studiis quid sciam (correction au-dessus: «sentiam»)...».

    expl.: «... nobis reliquerunt nichil scire».

    f. 111-112 v°: Martinvs Bracarensis seu Ps. Seneca, Formula uitae honestae.

    titre: «Tractatus Senece de quatuor uirtutibus» (éd. cf. supra, Reg. lat. 84, f. 45-49).

    f. 112 v°-130: Seneca rhetor, Excerpta controuersiarum.

    titre: «Incipit primus liber Annei Senece ad Nouatum Senecam Mel‹ae› filios suos Declamationum».

    expl.: «... Bono exemplo dampnatus est proditor malo inuentus».

    f. 131-166: Seneca, Naturales quaestiones (I-VII).

    divisées en 6 livres, les liv. III et IV sont réunis.

    titre (add. en marge): «Liber primus Senece de naturalibus questionibus».

    f. 152: «... familiaris rigor. Liber Annei Senece tercius [sic] explicit de nubibus. Incipit quartus [sic] de uentis. ‹liv. V›. Ventus est fluens aer...».

    f. 166-168: Pvblilivs Syrvs, Sententiae.

    titre: «Prouerbia Senece».

    f. 168-170: Ps. Seneca, Prouerbia.

    pas de titre.

    inc.: «Non quid sed quemadmodum feras interest...» (De prouidentia, 2, 4).

    expl.: «... quibus hoc diucius propositum est» (De clementia, II, 7, 1 ; cf. supra Arch. S. Pietro, C. 121, f. 104 v°-106 v°).

    f. 170-171: Ps. Seneca, Liber de moribus.

    titre: «Senece de moribus».

    ~ f. 171-171 v°: Ps. Aristoteles, Aenigmata.

    inc.: «Stateram ne transilias id est ne pretergrediaris...».

    expl.: «... Nichil facias quod fecisse peniteat» (cf. supra Reg. lat. 349, f. 12-12 v°).

    f. 171 v°: Ps. Seneca, Epistula 11 ad Paulum (extrait).

    inc.: «Seneca Paulo. Tulit priscorum etas...».

    expl.: «... quibus quicquid libuit licuit» (cf. supra Reg. lat. 1440, f. 80).

    f. 171 v°-184: Seneca, De beneficiis (extraits).

    titre: «Incipit liber primus Annei Senece de beneficiis».

    (liv. III) expl. f. 177 (les derniers mots manquent): «... a filio suo beneficiis uictum».

    (liv. VII) inc. incomplet f. 182 v°: «Egregie enim hoc dicere Demetrius...» (VII, 1, 3).

    f. 184-243: Seneca, Dialogi.

    f. 184-187 v°: De prouidentia.

    titre: «Liber Annei Senece ad Lucillium cum mundus prouidentia regatur quare multa mala bonis uiris accidant».

    inc.: «Queris a me Lucilii...».

    f. 187 v°-191 v°: De constantia sapientis.

    titre: «Liber secundus Annei Senece ad Serenum quomodo in sapientem nec in iniuria nec in contumelia cadat».

    f. 191 v°-197: De uita beata.

    titre: «Liber Annei Senece ad Callionem de beata uita».

    f. 197-198: De otio.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Cur nobis magno consensu...».

    f. 198-204: De tranquillitate animi.

    titre: «Liber Annei Senece ad Serenum de tranquilitate animi».

    f. 204-208 v°: De breuitate uitae.

    titre: «Ad Paulinum de breuitate uite».

    f. 208 v°-212 v°: Ad Polybium de consolatione.

    suit sans séparation le texte précédent.

    titre, f. 208 v° en marge (add. du XVe-XVIe s.): «‹De› consolatione ad Polybium ἀκέφαλος»

    f. 212 v°-230 v°: De ira.

    titre: «Liber Annei Senece ad Nouatum de ira liber primus».

    f. 230 v°-237 v°: Ad Marciam de consolatione.

    titre: «Liber Annei Senece ad Marciam de consolatione filii sui».

    f. 237 v°-243: Ad Heluiam de consolatione.

    titre: «Ad Helbiam matrem de consolacione».

    f. 243: Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667).

    titre: «Epitaphium Senece».

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: française, probablement méridionale, petites écritures assez régulières, un peu anguleuses. D’après les tables des f. 1-2 le manuscrit était autrefois réuni au ms. Reg. lat. 1452 (cf. supra).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: Pierre André ou d’André († 1368), évêque de Noyon (1340-1342), de Clermont-Ferrand (1342-1347), puis de Cambrai, fit don du manuscrit aux Dominicains de Clermont-Ferrand d’après la note qui suit la table du f. 1: «... Et fuit de dono Reuerendissimi in Christo patris domini Petri Andree primo Nouiomen‹sis› deinde Claromon‹tensis› ultimo Cameracen‹sis› episcopi. Cuius anima per misericordiam domini requiescat in pace. Amen, tenemur ad anniversarium eius in Septembri.» et une autre note de la même main f. 2 v°: «Libros Senece quorum nomina superius sunt inscripta dedit isti conuentui Claromon‹tensi› ordinis fratrum predicatorum Reuerendus in Christo pater ac dominus Petrus Andree primo Nouiomensis Secundo Claromonten‹sis› tercio Cameracen‹sis› episcopus. Cuius anima per Dei misericordiam requiescat in pace. Amen. Quicumque hunc titulum maliciose deleuerit aut istum librum de communi libraria nisi pro sola custodia deposuerit amouerit uel amoueri procurauerit aut permiserit seu dissimulauerit anathema sit et indignationem Dei omnipotentis perhenniter incurrat. Amen» et cet ex-libris du f. 243 v°: «Iste liber est conuentus Clar‹omontensis› ord‹inis› fratrum pred‹icatorum› de dono domini Petri Andree quondam episcopi Nouiomen‹sis› Clar‹omontensis› Cameracen‹sis› datus pro communi libraria cuius anima per Dei misericordiam requiescat in pace». La 2e partie, qui forme actuellement le ms. Reg. lat. 1452, et dont la table est détaillée aux f. 1 v°-2, a été donnée au même couvent par Dalmatius Rapina, doyen de l’église de Cébazat (Puy-de-Dôme) d’après la note qui précède cette table (cf. supra) et cette note du f. 2 v°: «Tractatus autem astronomie quorum tituli eciam superius nominantur dedit modo simili isti conuentui Claromontensi ordinis fratrum predicatorum discretus uir dominus Dalmacius Rapina quodam [sic] decanus ecclesie Sebasiaci, anima eius per dei misericordiam requiescat in pace. Amen. tenemur annis singulis ad faciendum eius anniuersarium»; Alexandre Petau qui inscrit son nom avec la date 1637 au bas du f. 3: «Alexander Petauius Senator Par‹isiensis› 1637» (cote 832 au dos de la reliure) ; Reine Christine de Suède (cote 465 au verso du plat supérieur et au dos de la reliure).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 1re partie. Fonds Patetta et Fonds de la Reine par E. Pellegrin, Paris, 1978, p. 218 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1978_cat_21_21)

Bibliographie

    • C. R. Fickert, L. Annaei Senecae ad Lucilium epistularum moralium libri XX, Leipzig, 1842, p. xxv
    • B. Axelson, Neue Senecastudien, Lund, 1940, p. 153 (brève mention).

Vie du livre

Source des données