Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 2980

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q381768

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-5. Cf. add. du ms. Latin 2971, f. 54-58 ; fin différente : « ... in preventione sentiemur. Prestante Domino... ».

    F. 53-59, 61v-68, 71-82v. EUSEBIUS « GALLICANUS », Collectio homiliarum (éd. Fr. Glorie, C.C.S.L., CI-CIB, 1970-1971). Sermo extrav. n° 6 (éd. cit., CIB, 858-868, sous le nom de S. CAESARIUS ARELATENSIS) (53-55) ; — hom. 38 (55-59) ; — 40-41 (61v-66v) ; — 44 (66v-68) ; — 36 (71v-74) ; — 39 (74-76v) ; — 43 (76v-80v) ; cf. éd. cit., CIB, 924, n° 302. F. 82v-83v. [S. CAESARIUS ARELATENSIS, Sermo 57, excerpta] (éd. G. Morin, C.C.S.L., CIV, 1953, 251-254).

    F. 151-152. [S. PAULINUS AQUILEIENSIS,] Liber exhortationis, c. 1-4 ; cf. Dict. théol. cath., article Augustin, I, 2309.

    F. 154-193v. (ms. P. de l'éd. James W. Halporn, C.C.S.L., XCVI, 1973, 501-575) ; cf. ibid., 529 et 532.

    XVe s. La date « 1441 » (et non 1442) n'est pas la date de la transcription mais celle d'une mention de possesseur lisible à la lumière ultra-violette : « Ego frater Symon Inventi, prior provincialis Celestinorum provincie Francie... concedo fratri Marco de Meraco hunc librum... Datum anno Domini M° CCCC° XLI°, XXIa die mensis augusti. Ita est. S. Inventi » ; cf. Ch. Samaran et R. Marichal, Catal. des mss. en écriture latine, II, 532.


    F. 1-17 Fragments sur les fins dernières, attribués à s. Augustin : « Sermo b. Augustini de consideratione finis et contemptu mundi. In hac vita positi, fratres, ita agite... » (P. L., XL, 1183-1190) (1-5) ; — « Alius sermo ejusdem b. Augustini. Pius Dominus et misericors per prophetam... Convertimini ad me in toto ... » (5-6v) ; — « De judicio et penis peccatorum ex libro de imitatione Christi, ejusdem c. XXIIII. In omnibus rebus respice finem ... » [De imitatione Christi, l. I, c. 24] ; cf. P. Pujol, Description bibl. des mss. ...De imitatione Christi, Paris 1895, 315-316 (6v-8) ; — « Generalis modus ad formandum meditaciones de morte. Meditare igitur, o homo, et ab oculis tuis numquam recedat ... — ... et inter precipua lenti sumus », avec aux ff. 14v-15 le c. 23 du l. I du De imitatione Christi ; cf. P. Pujol, ibid., 316 (8-17).

    F. 17-29 « Utilis tractatus de altitudine humilitatis. Quia vero ubique Christus supra modum humilitatem commendat... — ...sed veritatis caritate ».

    F. 29-52v « De paciencia capitulum. Nunc de paciencia aliquid dicendum est... — ...nec sanguine fuso detergitur », fragments sur la patience parmi lesquels des extraits de Gerson : « Item cancellarius de paciencia in libro de Consolatione theologie. Suades salubriter pacienciam... — ... Demum prout vis dummodo sim tuus » (33-36v) ; — de Henri Suso : « Item de paciencia in horologio sapiencie. Sapiencia. Exemplo igitur eorum disce quid agere debeas... (36v-39v). — de s. Jean Climaque : Sequitur Climacus de memoria mortis. Omne verbum precedit intencio... — ...et in eternum non peccabis » (39v-41v) : « Item Climacus de unitate. Discite enim ait Dominus a me... — ...et insipiencie cohabitaculum erit » (42v-43) ; « Item idem de humilitate. Qui convinctus est humilitati ... — ... superbiam imitatur »(43) ; — et des exempla : « Nota exemplum. Stephanus quidam habitans in isto eodem loco... — ... aut posite exacte rationis » (41v-42v) ; — « Nota de obitu beati Eusebii. Adveniente autem die quo venerabilis Eusebius... — ... gloriam finis nesciam adipisci » (43v-47) ; — « De octo beatitudinibus in libro de vita Christi. Docebat dominus Jhesus discipulos suos dicens... — ... scilicet regnum celorum » (47v-52) ; — « Item de paciencia capitulum. Esto paciens, esto mitis, esto ma[n]suetus... — ...sanguine fuso detergitur » (52-52v).

    F. 53-82v « Sermones Eusebii Cesariensis ad religiosos », série d'homélies généralement attribuées à S. Césaire d'Arles ; cf. ms. Latin 2695 ; Morin, S. Caesarii Arelatensis sermones, 1937, p. XXXIIXL, collection M avec variantes : « Ad locum hunc... » [FAUSTUS REIENSIS] (C. S. E. L., XXI, 314-318), sous le nom de s. Césaire dans P. L., LXVII, 1059 ; cf. Bergmann, dans Studien zur Gesch. der Theol., I, IV (1898), 191-198, Morin, 907 (53-55) ; — « Quod eternorum repromissor Deus non vult in opere suo tepidum fastidiosum coactum vel indevotum sermo. Instruit nos atque hortatur ... », sous le nom d'Eusèbe Gallican dans Max. Bibl. Patr., VI, 657, sous le nom de s. Eucher dans P. L., I, 836 ; cf. Bergmann, op. cit., 198-210 ; Morin, 923 (55-59) — « De cautela venialium. Quod supplente et quodam modo... » [S. CAESARIUS ARELATENSIS, Sermon 235] (Morin, 890-893) sous le nom de Fauste de Riez dans C. S. E. L., XXI, 318-322 ; cf. Bergmann, op. cit., 211-216 (59-61v) ; — « Quod etiam hic renumerantur justi sermo. Scimus quidem spiritali milicie... », sous le nom d'Eusèbe dans Max. Bibl. Patr. VI, 660, sous le nom de s. Césaire dans P. L., LXVII, 1062 ; cf. Morin, 936 (61v-65) ; — « Quod non prodest labor si immundum remaneat cor sermo. Fratres carissimi, ad hoc in istum locum... », sous le nom d'Eusèbe dans Max. Bibl. Patr., VI, 661, sous le nom de s. Eucher dans P. L., I, 848, sous le nom de s. Césaire dans P. L., LXVII, 1066 ; cf. Morin, 907 (65-66v) ; — « Quod pejus est male vivere in claustro quam in seculo sermo. Videte vocacionem vestram... » sous le nom d'Eusèbe dans Max. Bibl. Patr., VI, 664, sous le nom de s. Césaire dans P. L., LXVII, 1067 ; cf. Morin, 938 (66v-68) ; — « Sanctus ac venerabilis pater noster religiosa... » [S. CAESARIUS ARELATENSIS, Sermon 233] (Morin, 879-885) ; cf. C. P. Caspari, Briefe, Abhandlungen und Predigten, Christiania 1890, 389, n. 1 (68-71) ; — « De mortis et tormentorum eternorum memoria. Exhortatur nos sermo divinus... », sous le nom d'Eusèbe dans Max. Bibl. Patr., VI, 656, sous le nom de s. Eucher dans P. L., I, 833 ; cf. Morin, 916 (71v-73) ; — « Quid conferant occupaciones sermo. Quid salubritatis ... », sous le nom d'Eusèbe dans Max. Bibl. Patr., VI, 657, sous le nom de s. Eucher dans P. L., I, 835 ; cf. Morin, 932 (73v-74) ; — « Quod non in hoc loco vixisse sed bene vixisse laudabile est sermo. Sicut dominus a nobis... », sous le nom d'Eusèbe dans Max. Bibl. Patr. VI, 659, sous le nom de s. Césaire dans P. L., LXVII, 1056 ; cf. Morin, 936-937 (74-76v). — « Quod sicut terra excolitur ut fructificet, sic et anima sermo. Si quando terre operarius et ruris cultor ... » ; cf. Morin, 936 ; W. Bergmann, Studien, p. 210 sq. (76v-80v) ; — « Quod sancte afflictiones corpora quidem macerant, sed corda purificant sermo. Ait quodam loco sermo divinus ... », sous le nom de saint Césaire dans P. L., LXVII, 1090 ; cf. Morin, 908 (80v-82v).

    F. 82v-83v [PSEUDO-AUGUSTINUS] « De finali judicio nota. Melius est hic parvam amaritudinem... — ... non mereberis liberari » (P. L., XXXIX, 2206-2208, serm. 249, fragments).

    F. 83v-85 S. BERNARDUS : « Bernardus de confessione nota. Quociens te sentis turpibus cogitacionibus propulsari... — ... per delectationem subjugat », apocr.

    F. 85-86v « Instructio a b. Bernardo edita cuidam amico suo directa pro conservanda disciplina. Obsecro te, frater, quicumque sanctam conversacionem seu religionem assumpsisti... — ... que regina est virtutum in claustralibus », apocr. ; cf. ms. Avignon 229, f. 57v;

    F. 87-92v « Summa beati Bernardi quomodo debeat edificari domus interior conscientie prima pars. Domus hec... Hec ergo conscientia... » [De interiori domo, prol. et c. 1-8] jusqu'à : « ... sed illico resistat... » (P. L., CLXXXIV, 507-515).


    F. 94-108 S. BONAVENTURA « Liber fratris Boneventure ordinis fratrum minorum de triplici via per quam pervenitur ad veram sapientiam. Ecce descripsi... » (édit. Quarrachi, VIII, 3-18 et p. XX n° 193) ;

    F. 108v-126 [Lignum vitae] « Sequitur tractatus de arbore crucis a fratre Boneventure bone memorie compositus. Christo confixus sum... » (ibid., 68-87 et p. XLVII, n° 128).

    F. 126v-133 [PSEUDO-AUGUSTINUS] « Speculum peccatoris. Quoniam, fr. k., in via hujus seculi... » (P. L., XL, 983-992.)

    F. 133v-152 « Meditaciones b. Bernardi. Multi multa sciunt et semet ipsos... — ... unum eundemque Dominum glorie qui vivit... » [PSEUDO-BERNARDUS, De cognitione humanae conditionis] (P. L., CLXXXIV, 485-508) (133v-151) ; — « Perfectissima et plenissima justicia ... — ... conferre digneris Domine Jhesu Christi qui ... Expliciunt meditaciones b. Bernardi » [PSEUDO-AUGUSTINUS, Liber exhortationis, c. 1-4, incompl.] (P. L., XL, 1047-1048) (151-152).


    F. 154v-193v CASSIODORUS : « Liber magni Aurelii Cassiodori senatoris [de] anima » : table en 18 chap. (154v) ; — c. 1-6 jusqu'à : « ... quod sibi necessarium sentit ... » (P. L., LXX, 1279-1292) (155-177v) ; — c. 9, depuis : « ... humanum genus sine culpa ... » à c. 12 jusqu'à : « ... principatus obsequio ... » (ibid., 1296-1305) (178-193v).

    Trois mss. réunis probablement au XVe s.

Intervenants

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Provient du Couvent des Célestins de Metz dont l'ex-libris du XVe s. se trouve au f. 3 : « Istud volumen est conventus beate Marie Fratrum Celestinorum de Metis. Augustinus », et au f. 153v : « Iste liber est de conventu fratrum Celestinorum de Metis quem scripsit fr. Martinus Befilz » avec la cote : « T 20 ». — Provient des Dupuy.

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ad locum hunc, carissimi, non ad quietem...

    f. 53

    Adveniente autem die quo venerabilis Eusebius...

    f. 43v

    Ait quodam loco sermo divinus : In diebus sollemnitatum vestrarum, adfligite animas vestras... (Lev. XVI, 29)...

    f. 80v

    Incipit du lemme biblique

    Christo confixus sum cruci... (Gal. II, 19).

    Incipit

    Verus Dei cultor...

    f. 108v

    [...] Cum omnis scientia gerat trinitatis insigne, et praecipue illa quae docet...

    f. 94

    Discite enim, ait Dominus, a me quia mitis sum...

    f. 42v

    Docebat Dominus Jesus discipulos suos dicens...

    f. 47v

    Esto patiens, esto mitis, esto mansuetus...

    f. 52

    Exemplo igitur eorum disce quid agere debeas...

    f. 36v

    Exhortatur nos sermo divinus ut curramus dum lucem habemus...

    f. 71v

    Fratres carissimi, ad hoc ad istum locum convenimus, ut Domino nostro vacare possimus...

    f. 65

    In hac vita positi, fratres, ita agite ut cum hinc migraveritis...

    f. 1

    In omnibus rebus respice finem...

    f. 6v

    Instruit nos atque hortatur sermo divinus qualiter nos accingere debeamus...

    f. 55

    Meditare igitur, o homo, et ab oculis tuis numquam recedat...

    f. 8

    Melius est hic parvam amaritudinem...

    f. 82v

    Nunc de patientia aliquid dicendum est ubi sciendum quod ex caritate...

    f. 29

    Obsecro te frater quicumque...

    f. 85

    Omne verbum praecedit intentio. Mortis vero et offensionum memoria praecedit...

    f. 39v

    Perfectissima atque plenissima justitia est Deum toto corde amare...

    f. 151

    Pius Dominus et misericors per prophetam nos exhortatur ad paenitentiam...

    f. 5

    Qui convinctus est humilitati non est imposita lex...

    f. 43

    Quia vero ubique Christus supra modum humilitatem commendat...

    f. 17

    Quid salubritatis, carissimi, etiam in praesenti conferant sanctae occupationes, scire debemus...

    f. 73v

    Quod supplente et quodam modo cum caritate...

    f. 59

    Quoniam, fratres carissimi, in via hujus saeculi sumus...

    f. 126v

    Quotiens te sentis turpibus cogitationibus pulsari...

    f. 83v

    Sanctus ac venerabilis pater noster, religiosa quidem humilitate...

    f. 68

    Scimus quidem spirituali militiae, cui nos mancipavimus...

    f. 61v

    Si quando terrae operarius et ruris cultor agrum suum seminibus praeparat...

    f. 76v

    Sicut a nobis Dominus, pro suscepti officii necessitate...

    f. 74

    Sicut dominus a nobis pro suscepti officii necessitate...

    f. 74

    Stephanus quidam habitans in isto eodem montis loco, solitariam et tranquillam tenens vitam...

    f. 41v

    Suades salubriter patientiam in zeli moderatione suscipiendam...

    f. 33

    [...] Verus Dei cultor Christique discipulus qui Salvatori...

    f. 108v

    Incipit du lemme biblique

    Videte vocationem vestram... (I Cor. I, 26).

    Incipit

    Fratres carissimi, venire quidem ad eremum summa perfectio est...

    f. 66v

    DE ALTITUDINE HUMILITATIS
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones (attr. par les mss. ou correspondant à Clavis Patrum latinorum, nos 285, 368-372)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones spurii et pseudo-augustiniani
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Speculum peccatoris
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- De Vanitate saeculi fugienda
    Béatitudes -- Commentaires sur les béatitudes
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- De Confessione
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- Instructio de disciplina conservanda
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- De Interiori domo. Excerpta
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- Meditationes de cognitione humanae conditionis
    BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. -- Lignum vitae
    BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. -- De Triplici via
    CAESARIUS ARELATENSIS ep. (s.) -- Sermones
    CASSIODORUS (Magnus Aurelius) -- De Anima
    Confession -- Notes ou extraits sur la confession
    Confession -- Traités sur la confession
    Discipline -- Instructio de disciplina conservanda
    DUPUY (famille) -- Possesseur
    DUPUY (frères Jacques et Pierre) -- Titre au dos des reliures de la main de l'un d'eux (mss. leur appartenant)
    ELIGIUS (s.), Noviomensis ep. -- De Rectitudine catholicae conversationis, cap. 21-23 avec add.
    EUSEBIUS (s.), Cremonensis, discipulus s. Hieronymi -- Obitus
    EUSEBIUS CAESARIENSIS -- Sermones
    EUSEBIUS « GALLICANUS » -- Compilator : Sermones seu homiliae
    EUSEBIUS « GALLICANUS » -- sermo extravag, n° 6
    « Exempla »
    FAUSTUS REIENSIS ep. -- Sermones dubii : ad monachos
    HENRICUS SUSO, O.P. -- Extraits à lui attribués par les mss.
    DE IMTATIONE CHRISTI -- L. I cap. XXIII-XXIV
    INSTRUCTIO DE DISCIPLINA CONSERVANDA
    DE INTERIORI DOMO -- Excerpta
    JOHANNES CLIMACUS (s.) -- Extraits ou sentences à lui attribués par les mss.
    JOHANNES GERSON -- Extraits à lui attribués par les mss.
    MARCUS DE MERACO -- Possesseur (XVe s.)
    Méditation -- Modus ad formandum meditationes de morte
    Méditation -- Traité MEDITATIONES DE COGNITIONE HUMANAE CONDITIONIS
    METZ (Moselle) -- Couvent des Célestins. Possesseur
    Mort -- Modus ad formandum meditationes de morte
    PAULINUS AQUILEIENSIS ep. (s.) -- Liber exhortationis. Excerpta
    Pécheur -- Speculum peccatoris
    DE RECTITUDINE CATHOLICAE CONVERSATIONIS, excerptum
    RELIURE -- Reliures XVIIe s.
    RELIURE -- Reliure Parchemin naturel souple
    SPECULUM PECCATORIS
    THOMAS HEMERKEN A KEMPIS -- De Imitatione Christi. L. I
    Vertus -- Humilité Traité
    Vertus -- Patience Notes et extraits

Source des données