Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 9453

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q67238

  • Titre attesté :
    • Evangéliaire.
  • Autre forme de la cote :
    • Département des manuscrits, Latin, 9453
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 9453
    • Paris. BnF, Latin 9453
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Écriture :
    • Minuscule caroline de petit module à l'encre brune plus ou moins foncée. Titres et incipits en capitales mêlées d'onciales, en capitales rustiques ou en onciales, à l'encre dorée ou violette. 3 mains: ff. 2v-113r (A), 113r (B), 113v-124v (C); cf. H. Hoffmann, Buchkunst und Königtum im ottonischen und frühsalischen Reich, p. 390. La main C se distingue des deux précédentes notamment par son module plus arrondi, une ponctuation abondante, la forme particulière du z, d'un module plus grand que les autres lettres, un emploi plus réduit des ligatures et et l'absence du a ouvert.
      Corrections contemporaines suscrites ou écrites sur grattage.
      Par endroits, certaines majuscules dorées, voire certaines parties de titres ont été omises.
  • Décoration :
    • En tête de chaque péricope, initiales dorées rehaussées de rouge orangé et, plus rarement, de violet, ornées d'entrelacs, têtes de chien, poissons, paons et rinceaux fleuris. Décoration typique du scriptorium de Saint-Gall à la fin du IXe siècle, à rapprocher notamment de l'Evangelium longum (St. Gallen, Stiftsbibliothek, Cod. 53), du Codex de Gundis (St. Gallen, Stiftsbibliothek, Cod. 54), de l'Evangéliaire de Mulhouse (Mulhouse, Société industrielle, Bibl. A. Weiss.) et du Psautier de Folchart (St. Gallen, Stiftsbibliothek, Cod. 23) ; cf. A. Merton , Die Buchmalerei in St-Gallen vom 9. bis zum 11. Jh., Leipzig, 1923, pl. XLIV-XLVI; L'abbaye de Saint-Gall. Rayonnement spirituel et culturel, sous la direction de W. Vogler, Lausanne, 1991, pl. 15 et 17. Voir aussi A. Von Euw, Die St. Galler Buchkunst vom 8. bis zum Ende des 11. Jahrhunderts, St. Gallen, 2008.
      Au f. 125, qui fait partie du dernier cahier, esquisse à la pointe métallique au tracé brun représentant le Christ en croix et l'Ecclesia recueillant le sang de sa plaie. L'origine et la date de ce dessin sont controversées. Jean Porcher, le premier, l'a localisé dans le Nord-Est, dans la région mosane, en soulignant ses traits rémois (vêtements transparents de la figure de l'Ecclesia et attitude dansante à l'antique) et en le rattachant au groupe de Liuthard, de l'école de la cour de Charles le Chauve. Florentine Mütherich, quant à elle, a rejeté cette attribution, rapprochant l'évangéliaire des productions de Saint-Gall de la fin du IXe s. Eric Palazzo pour sa part a comparé le dessin à des productions de Fulda de la fin du Xe siècle. Dans le catalogue des Manuscrits enluminés d'origine germanique de la B.N., il est assigné à la fin du IXe s. ou à la fin du Xe s. et localisé en Allemagne, Meuse ou Lorraine. Néanmoins, l'origine sangallienne du manuscrit ne faisant pas de doute, il n'est pas impossible que le dessin ait été réalisé à Saint-Gall même, où les artistes étaient perméables aux influences antiques. Le traitement de l'Ecclesia, représentée de dos, dans une attitude dansante, peut être notamment rapproché d'un dessin figurant dans le Cod. Perizoni 17 de la bibliothèque de l'université de Leyde, daté du début du Xe s. (cf. A. Merton , Die Buchmalerei in St-Gallen vom 9. bis zum 11. Jh., Leipzig, 1923, pl. LVIII).
  • Support : parchemin / Parchemin
  • Composition :
    • 125 ff.
  • Aspects codicologiques :
    • 16 cahiers de 8 ff., sauf les cahiers n°14 de 6 ff. (ff. 106-112) et n°16 de 5 ff. (ff. 121-125). Des signatures postérieures de a à q figurent sur tous les cahiers, à l'exception de l'avant-dernier.
    • Suisse (Saint-Gall)125 ff., 265 x 160/190 mm (just. 120 x 110 mm).
  • Réglure :
    • Réglure à la pointe sèche.
  • Reliure :
    • Reliure de parchemin sur ais de bois avec, au plat sup., une plaque d’ivoire de la seconde moitié du IXe s. représentant la Crucifixion, entourée d'une bordure d'orfèvrerie et de pierres précieuses (12 grosses pierres manquent) des environs de l'an mille, et, au plat inf., une plaque de métal ajouré, également des environs de l'an mille, avec le Christ en majesté entouré des quatre évangélistes; traces de fermoirs; restes d’une reliure antérieure velours bordeaux. La plaque d'ivoire, aux sculptures rehaussées par endroits de fines plaques d'or, est apparentée aux ivoires de Metz produits en Lotharingie, tandis que la plaque de métal se rapproche des réalisations des ateliers de Trèves ou Reichenau; cf. Goupil et Laffitte, Reliures précieuses, p. 17 et pl. 25-26. Au plat sup., le Christ triomphant sur la croix est entouré de plusieurs personnages : Marie et Jean, les personnifications de l'Eglise recueillant le sang de la plaie du Christ et la Synagogue, Longin et Stéphaton ressuscités encadrant un serpent vivant au pied de la croix, les saintes femmes devant le tombeau du Christ figuré sous la forme d'une église-porche; au-dessus de la croix, quatre anges se penchent pour recevoir le Christ.
  • Estampille :
    • Estampille Bibliothèque nationale (Révolution), 1792-1802, identique à Josserand-Bruno, 277 et pl n° 17

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • f. 2. "Seq. sci. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Cum esset desponsata mater..."
    f. 2v. "Ad scam. Maria. de nocte. Seq. sci. evangel. sec. Lucam. In illo tempore. Exiit edictum a Caesare Augusto..."
    f. 3. "Item mane prima. Seq. sci. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Pastores loquebantur..."
    f. 3v. "In die natalis Dni. Initiu. sci. evangel. sec. Iohannem. In principio erat verbu. et verbum erat..."
    f. 4. "In natal. sci. Stephani. Seq. sci. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Dicebat Ihs. turbis iudeorum..."
    f. 4v. "In nat. sci. Iohan. evangel. Seq. sci. evang. sec. Iohann. In illo tempore. Dixit Ihs. Petro..."
    f. 4v. "In nat. Innocentum. Seq. sci. evangel. sec. Matheum. In illo tempore. Angelus Dni. apparuit..."
    f. 5v. "In octava Dni. Seq. sci. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Post quam conummati sunt..."
    f. 6. "Dom. I. post natal. Dni. Seq. sci. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Erat Ioseph et Maria..."
    f. 6v. "In vigilia. theophaniae. Legitur evangelium secdm. Math. Defuncto autem Herode..."
    f. 6v. "In theophania. Seq. sci. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Cum natus esset Ihs. ..."
    f. 7. "Dom. I. post theophania. Seq. sci. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Cum factus esset Ihs. annorum duodecim..."
    f. 7v. "In octava theoph. Seq. sci. evangelii sec. Iohan. In illo tempore. Vidit Iohannes Ihm. venientem..."
    f. 8. "Feria IIII. Seq. sci. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Venit Ihs. a Galilea in Iordanem..."
    f. 8v. "Feria VI. Seq. sci. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Regressus est Ihs. in virtute..."
    f. 9. "Sabbato. Seq. sci. evangelii. sec. In illo tempore. Rogavit Ihm. quidam de Phariseis..."
    f. 9v. "Dom. II. post theoph. Seq. sci. evang. sec. Iohannem. In illo tempore. Nuptiae factae sunt..."
    f. 10. "Feria IIII. Seq. sci. evang. sec. Marcum. In illo tempore. Venit ad Ihm. leprosus deprecans..."
    f. 10v. "Feria VI. Seq. sci. evang. sec. Marcum. In illo tempore. Egressus Ihs. venit in patriam suam..."
    f. 11. "Sabbato. Seq. sci. evang. secund. Lucam. In illo tempore. Surgens Ihs. de synagoga introivit..."
    f. 11. "Dom. III post theoph. Seq. sci. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Cum descendisset Ihs. de monte..."
    f. 12. "Feria IIII. Seq. sci. evang. sec. Marcum. In illo tempore. Introivit Ihs. in synagogam et erat..."
    f. 12. "Feria VI. Seq. sci. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Cum esset Ihs. in una civitatum..."
    f. 12v. "Sabbato. Seq. sci. evang. sec. Marcum. In illo tempore. Coepit Ihs. docere ad mare..."
    f. 13. "Dom. IIII. p. theoph. Seq. sci. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Ascendente Ihu. in naviculam..."
    f. 13. "In nat. sci. Sebastiani. Seq. sci. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Descendens Ihs. de monte..."
    f. 13v. "Feria IIII. Seq. sci. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Loquente Ihu. ad turbas..."
    f. 14. "Feria VI. Seq. sci. evang. sec. Marcum. In illo tempore. Dicebat Ihs. discipulis suis: Videte..."
    f. 14v. "Sabbato. Seq. sci. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Dicebat Ihs. ad invitatos parabolam..."
    f. 15. "Dom. V. Seq. sci. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Respondens Ihs. dixit: Confiteor..."
    f. 15. "Feria IIII. Seq. sci. evang. sec. Marcum. In illo tempore. Offebant Ihu. parvulos ut tangeret..."
    f. 15v. "Feria VI. Seq. sci. evang. sec. Iohannem. In illo tempore. Dixit Ihs. turbis..."
    f. 16. "In septuagesima. Seq. sci. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Simile est..."
    f. 16v. "Feria IIII. Seq. sci. evang. sec. Marcum. In illo tempore. Cum transcendisset Ihs. in navi..."
    f. 17. "Fer. VI. Seq. sci. ev. sec. Marc. In illo tempore. Venit Ihs. transfretum maris..."
    f. 18. "Sabb. Seq. sci. ev. sec. Luca. In illo tempore. Factum est deinceps. Ibat Ihs. in civitatem..."
    f. 18v. "In purificat. S. Mariae. Seq. s. ev. sec. Luca. In illo tempore. Post quam impleti s. ..."
    f. 19. "In LX. Seq. sci. ev. sec. Luca. In illo tempore. Cum turba plurima conveniret..."
    f. 19v. "Fer. IIII. Seq. s. ev. sec. Mar. In illo tempore. Extens Ihc. de navi vidit turbam..."
    f. 20. "Fer. VI. Seq. sci. ev. sec. Math. In illo tempore. Vespere autem facto..."
    f. 20v. "Sabb. Seq. sci. ev. sec. Marc. In illo tempore. Egressus est Ihs. ad mare..."
    f. 21. "In quinquages. Seq. sci. ev. sec. Luca. In illo tempore. Adsumsit Ihs. duodecim discipulos suos..."
    f. 21v. "Fer. IIII. Caput Ieiunii. Seq. sci. ev. sec. Math. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Cum ieiunatis..."
    f. 21. "Fer. V. Seq. sci. ev. sec. Math. In illo tempore. Cum introisset Ihs. Capharnaum..."
    f. 22. "Fer. VI. Seq. s. ev. sec. Math. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Audistis quia..."
    f. 23. "Sabb. Seq. s. ev. sec. Marcu. In illo tempore. Cum sero esset factum erat navis..."
    f. 23v. "Dom. initio quadrages. Seq. s. ev. sec. Math. In ill. tempore. Ductus est Ihs. in desertum aspu. ut..."
    f. 24. "Fer. II. Seq. sci. ev. sec. Matheu. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Cum venerit..."
    f. 24v. Fer. III. Seq. sci. ev. sec. Math. In illo tempore. Cum intrasset Ihs. Hierosolima. ..."
    f. 25. "Fer. IIII. Seq. s. ev. sec. Matheu. In illo tempore. Accesserunt ad Ihm. scribae..."
    f. 25v. "Fer. V. Seq. sci. ev. sec. Math. In illo tempore. Egresus inde Ihs. secessit..."
    f. 26. "Fer. VI. Seq. sci. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Erat dies festus Iudaeorum..."
    f. 26v. "Sabb. in XII lect. Seq. sci. ev. sec. Math. In illo tempore. Assumpsit Ihs. Petrum et Iacobum..."
    f. 27. "Die dominica. Seq. sci. ev. sec. Mar. In illo tempore. Venit ad Ihm. leprosus..."
    f. 27v. "Fer. II. Seq. s. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Dixit Ihc. turbis Iudaeorum: Ego vado..."
    f. 28. "Fer. III. Seq. sci. ev. sec. Matheu. In illo tempore. Locutus est Ihc. ad turbas..."
    f. 28v. "Fer. IIII. Seq. s. ev. sec. Math. In illo tempore. Ascendens Ihc. Hierosolimam..."
    f. 29. "Fer. V. Seq. s. ev. sec. Luca. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis parabolam hanc: Homo quidam erat dives..."
    f. 29v. "Fer. VI. Seq. sci. ev. sec. Math. In illo tempore. Dixit Ihc. discipulis suis et turbis Iudaeorum..."
    f. 30v. "Sabbato. Seq. sci. ev. sec. Luca. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Homo quidam habuit..."
    f. 31v. "Ebdom. IIII. Seq. sci. ev. sec. Luca. In illo tempore. Erat Ihc. eiciens daemonum..."
    f. 32. "Fer. II. Seq. s. ev. sec. Luc. In illo tempore. Dixerunt Pharisaei ad Ihm...."
    f. 32v. "Fer. III. Seq. sci. ev. sec. Math. In illo tempore. Respiciens Ihc. discipulos suos dixit simoni..."
    f. 33. "Feria quarta. Seq. sci. evan. secdm. Matheum. In illo tempore. Accesserunt ad Ihm. ad Hierosolimis scribae..."
    f. 33v. "Fer. V. Seq. sci. ev. sec. Luca. In illo tempore. Surgens Ihc. de synagoga..."
    f. 34. "Fer. VI. Seq. sci. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Ihs. fatigatus ex itinere sedebat sic..."
    f. 35v. "Sabbato. Seq. s. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Perrexit Ihs. in montem oliveti..."
    f. 36. "Dom. in XX. Seq. s. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Abiit Ihc. trans mare Galileae..."
    f. 36v. "Feria secunda. Seq. sci. evangelii secdm. Iohannem. In illo tempore. Prope erat Pascha Iudaeorum..."
    f. 37v. "Fer. III. Seq. sci. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Iam die festo mediante ascendit Ihs. ..."
    f. 38. "Fer. IIII. Seq. sci. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Praeteriens Ihc. vidit hominem caecum..."
    f. 39v. "Fer. V. Seq. s. ev. sec. Luc. In illo tempore. Ibat Ihc. in civitatem quae vocatur..."
    f. 40. "Fer. VI. Seq. sci. ev. sec. Iohan. In illo tempore. Erat quidam languens Lazarus..."
    f. 41v. "Sabbato. Seq. sci. evangelii secdm. Iohannem. In illo tempore. Dicebat Ihs. in turbis: Ego sum lux mundi..."
    f. 42. "Dominica quinta. Seq. sci. evangelii secdm. Iohannem. In illo tempore. Dicebat Ihs. turbis Iudaeorum..."
    f. 42v. "Feria II. Seq. sci. evang. sec. Iohannem. In illo tempore. Miserunt principes et pharisaei..."
    f. 43. "Feria III. Seq. sci. evang. sec. Iohannem. In illo tempore. Ambulabat Ihs. in Galileam..."
    f. 43v. "Feria IIII. Seq. sci. evang. sec. Iohannem. In illo tempore. Facta sunt encaenia..."
    f. 44. "Feria V. Seq. sci. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Factum est in una dierum docente Ihu. ..."
    f. 44v. "Feria VI. Seq. sci. evang. sec. Iohannem. In illo tempore. Collegerunt pontifices..."
    f. 45. "Sabbato. Seq. sci. evang. sec. Iohannem. In illo tempore. Sublevatis Ihs. oculis..."
    f. 45v. "Dominica in palmis. Passio Dni. nri. Ihu. Xpi. Secundum Matheum. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Scitis quia..."
    f. 51. "Feria II. Seq. sci. evangel. sec. Iohannem. In illo tempore. Ante sex dies Paschae venit..."
    f. 52v. "Feria III. Seq. sci. evang. sec. Iohannem. In illo tempore. Ante diem festum Paschae sciens Ihs. ..."
    f. 54. "Feria III. Passio Dni. nri. Ihu. Xpi. Secundum Marcum. In illo tempore. Erat autem pascha et azima..."
    f. 59. "Feria IIII. Passio Dni. nri. Ihu. Xpi. Secundu. Lucam. In illo tempore. Adpropinquabat dies festus azimorum..."
    f. 64. "In Caena Dni. Seq. sci. evang. sec. Iohannem. In illo tempore. Sciens Ihs. quia venit eius hora..."
    f. 64v. "Feria VI. Passio Dni. nri. Ihu. Xpi. Secundum Iohannem. In illo tempore. Egressus e. Ihc. discpls. suis..."
    f. 68. "Sabbato sco. Seq. s. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Vespere autem sabbati..."
    f. 68v. "Dom. sca. Pascae. Seq. s. evang. sec. Marcum. In illo temp. Maria Magdalene et Maria Iacobi..."
    f. 69. "Feria II. Seq. sci. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Exeuntes duo ex discipulis Ihu. ..."
    f. 70. "Fer. III. Seq. s. sec. Lucam. In illo tempore. [S]tetit Ihs. in medio discipulorum suorum..."
    f. 70v. "Fer. IIII. Seq. s. evang. sec. Ioh. In illo tempore. Manifestavit se Ihs. ad mare..."
    f. 71v. "Feria V. Seq. sci. evang. sec. Iohannem. In illo tempore. Maria autem stabat ad monumentum..."
    f. 72. "Feria VI. Seq. s. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Undecim discipuli abierunt..."
    f. 72. "Sabbato. Seq. s. e. s. Iohannem. In illo tempore. Una sabbati Maria Magdalenae..."
    f. 72v. "Dom. octab. Paschae. Seq. sci. evang. sec. Iohannem. In illo tempore. Cum esset sero die illo..."
    f. 73. "Fer. IIII. Seq. s. ev. sec. Marcu. In illo tempore. Surgens autem Ihs. mane prima sabbati..."
    f. 73v. "In n. sci. Vitalis mart. Seq. sci. ev. sec. Iohanne. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Ego sum vitis vera..."
    f. 74. "Dom. II. p. Pascha. Seq. sci. ev. sec. Iohann. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Ego sum pastor bonus..."
    f. 74. "Fer. VI. Seq. sci. ev. sec. Matheu. In illo tempore. Accesserunt ad Ihm. discipuli Iohannis..."
    f. 74v. "Dom. IIII. Seq. sci. ev. sec. Iohan. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Modicum et iam non videbitis me..."
    f. 75. "In natl. aplor. Philippi et Iac. Seq. s. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: [Non] turbetur cor vestrum..."
    f. 75v. "Fer. IIII. vel etia. VI. Seq. sci. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Loquentes turbae ad Ihm. dixerunt..."
    f. 76. "Dom. II. Seq. sci. ev. sec. Iohanne. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Vado ad eum qui me misit..."
    f. 76v. "Feria IIII. Seq. s. ev. sec. Iohanne. In illo tempore. Dixit Ihs. turbis: Ego lux in mundum..."
    f. 76v. "In sce. Crucis Inventione. Legitur evangelium quod et in Pascha annotena."
    f. 76v. "Nat. s. Gordiani mar. Seq. sci. ev. sec. Matheum. In illo tempore. Dix. Ihs. discipulis suis: Nolite arbitrari quia venerim mittere pacem in terra. Req. in natale unius conffessor. sive martir."
    f. 76v. "Ite. eode. die. Natl. scor. Nerei et Achillei. Hic legitur evangelium in nat. plurimorum martyrum. Cum audieritis proelia."
    f. 77. "Unde supra. Sec. Math. In illo tempore. Accesserunt ad Ihm. pharisaei..."
    f. 77. "Fer. VI. Seq. s. ev. sec. Iohan. In illo tempore. Respiciens Ihs. discipulos suos dixit: Pater..."
    f. 77v. "Dom. V. Seq. sci. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Amen Amen dico vobis..."
    f. 78. "In Pascha annotino. Seq. s. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Erat homo ex pharisaeis Nicodemus..."
    f. 78v. "In laetania maiore. Seq. s. ev. sec. Luca. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Quis vestrum habebit amicum..."
    f. 79. "In ascens. Dni. Seq. sci. ev. sec. Marcu. In illo tempore. Recumbentibus undecim discipulis apparuit illis Ihs. ..."
    f. 79v. "Fer. VI. Seq. sci. ev. sec. Luca. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Ego mittam promissum..."
    f. 80. "Dom. p. ascens. Dni. Seq. s. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Cum venerit paraclitus..."
    f. 80. "Sabbato. Seq. sci. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Si manseritis in me..."
    f. 80v. "In vigil. Pentecostes Seq. sci. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Si diligitis me..."
    f. 80v. "Dominica Pent. Seq. s. ev. sec. Ioh. In illo temp. Dixit Ihs. discipulis suis: Si quis diligit me..."
    f. 81v. "Fer. II. Seq. s. evang. sec. Iohan. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Sic enim dilexit Deus mundum..."
    f. 81v. "Fer. III. Seq. s. evang. sec. Ioh. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Mane Amen dico vobis..."
    f. 82. "Fer. IIII. Seq. s. evang. sec. Ioh. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Nemo potest venire ad me nisi..."
    f. 82v. "Fer. V. Seq. s. ev. sec. Lucam. In illo tempore. Convocatis Ihs. duodecim discipulis suis..."
    f. 83. "Fer. VI. Seq. s. evan. sec. Lucam. In illo tempore. Factum est in una dierum..."
    f. 83v. "Sabbato. Ev. secundum Luc. In illo tempore. Surgens Ihs. de synagoga (...). Req. ret. in ebdom. II p. theophania in sabbato."
    f. 83v. "Dom. octava Pentecost. ev. sec. Ioh. In illo tempore. Erat homo ex pharisaeis (...). Req. ret. in pascha annotena."
    f. 83v. "Dom. I post oct. Pent. Ev. sec. Luc. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis parabolam hanc (...). Req. in XLV fr. II ebdomada."
    f. 83v. "Dom. II. p. oct. Pent. Seq. s. ev. sec. Luca. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis similitudinem hanc: Homo quidam fecit caenam..."
    f. 84. "In n. s. Primi et Feliciani. Sec. Ioh. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Hoc est preceptum meum (...). Require in nat. apostolorum."
    f. 84. "Dom. III p. oct. Pent. Seq. s. ev. sec. Luca. In illo tempore. Erant adpropinquantes ad Ihm. publicani...."
    f. 85. "Fer. IIII mensis IIII. Seq. s. ev. sec. Luca. In illo tempore. Accedentes discipuli ad Ihm. ..."
    f. 85. "Sabb. in XII lect. secund. Matheu. In illo tempore. Egrediente Ihu. ab Hiericho..."
    f. 85v. "Dom. IIII. Seq. s. ev. sec. Luca. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Estote ergo misericordes..."
    f. 86. "Dom. V. Seq. sci. ev. sec. Luc. In illo tempore. Cum turbae irruerent..."
    f. 86v. "In vigl. sci. Iohannis. Seq. sci. ev. sec. Luca. In illo tempore. Fuit in diebus Herodis regis Iudeae..."
    f. 87. "In nativ. s. Iohannis Bap. Seq. s. ev. secundum. Luca. In illo tempore. Elisabeth autem implectum est tempus pariendi..."
    f. 87v. "In vigl. s. Petri apli. Seq. sci. ev. sec. Iohanne. In illo tempore. Dixit Ihs. Petro: Simon Iohannis diligis me plus his..."
    f. 88. "In natl. S. Petri apli. Scd. Math. In ill. temp. Venit Ihc. in partes Caesareae Philippi..."
    f. 88v. "In festivu. s. Pauli apli. Seq. s. ev. sec. Math. In illo tempore. Dixit Simon Petrus ad Ihm.: Ecce nos reliquimus..."
    f. 88v. "Dom. VI. Seq. s. ev. sec. Matheu. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Amen dico vobis quia..."
    f. 89. "In nat. scorum. Processi et Martiani. Seq. sci. eva. sec. Matheum. In illo tempore. Sedente Ihu. super montem oliveti..."
    f. 89v. "In octab. apostol. Seq. s. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Iussit Ihs. discipulos suos ascendere in naviculam..."
    f. 90. "Fer. IIII. Seq. s. evang. sec. Marcum. In illo tempore. Cum egressus esset Ihs. in via..."
    f. 90. "Epdom. I. post octab. apostolorum. Seq. s. evang. sec. Marcum. In illo tempore. Cum turba multa esset..."
    f. 91. "Epdom. II. post octab. apostol. Seq. s. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis. Adtendite a falsis prophetis..."
    f. 91v. "In nat. sci. Apollinaris. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Facta est contentio inter discipulos..."
    f. 92. "In natl. scor. Abdo et Sennes. Seq. s. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Videte ne qui suos seducat..."
    f. 92. "Epdom. III. post octabas apostol. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Homo quidam erat dives qui habebat..."
    f. 92v. "In natale sci. Iacobi apostoli. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Nihil opertum quod..."
    f. 93. "Epdom. IIII. post octab. apostolr. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo tempore. [C]um adpropinquante Ihs. Hierusale. ..."
    f. 93v. "In nat. scae. Felicitatis. Seq. s. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Loquente Ihu. ad turbas..."
    f. 93v. "In nat. sci. Stephani pontificis. Seq. s. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis parabolam hanc: Homo quidam nobilis..."
    f. 94v. "Feria VI. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Adtendite vobis ne forte graventur..."
    f. 94v. "Epdom. V. post natale apostolor. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Dixit Ihs. ad quosdam qui in se confidebant..."
    f. 95. "In nat. s. Quiriaci. Eva. sec. Matheum. In illo temp. Dix. Ihs. discipulis suis: Nihil opertum quod non reveletur. Requir. in natale unius sacerdotis sive martiris."
    f. 95. "In vigil. s. Laurentii. Seq. s. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Si quis vult post me venire..."
    f. 95v. "In nat. s. Laurentii. Seq. s. evang. sec. Matheum [corrigé en "Ioh"]. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Amen Amen dico vibis (sic)..."
    f. 95v. "In nat. s. Yppoliti. Ev. sec. Lucam. In illo tempore. Dix. Ihs. discipulis suis: Nihil autem opertum est (...). Req. retro in natale sci. Iacobi apostoli.
    f. 95v. Fer. VI. Eva. sec. Lucam. In illo temp. Surgens Ihs. de synagoga (...). Req. ret. epdom. II. p."
    f. 96. "In assumptione sce. Mariae. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo temp. [I]ntravit Ihs. in quoddam castellum et mulier..."
    f. 96. "Dom. I. p. sci. Laurentii. Seq. s. evang. sec. Marcum. In illo tempore. Exiens Ihs. de finibusTyri..."
    f. 96. "In nat. s. Timothei. Eva. scd. Luc. In illo tempore. Dix. Ihs. discipl. suis: Si quis venit ad me (...). Req. in natale unius martyris."
    f. 96v. "Fer. IIII. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Dum iret Ihs. per civitates et castella docens..."
    f. 97. "In decollat. s. Iohannis Bapt. Seq. s. evang. sec. Marcum. In illo tempore. Audivit Herodes tetracha famam Ihu. ..."
    f. 97v. "In natl. s. Bartholomei apli. Sequentia sci. evangelii sec. Luc. In illo tempore. Facta est conventio inter (...). [R]eq. ret. in natale sci. Apollinaris."
    f. 97v. "Dom. XIIII. p. Pentecosten. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Beati oculi qui vident..."
    f. 98v. "Fer. IIII. Seq. sci. evang. sec. Math. In illo tempore. Abeuntes Pharisaei concilium faciebant adversus..."
    f. 98v. "Dom. XV. post Pentec. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Dum iret Ihs. in Hierusalem..."
    f. 99. "In nativit. scae. Mariae. Ev. sec. Mah. Liber generationis Ihs. Xpi. filli David. Require eum in antea in ebdomada III ante natale Dni. feria III."
    f. 99. "Nat. scor. Proti et Hiacin. Seq. s. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Cum autem persequentur vos..."
    f. 99v. "Dom. XVI. p. Pent. Seq. s. evang. sec. Math. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Nemo potest duobus dominis servire..."
    f. 100. "In n. s. Cornelii et Cypriani et exaltatio scae. Crucis. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Dicebat Ihs. turbis pharisaeorum..."
    f. 100v. "Dom. Sec. Luc. In illo tempr. Ibat Ihs. in civitatem quae vocatur Naim. Req. ret. in quadragesima ebd. IIII in V fer."
    f. 101. "In nat. s. Nicomedis mar. Seq. s. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Dicebat Ihs. turbis: Si quis vult post me..."
    f. 101. "In n. scoru. Eufemie Luciae et Geminiani. Sec. Mat. Simile est regnum celoru. thesauro abscondito in agro. Req. eum in antea de virginibus."
    f.; 101v. "Fer. IIII. Seq. s. ev. sec. Marcum. In illo tempore. Venit Ihs. a Bethsaida..."
    f. 101v. "Dom. Seq. s. ev. sec. Lucam. In illo tempore. Cum intraret Ihs. in domum cuiusdam principis..."
    f. 102. "Fer. IIII. mens. VII. Seq. s. ev. sec. Marcum. In illo tempore. Respondens unus de turba dixit..."
    f. 103. "Sabb. Sec. Lucam. In illo tempore. Dicebat Ihs. similitudinem hanc: Arborem fici habebat..."
    f. 103v. "Dom. Seq. s. ev. sec. Matheum. In illo tempore. Accesserunt ad Ihm. pharisaei..."
    f. 104. "In vigl. Mathei apli. In illo tempore. [C]um transiret Ihs. vidit hominem..."
    f. 104v. "In natl. s. Mathei apli. Ev. sec. Math. Ecce nos reliquimus oma. Req. eu. in nat. sci. Pauli."
    f. 104v. "In fest. s. Michaelis. Seq. s. ev. sec. Marcum. In illo tempore. Accesserunt discipuli ad Ihm. dicentes..."
    f. 105. "Feria VI. Seq. sci. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis parabola. hanc: Simile factum est..."
    f. 105v. "Dom. I. post sci. Angeli. Seq. sci. eva. sec. Matheum. In illo tempore. Ascendens Ihs. in naviculam..."
    f. 106. "Feria quarta. Seq. sci. ev. sec. Matheum. In illo tempore. Accesserunt ad Ihm. discipuli eius dicentes..."
    f. 106v. "Dom. II. p. sci. Ang. Seq. s. evang. sec. Matheum. In illo tempore. Loquebatur Ihs. cum discipulis suis..."
    f. 107. "Feria quarta. Seq. sci. ev. sec. Luca. In illo tempore. Dicebat Ihs. cuidam principi phariseorum..."
    f. 107v. "Dom. III. p. sci. Ang. Seq. s. evang. sec. Iohannem. In illo tempore. Erat quidam regulus cuius filius..."
    f. 107v. "In nat. s. Menne. Ev. sec. Math. Dix. Ihs. discipul. suis parabolam hanc: Homo quida. peregre proficiscens. Require eum in natl. unius sacerdotis."
    f. 108. "In natl. sci. Calisti papae. Ev. sec. Mat. Dix. Ihs. discipul. suis: Vigilate ergo quia (...). Requir. in natl. unius sacerdotis."
    f. 108. "In natl. sci. Cesarii. Ev. sec. Ioh. Amen dico vob. Nisi granum frumenti cadensin terram. Requir. eum ret. in natl. sci. Laurenti."
    f. 108. "Feria quarta. Seq. sci. eva. sec. Matheu. In illo tempore. Cum transisset Ihs. a turba..."
    f. 108. "Ebdom. IIII. post sci Angeli. Seq. sci. eva. sec. Matheum. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Simile est regnum caelorum..."
    f. 109. "Dom. V. post sci. Angeli. Seq. sci. eva. sec. Matheu. In illo tempore. Abeuntes pharisaei consilium iniert. ..."
    f. 109. "Feria quarta. Seq. sci. eva. sec. Mateu. In illo tempore. Cum venisset Ihs. et discipuli eius in Capharnaum..."
    f. 109v. "In vig. aplor. Simonis et Iudae. Ev. sec. Ioh. Ego sum vitis vera. Erq. in vigilia omnium apostolr."
    f. 109v. "In natale quor. supra. Ev. sec. Ioh. Haec mando vob. ut diligatis in vice. Req. in natl. omm. apost."
    f. 109v. "Dom. VI. post sci. Angeli. Seq. sci. ev. sec. Lucam. In illo tempore. Loquente Ihu. ad turbas ecce princeps unus accessit..."
    f. 110. "Feria quarta. Seq. sci. ev. sec. Lucm. In illo tempore. Cum esset Ihs. in una civitatum..."
    f. 110. "Incipiunt ev. de adventu Dni. Ebd. V. ante natale Dni. Seq. sci. ev. sec. Iohannem. In illo tempore. Cum sublevasset ergo oculos Ihs...."
    f. 110v. "Feria IIII. Sec. Iohanne. In illo tempore. Cum venisset Ihs. in domum Petri vidit..."
    f. 111. "In vig. s. Andreae. Seq. s. evang. sec. Iohan. In illo tempore. Stabat Iohannes et ex discipulis eius duo..."
    f. 112. "In nat. s. Andreae. Seq. s. ev. sec. Matheu. In illo tempore. Ambulans Ihs. iuxta mare Galileae..."
    f. 112. "Dom. IIII. ante nat. Dni. Seq. s. ev. sec. Math. In illo tempore. Cum adpropinquasset Hierosolimis..."
    f. 112v. "Feria IIII. Sec. Matheum. In illo tempore. Venit Iohannes Baptista praedicans..."
    f. 113. Epd. III. ante nat. Dni. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Erunt signa in sole et luna et stellis..."
    f. 113v. "Feria VI. Inicium s. evang. sec. Math. Liber generationis Ihu. Xpi. filii David..."
    f. 114v. "Dom. IIII ante nat. Dni. Eva. sec. Matheu. In illo temp. Cum audisset Iohannes in vinculis opera Xpi...."
    f. 115. "Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo temp. Missus est angelus Gabrihel a Do. in civitatem..."
    f. 115v. "Fer. VI seq. s. evang. sec. Luca. In illo temp. Exsurgens autem Maria in diebus illis..."
    f. 115v. "Sabbato. Seq. s. evang. sec. Luca. In illo temp. Anno quinto decimo imperii Tiberii Caesaris..."
    f. 116. "Dom. Seq. sci. evang. sec. Iohan. In illo temp. Miserunt Iudaei ab Hierosolimis sacerdotes..."
    f. 116v. "In die belli. Seq. s. eva. sec. Math. In illo temp. Accesserunt ad Ihm. discipuli secreto dicentes..."
    f. 117. "In sterilitate pluviae. Sec. Matheum. In illo temp. Dixit Ihs. discipulis suis: Misereor turbae quia triduo..."
    f. 117v. "In ubertate pluviae. Sec. Luc. In illo temp. Factum est in una dierum et ipse ascendit..."
    f. 118. "In vig. omnium apostolorum. Seq. s. evang. sec. Iohan. In illo tempore. Dixit Ihs. discipulis suis: Ego sum vitis vera..."
    f. 118. "In nat. omnium apostoloru. Seq. s. evang. sec. Iohannem. In illo temp. Dixit Ihs discipulis suis: Hoc est praeceptum meum ut diligatis in vicem..."
    f. 118v. "Ite. unde supra. Seq. sci. evang. sec. Iohanne. In illo temp. Dixit Ihs discipulis suis: Haec mando vobis ut diligatis..."
    f. 119. "In vig. unius sacerdotis. Seq. s. eva. sec. Matheu. In illo temp. Dixit Ihs discipulis suis: Vigilate ergo quia nescitis..."
    f. 119v. "In nat. unius sacerdotis. Seq. s. ev. sec. Math. In illo temp. Dixit Ihs discipulis suis parabolam hanc: Homo quidam peregre..."
    f. 120. "Unde supra. Seq. s. ev. sec. Luca. In illo temp. Dixit Ihs discipulis suis: Nemo lucernam ascendit..."
    f. 120. "In vig. unius sacerdot. sive martir. Seq. s. ev. sec. Math. In illo temp. Dixit Ihs discipulis suis: Nolite arbitrari quia venerim..."
    f. 120v. "Unde supra. Seq. s. eva. sec. Matheu. In illo temp. Dixit Ihs discipulis suis: Nihil enim opertum est quod non revelabit..."
    f. 121. "In natale plurimorum scorum. Seq. s. evang. sec. Lucam. In illo tempore. Dixit Ihs discipulis suis: Sint lumbi vri. praecincti..."
    f. 121v. "Item ubi supra. Seq. s. ev. secund. Math. In illo tempore. Videns Ihs. turbas ascendit in montem..."
    f. 122. "In nat. plurimor. martyrum. Seq. s. ev. sec. Matheu. In illo temp. Dixit Ihs discipulis suis: Ecce ego mitto vos sicut oves..."
    f. 122v. "Item ubi supra. Seq. s. ev. sec. Matheu. In illo tempore. Dixit Ihs discipulis suis: Cum audieritis proelia et seditiones..."
    f. 123. "In nat. virginum. Seq. s. evang. sec. Math. In illo temp. Dixit Ihs discipulis suis: Simile est regnum caelorum..."
    f. 123v. "Ite. ubi supra. Seq. s. eva. sec. Mah. In illo temp. Dixit Ihs discipulis suis: Simile erit regnum caelorum decem virginib. ..."
    f. 124. "In dedicat. Aeclae. Seq. s. ev. sec. Luca. In illo tempore. Dixit Ihs discipulis suis: Non est enim arbor bona..."
    f. 124. "Ite. ubi supra. Seq. s. ev. sec. Luca. In illo temp. Ingressus Ihs. perambulabat Hiericho..."
    Aucun des saints mentionnés dans l'Evangéliaire ne permet de déterminer son usage. Contrairement à ce qui a parfois été avancé (cf. F. Steenbock), la mention "s. Menne" indiquée en octobre (f. 107v) se réfère plutôt à saint Menas (fêté le 11 novembre) qu'à sainte Menne, sainte lotharingienne dont la fête est pourtant bien célébrée le 3 octobre, car elle s'accompagne de l'indication: "Require eum in natl. unius sacerdotis" signifiant qu'il ne s'agit pas d'une date habituelle pour le saint. Cette mention ne saurait donc attester un quelconque usage lorrain du ms., d'autant plus qu'elle ne fait pas l'objet d'une mise en valeur visuelle particulière.
    Nom au contreplat sup., probablement d'une main du XIIIe s.: "m. de pisis:" (?).

Textes du manuscrit

Source des données : Europeana regia

Source des données : Mandragore

Enluminures et décors

Ancien possesseur

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • L'histoire du manuscrit est mal connue avant l'époque moderne. Deux chartes du XIIIe ou du XIVe siècle ont été collées côté texte sur les contreplats. Sur l'onglet de l'une d'elles, entre les ff. 8 et 9, on lit le nom "Cristianus de Meldor[p]" (Meldorf, dans le Dithmarschen, Schleswig-Holstein?), d'une main du XIVe s. Sur le verso de cette même charte, au contreplat sup., on lit le nom "m. de pisis", probablement d'une main plus ancienne, du XIIIe s. Au XVIIIe s., le manuscrit a appartenu à Charles de Rohan (1715-1787), prince de Soubise et maréchal de France. Il a été acheté par la Bibliothèque nationale en janvier 1789, lors de la vente de la collection de ce dernier : Catalogue des livres, imprimés et manuscrits ; de la Bibliothèque de feu Monseigneur le Prince de Soubise maréchal de France dont la vente sera indiquée par affiches au mois de janvier 1789: 12 janvier 1789, Palais, Cardinal, vieille rue du Temple, Paris : Leclerc, 1788, n°556. Il faisait partie des objets exposés par la Bibliothèque nationale à la fin du XIXe siècle, comme en témoigne la note inscrite au crayon au contreplat sup.: "Exp. XXX273" et la notice figurant dans le catalogue B. N. Département des Manuscrits… Notice des objets exposés, Paris, 1881, n° 273.

Bibliographie

  • L. Delisle, Inventaire des manuscrits conservés à la Bibliothèque impériale sous les numéros 8823-11503 du fonds latin, Paris, 1863, p. 34

Vie du livre

Sources des données