Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3405

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q382945

  • Titre attesté :
    • Petrus Lombardus, Sententiarum liber IV.
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3405
    • Paris. BnF, Latin 3405
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Pierre Lombard (1095?-1160?) | Bède le Vénérable (saint, 0673?-0735) | Isidore de Séville (saint, 0560?-0636) | Rufin d'Aquilée (034.?-0410?)
  • Date de fabrication :
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • 88 ff. à longues lignes sauf ff. 16-19 à 2 colonnes.
  • Format :
    • 170 × 114 mm.
  • Aspects codicologiques :
    • Initiales en couleurs à filigranes et à antennes. Rubriques et manchettes rubriquées. Au f. 16, signature rubriquée : « L. Vincencii ». — Réclames à chaque cahier. Par suite d'une erreur de reliure, le dernier cahier se trouve en tête du volume et est suivi de l'avant-dernier cahier. — Numéros des distinctiones et corrections par une main contemporaine. Mention : « correctus est » ou « correctus » à la fin des cahiers I (23v), II (32v), III (40v), IV (48v), V (56v-57). — Au f. 32, quelques gloses marginales contemporaines, de la même main que la première addition au f. 2 ; quelques gloses d'une autre main passim. — Notes marginales à la mine de plomb. — Musique (84). — Au V° du f. de garde 1, titre du XVe s. : « Liber IIIIus Sentenciarum ».88 ff. à longues lignes sauf ff. 16-19 à 2 colonnes.170 × 114 mm.
  • Reliure :
    • Demi-reliure chagrin rouge au chiffre de Louis-Philippe. Titre au dos : « Petri Lombardi Sententiarum liber IV ».

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 2 Addition contemporaine du manuscrit : « Oportuit Christum incarnari et pati pro homine triplici de causa : primum quia tantum oportuit esse descensum humilitatis Dei... — ... peccatum Ade purgare » ; — Additions du XIVe s. : « Incipit ordo baptisterii. Apposito infante ante sacerdotem imponatur nomen infanti a patrinis... » ; « Benedictio vini ad communicandum infantem. Domine Jhesu Christe qui es vitis vera... » J. Vezin, dans Ephemerides, liturgicae, LXXX (1966), 313.

    F. 3-7, 8-88 PETRUS LOMBARDUS, Sententiarum liber IV (P. L., CXCII, 839-962 ; Quaracchi, 2e éd., 1916, 745-1038). L'ordre des cahiers étant bouleversé, le texte se lit ff. 16-88v, 8-15v, 3-7. Table : « Incipiunt capitula quarti libri Sentenciarum » (16-19) ; L. IV : « Incipit quartus liber » (19-88v, 8-15v, 3-7) ; au f. 7 : « Explicit liber Sentenciarum magistri Petri Lombardi episcopi Parisius cujus anima requiescat in pace. Amen ».

    Outre les notulae habituelles, le manuscrit contient un certain nombre d'additions, dans le texte ou dans une colonne séparée : Dans le texte : « In ecclesiastica istoria legitur quod Alexander episcopus Alexandrie... — ... ea que sacerdotibus mos est » (RUFINUS AQUILEIENSIS, Historia ecclesiastica, I, c. 14, P. L., XXI, 487, add. à D. VI, c. 5, éd. Quaracchi, 781-782) (29) ; — « Innocentius II : Decernimus ut qui... Gregorius. Nullum facere subdiaconum... Calixtus papa : Presbiteris, diaconibus... — ... diffinicionem judicamus » (éd. cit., 966, note a), après « subdiaconatus ordinem faciat » (81v-82) ; — « Beda super Lucam : Qualis in transfiguracione apostolis, talis post judicium... — ... ut videant in quem pupugerunt » (BEDA, In Luc. Evang. expositio, l. III, c. 9, P. L., XCII, 454, add. à D. XLVIII, c. 1, éd. Quaracchi, 1022) (15v). ???— Dans une colonne séparée : « Beda : Mistice circumcisio carnis mortificacionem designat que in genitali membro... — ... esse vitandam jactanciam glorie in spirituali circumcisione » [add. à D. I, c. 9, éd. cit., 750] (20v) ; — « Baptisma quod est in Spiritu sancto non ad illud tantum tempus respicit quo apostoli... — ... in Spiritu baptizatur » [add. à D. II, c. 6, éd. cit., 753-754] (21v) ; — notulae n° 76 (éd. cit., 786) (30) ; 127 et 128 (ibid., 817) (39) ; — « Gregorius super Ezechielem. Qui in expositionibus sacri eloquii... — ... Domini sunt que dicit » (ibid., 818, note l) (39v) ; — « Venialia hic dicit... — ... inferebant » (ibid., 871, note c) (55) ; — « Augustinus de verbis Apostoli : Incaute sunt humiles qui se mendacio illaqueant... — ... quanto magis veritati sociatur » [add. à D. XXI, c. 8, éd. cit., 884] (59) ; — « Origenes : Sciendum quod in illa die cogitaciones accusabunt animas vel defendent... — ... velut in cera que in occulto peccatoris nunc posita in illa die revelari dicuntur » (ORIGENES, Comment. in Epist. ad Rom., II, c. 10, P. G., XIV, 894, [add. à D. XLIII, c. 4, éd. Quaracchi, 994-995) (8v) ; — « Super Lucam. Et videbit omnis caro salutare Dei. In hac vita omnis homo Christum videre non potuit... — ... et electi et reprobi pariter videbunt, justi ut remunerentur, mali ut in eternum gemant » ; cf. Beda, in Luc. evang. expositio, l. I, P. L., XCII, 352-353, [add. à D. XLVIII, c. 2, éd. Quarachi, 1022-1023] (3).

    F. 7-7v Additions, de la même main que le texte : « Quod juramentum quod incaute juratur non est observandum, nec votum, nec promissio injuste facta. Perjurium est vel jurando loqui falsum... » (7-7v) ; — « Si est perjurus qui non facit quod incaute juravit. Qui vero mutat... » ; — « De eo qui verborum calliditate jurat. Hoc etiam sciendum est quod in quacumque arte verborum quis juret... » (S. ISIDORUS HISPALENSIS, Sententiarum, l. II, c. 313, P. L., LXXXIII, 634) ; — « De illo qui cogit aliquem jurare. Queritur etiam si peccat qui hominem jurare cogit... — ... immo duas animas et ejus quem jurare coegit et suam » (7v).

    F. 7v Addition du XIVe s. : Fragments de versets bibliques, principalement de psaumes : « Domine quid. Gloria... », suivis de cinq oraisons : « Ecclesiam tuam, Domine, miseratio continuata... » (Bruylants, Les Oraisons du Missel romain, II, nos 154, 521, 170, 648, 461).

Intervenants

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Apposito infante ante sacerdotem imponatur nomen infanti...

    f. 2

    Baptisma quod est in Spiritu sancto non ad illud tantum tempus respicit...

    f. 21v

    Beda : Mystice circumcisio carnis mortificationem designat...

    f. 20v

    Beda super Lucam : Qualis in transfiguratione apostolis, talis post judicium...

    f. 15v

    Benedictio vini ad communicandum infantem...

    f. 2

    Calixtus papa : Presbyteris, diaconibus, subdiaconibus, monachis concubinas habere...

    f. 82

    [...] Decernimus ut qui in ordine...

    f. 81v

    Domine Jesu Christe, qui es vitis vera...

    f. 2

    Ecclesiam tuam, Domine, miseratio continuata...

    f. 7v

    Incipit du lemme biblique

    Et videbit omnis caro salutare Dei... (Lc. III, 6)

    Incipit

    In hac vita omnis homo Christum videre...

    f. 3

    Gregorius : Nullum facere subdiaconum episcopi...

    f. 81v

    Gregorius super Ezechielem : Qui in expositionibus...

    f. 39v

    Hoc etiam sciendum est quod in quacumque arte verborum quis juret...

    f. 7v

    In ecclesiastica Historia legitur quod Alexander episcopus Alexandriae...

    f. 29

    [...] Incaute sunt humiles qui se mendacio illaqueant...

    f. 59

    Innocentius II : Decernimus ut qui in ordine...

    f. 81v

    [...] Mystice circumcisio carnis mortificationem designat...

    f. 20v

    [...] Nullum facere subdiaconum episcopi...

    f. 81v

    Oportuit Christum incarnari et pati pro homine triplici de causa...

    f. 2

    Perjurium est vel jurando loqui falsum cum intentione fallendi...

    f. 7

    [...] Presbyteris, diaconibus, subdiaconibus, monachis concubinas habere...

    f. 82

    Quaeritur etiam si peccat qui hominem jurare cogit...

    f. 7v

    [...] Qualis in transfiguratione apostolis, talis post judicium...

    f. 15v

    [...] Qui in expositionibus sacri eloquii......

    f. 39v

    Qui vero mutat utrum perjurus debeat dici ?...

    f. 7v

    Sciendum quod in illa die cogitationes accusabunt animas vel defendent...

    f. 8v

    Venialia hic dicuntur criminalia secundum Legem...

    f. 55

    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Extraits à lui attribués par les mss.
    Baptême -- Ordo baptismi
    BEDA VENERABILIS (s.) -- Vita s. Cuthberti metrica. Extraits
    BIBLIA SACRA -- Extraits Excerpta diversa utriusque Testamenti
    Correcteur -- Mentions de correcteur
    DÉCORATION -- Initiales filigranées (fin XIIe et début XIIIe s.)
    Incarnation -- Notes et extraits
    ISIDORUS HISPALENSIS (s.) -- Sententiarum libri. Excerpta
    L. VINCENCII -- Signature
    LA MARE (Philibert de) -- Possesseur
    Notation musicale -- sur portée de quatre lignes
    ORIGENES -- Extraits
    PETRUS LOMBARDUS, Parisiensis ep. -- Sententiae
    PETRUS LOMBARDUS, Parisiensis ep. -- Glossae in opera In Sententiarum libros. (XIIIe s.)
    Prières -- Prières diverses
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Louis-Philippe
    RUFINUS AQUILEIENSIS -- Historia ecclesiastica, I, c. 14

Source des données