Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.3311

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q98118

  • Autre forme de la cote :
    • Vat. lat. 3311
    • Bibliothèque vaticane, Vat. lat. 3311
    • Vatican. BAV, Vat.lat.3311
    • Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.3311
  • Conservé à : Vatican. Biblioteca apostolica vaticana
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Papier, XVe s., I + 181 ff. (f. 4v°-5v°, 22v°-23, 40v°-42v°, 93-98v°, 130, 162v°-169v°, 172-172v°, 174-176v° et 178-179 blancs).

    Recueil de trois parties: 1) f. 1-169 (filigranes var. Briquet 13882: Rome-Udine, 1490-1498; var. Briquet 13885: Florence, 1507), 290 x 210 mm. Lire les feuillets dans l’ordre suivant: 53-78 (pas de signatures de cahiers), 43-52 (cahier signé VII), 79-96 (deux cahiers signés XV et XX), 1-40 (quatre cahiers signés XXX (lire XXXI?), XXXII, XXXV et XXXVI), 99-168; les f. 41-42, 97-98 et 169 ont été insérés au moment de la reliure. Aux f. 1-39 et 99-162, commentaire marginal de la main du copiste, Pomponio Leto. Le f. 43 est mutilé dans la partie inférieure; 2) f. 170-172 (filigrane indiscernable), 285 x 205 mm; le f. 171 est à lire avant le f. 170; le f. 172 a été inséré au moment de la reliure; 3) f. 173-181: 280 x 90 mm.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2: //ut si uerbi

    f. 54: //cum adsertor

    f. 170: //et Pompeius post

    1 - f. 53-78v°, 43-52v°, 79-92v°: Livivs, Ab Vrbe condita (Decas I - fragments).

    inc. mutilé f. 53: «//fedo euentu quam stuprum cedemque... » (III, 44, 1).

    f. 78v°: «... et in foro uiuite sequetur uos necessitas//» (III, 68, 7).

    plusieurs feuillets manquent.

    (liv. V) titre f. 43: «T. LIVI A. V. C. LIBER V ».

    (liv. V) inc.: «PACE alibi parata Romani... » (V, 1, 1).

    f. 52v°: «... in Sergium Verginiumque prioris anni//» (V, 11, 4).

    plusieurs cahiers manquent.

    f. 79: «//summus honos IIII et XL an. neminem... » (VI, 37, 5).

    f. 88v°: «quidquam in eo humani esset an castigandum ac uexationem... » (VII, 4, 6).

    plusieurs feuillets ou cahiers manquent.

    f. 89: «//‹I›am consules erant C. Plancius .II. L. Licinius Mamertus... » (VIII, 1, 1).

    expl. inachevé f. 92v°: «... Campanis que sociis nunc etiam Volscis adiunctis» (VIII, 5, 3).

    f. 1-40: Varro, De lingua latina (VIII-X - fragments)

    titre: «LINGVAE LATINAE LIBER VII [sic] DE ANALOGIA »

    inc.: «QVOMODO Ratio natura tripartita esset... » (VIII, 1,1).

    (comment. de Pomponius Letus) inc. en marge: «Familia Varronum plebeia fuit nobilis tamen... » (éd. partielle V. Brown, op. cit. infra, p. 473).

    (texte) f. 20v°: «... malum peius pessimum in aliis uerbis nihil//» (VIII, 39, 76).

    deux cahiers environ manquent.

    f. 21: «//Scipioninos nam contra est Scipionarios... » (IX, 42, 71).

    expl. inachevé f. 40: «... nominandi causa dicuntur nominandi uel nominatiuos [sic] » (X, 2, 23).

    f. 99 -162: Clavdianvs, Carmina (ms. ξ de Birt).

    f. 99-108v°: In Rufinum (fragment).

    inc. mutilé: «//Te romana salus taceat superata uetustas... » (I, 283).

    (comm. de Pomponius Letus) inc. en marge: «Lernea palus in Arcadia. Ex Indico mari inuecta est uictrix per Gangem classis... » .

    (texte) expl. mutilé: «... Quantum non madidis illisa tonitrua Cauris//» (II, 222).

    f. 109-128v°: In Eutropium (fragments).

    inc. mutilé: «//Et cum se rapido fessam proiecerat aestu... » (I, 108).

    (comm. de Pomponius Letus) inc. f. 109v° en marge: «Postquam Eutropius fuit senex debilis et infidus domini... ».

    (texte) f. 118v°: «... Vilior auroram sane quȩ talia ferre// » (I, 427).

    plusieurs feuillets manquent.

    f. 119: «//Vindicet Arctous uiolatas aduersa leges... » (II, 158).

    expl. mutilé: «... Sunt qui per Cilicas rupto descendere Tauro//» (II, 468).

    f. 129-147v°: De bello Gothico.

    inc. mutilé: «//Nec pro successu nimius spatiumque morandi... » (v. 118).

    (comm. de Pomponius Letus) inc. en marge: «Cornutus scribit genus paternum Pyrrhi fuisse ab Hercule, maternum ab Achille... ».

    f. 137-138: Panegyricus de sexto consulatu Honorii Augusti (extrait).

    copié entre les v. 348 et 349 du texte précédent

    inc.: «Mox et per Latium [sic] stellarum more uidebam... » (v. 453).

    expl.: «... Graiaque rettulerit captos ad castra iugales » (v. 474).

    f. 147v°-158v°: De consulatu Stilichonis (fragment)

    titre: «PANAGYRIS [sic]. De laudibus Stilichonis ».

    (comm. de Pomponius Letus) inc. f. 149 en marge: «Principem non magis commendat animi fortitudo et sapientia... ».

    (texte) expl. mutilé: «... Quos potuit uastare fuga spe captus inani // » (I, 345).

    f. 159-162: Carmina minora.

    f. 159-160v°: XXXIX (Magnes)

    titre: «C. CL. V. C. DE MAGNETE ».

    (comm. de Pomponius Letus) inc. en marge: «Pigersima est lapidum natura. Sensu tamen non caret... » .

    f. 160v°-161v°: XXII (De Saluatore)

    pas de titre.

    f. 161v°-162: L (In Iacobum magistrum equitum)

    titre: «Ad Iacobum Mag. eq.».

    2 - f. 171-171v°, 170-170v°: Historia Augusta (extraits remaniés - fragments).

    inc. mutilé f. 171: «//quod nec debuit fieri nec poterit... » (XVI, 8, 5).

    expl. mutilé f. 170v°: «... lacernam coccineam sumebat cursorem//» (XVIII, 42, 2).

Intervenant

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: italienne, écriture humanistique cursive, identifiée depuis le XVIe s. comme étant celle de Pomponius Letus. Les f. 47-99v° du ms. Vat. lat. 1522 (cf. Manuscrits classiques latins..., III, 1, Paris, 1991, p. 100) sont une copie des f. 1-40 de ce manuscrit avant la mutilation qu'il a subie (cf. V. Brown, op. cit. infra, p. 457 et 473).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: Pomponius Letus, qui a transcrit les éléments de ce recueil factice vers la fin de sa vie (cf. V. Zabughin, op. cit. infra); Fulvio Orsini († 1600); manuscrit utilisé par J. Questenberg, d’après D. Gionta, op. cit. infra.

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 2ème partie. Fonds Vatican latin, 2901-14740, éds A.-V. Gilles-Raynal, F. Dolbeau, J. Fohlen, Y.-F. Riou, J.-Y. Tilliette, avec la coll. de M. Buonocore, P. Scarcia Piacentini et P.-J. Riamond, Paris, 2010, p. 242 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_2010_cat_21_32)

Bibliographie

    • H. Peter, Scriptores Historiae Augustae, 1, Leipzig, Teubner, 1884, p. XXX, simple mention
    • P. de Nolhac, La bibliothèque..., Paris, 1887, p. 203-204 et 373
    • G. Antonibon, Contributo agli studi sui libri «De lingua latina» di M. Terenzio Varrone (Riv. filol. e istr. class., 17, 1889, p. 188-189)
    • T. Birt, Claudii Claudiani carmina (M.G.H., Auct. antiq., 10), Berlin, 1892, p. CXXIII et CXXVII
    • G. Antonibon, Supplemento di lezioni varianti ai libri De lingua latina di M. T. Varrone, Bassano, 1899, p. 14-15
    • G. Goetz et F. Schoell, M. Terenti Varronis De lingua latina, Leipzig, Teubner, 1910, p. XXXIV n° 32
    • V. Zabughin, Giulio Pomponio Leto. Saggio critico, 2, Grottaferrata, 1910, p. 225-229, 384-386 (description et analyse détaillées du manuscrit) et pl. IX [= f. 173]
    • G. Muzzioli, Due nuovi codici autografi di Pomponio Leto (Ital. med. e uman., 2, 1959, p. 338, 339, 347 et 349)
    • P. O. Kristeller, Iter italicum, 2, Londres-Leyde, 1967, p. 318, simple mention
    • V. Brown, Varro, Marcus Terentius (Catal. transl. et comm., 4, Washington, 1980, p. 457, 468 et 473)
    • J. B. Hall, Claudii Claudiani carmina, Leipzig, Teubner, 1985, p. XVII
    • M. D. Reeve, The place of P. in the stemma of Livy 1-10 (Medieval Manuscripts of the latin classics ..., Los Altos Hills-Londres, 1996, p. 90, simple mention)
    • D. Gionta, Il Claudiano di Pomponio Leto (Filologia umanistica per Gianvito Resta, Padoue, 1997 (Medioevo e Umanesimo, 95), p. 987-1032, pl. XIII-XIV, XVII [= f. 40v°, 99, 101v°, 131v°, 138])
    • M. Accame Lanzillotta, Le annotazioni di Pomponio Leto ai libri VIII-X del De lingua latina di Varrone (Giorn. ital. filol., 50, 1998, p. 41-57)
    • G. Piras, Per la tradizione del De lingua latina di Varrone (Manuscripts and tradition of grammatical texts..., Mont-Cassin, 2000, p. 759 et 764)
    • Réf.: BAMAT 8 (1998) 3341
    • BMBV (1986) 23324, (1994) 11042-11044 (11043), (2005) p. 647 (7)
    • MEL 23 (2002) 2470-2471.

Vie du livre

Source des données