Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3314

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63321

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. II « Tabula de contentis in hoc volumine. Primo Orationarium... — ... de gaudiis paradisi, fol. CCIX° . Explicit annotatio contentorum in hoc volumine ».

    F. 1-2 Poèmes et extraits sur le thème De contemptu mundi. « Dictamen devotissimum de contemptu mundi. Dic homo cur abuteris//... — ... Qui de terra sumeris//, Dic homo cur abuteris. Explicit » (éd. avec des variantes sous le nom de s. Bernard dans P. L., CLXXXIV, 1315-1318) ; poème constitué de trois séries de strophes ; la dernière série : « Cum sit omnis homo fenum//... », se trouve isolément sous le nom de Philippe de Grève ; cf. B. Hauréau, Poèmes latins attribués à s. Bernard, 29 ; H. Walther, Initia carminum..., n° 4353 et 3799 (1-1v) ; — à la suite, extrait de s. Jérôme, Epist. CXVIII, 56 : « Impossibile est ut quis presentibus... — ... appareat. Hec Jeronimus » (C. S. E. L., LV, 2, 444) (1v) ; — « Versus de contemptu mundi. Terram contempnas qui celum cupis habere//... — ... Labitur et transit quidquid ubique vides », 10 vers ; — « Mortales Dominus cunctos in luce creavit//... — ... Ut nichil inferni sit meduenda [sic] palus. Amen », 14 vers ; cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 11284 ; — à la suite, citation de s. Grégoire, Mor. in Job, V, 1 sqq. : « Sancti viri, cum sibi suppetere prospera... — ... moriuntur. Hec Gregorius V° libro Moralium » (P. L., LXXV, 679 et passim) (2).

    F. 2v « Secuntur decem in quibus et per que delentur peccata venialia, secundum traditionem magistri Johannis Gerson. Devota preciosa Corporis Domini nostri Jhesu Christi visio et receptio... — ... Devota sacramenti extreme unctionis receptio ».

    F. 3-144v PETRUS POQUETI. « In nomine sancte et individue Trinitatis... Incipit prologus in Orationarium super vita Domini nostri Jhesu Christi a fratre Petro Poqueti, Celestino, compilatus ad requestam quorumdam devotorum. Prologus. Sepe rogatus sum ut quomodo simplex religiosus debeat potissime, quantum ad interiorem hominem, se habere... — ... incipere, mediare, et finire » (3) ; « Intencio magistri. Igitur attendens quod leccio divina... — ... agitur hic intitulare curavi » (3-4) ; « Sequitur intitulacio seu annotacio capitulorum libri sequentis. Primum capitulum. De cogitando Deum... — ... et orationibus circa hec » (4-4v) ; « Capitulum primum. Quia incarnacio, nativitas... — ... infinita benignitate nobis prestare digneris qui cum Deo Patre... Explicit Orationarium in vita Domini nostri Jhesu Christi a venerabili patre Petro Poqueti, Celestino, compilatum » (4v-127v) ; — « Sequitur secunda pars hujus operis et primo annotacio capitulorum ipsius secunde partis. Primum capitulum de implorando suffragia sanctorum... — ... de finali oracione hujus libelli » (127v-128) ; « Primum capitulum. Post predicta cogitabis quod ad regnum celorum... — ... tua bonitate michi prestare digneris... Amen. Explicit secunda pars hujus operis et per consequens totus liber qui dicitur Orationarium in vita Domini nostri Jhesu Christi ». Addition rubriquée : « Per fratrem Petrum Poquet Celestinum compilatum » (128-144v) ; cf. mss. Latin 3633 et 18206 avec variantes ; A. Becquet, Gallicae Coelestinorum congregationis... virorumque... illustrium elogia historica, Paris, 1719, 95-96.

    F. 145-189v RICARDUS DE SANCTO VICTORE [De preparatione animi ad contemplationem seu Benjamin Minor]. « Sequitur textus quidam libri Genesis cujus consequenter ponetur moralis expositio, devotissime et artificiosissime confecta per excellentissimum doctorem magistrum Richardum de Sancto Victore, in sacra pagina professorem. Textus sequens habetur Genesis XXIX° in quo continetur conjugium Jacob cum Lya... Profectus igitur Jacob... — ... benediccionibus propriis. Explicit... » (Gen. XXIX, XXX, XXXIII (fragm.), XXXIV et XLIX) (145-148) ; — « Sequitur tabula seu annotacio capitulorum libri sequentis qui appellatur de duodec[i]m patriarchis. I. De studio sapiencie... — ... assurgat in contemplacionem. Explicit tabula seu annotacio capitulorum libri sequentis qui de duodec[i]m Patriarchis appellatur » (148-149v) ; — « Incipit liber de XII Patriarchis, artificiosissime compositus a Ricardo de Sancto Victore. De studio sapiencie et ejus commendacione primum capitulum libri de XII Patriarchis a Ricardo de Sancto-Victore editus. Benjamin adolescentulus in mentis excessu. Audiant adolescentuli sermonem... — ... humana racio applaudit. Explicit liber de XII Patriarchis a Ricardo de Sancto Victore compilatus » (P. L., CXCVI, 1-64) (150-189v) ; cf. Stegmüller, Repertorium biblicum, V, 107, n° 7325.

    F. 190-196v « Incipit quidam tractatus devotissimus qui dicitur Manuale b. Augustini Yponensis episcopi. Prohemium. Quoniam in medio laqueorum... accendar amorem. Primum capitulum. Nunc adesto michi Deus... — ... ut ame[m] Deum meum, quod nobis prestare dignetur... Explicit Manuale Augustini », en 19 chapitres ; les c. I-XVII correspondent aux c. I-XVII de l'édition., le c. XIX aux c. XX-XXIV de l'édition (P. L., XL, 951-962) ; sur cette compilation du début du XIIIe s., cf. Wilmart, Auteurs spirituels, 195, n. 5, 6 et 7.

    F. 196v-201v « Sequitur quidam sermo devotissimus de contemptu terrenorum utilis valde hiis qui volunt in spiritu proficere et ad Deum pervenire, a quodam fratre predicatore compilatus, qui quidem sermo Speculum peccatoris appellatur. Quoniam, frater carissime, in hujus via vite fugientis... — ... tibi concedat ipse Jhesus Christus unigenitus Dei Filius... Explicit Speculum peccatoris » (P. L., XL, 983-991) ; cf. Wilmart, op. cit., 420, n. 7, 425, n. 18.

    F. 201v-205 PETRUS DE ALLIACO. « Sequitur quidem [sic] tractatus devotissimus de quatuor excerciis spiritualibus a magistro Petro de Ailliaco, episcopo et cardinali Cameracensi et in sacra pagina professore, compilatus. Anima devota cupiens ad divinam contemplacionem... — ... perducamur gaudia sempiterna, qui est benedictus... Amen. Explicit iste tractatus de quatuor exerciciis spiritualibus » (Douai, 1634, 148-160).

    F. 205-207 JOHANNES GERSON. « Sequitur quidem [sic] alius tractatus qui dicitur Testamentum peregrini, editus a doctore eximio magistro Johanne Gerson, in sacra pagina professore et cancellario ecclesie Parisiensis. Sicut homo peregre profecturus... — ... veritas promittentis, potestas coronantis, ipsi gloria... Amen. Explicit Testamentum peregrini a magistro Jo. Gerson ». (E. Dupin, Anvers, 1706, III, 762-765).

    F. 207v-209 « Sequitur quidam tractatulus in quo ostenditur quod sex modis debet considerari passio Domini nostri Jhesu Christi a quolibet fideli christiano. Circa passionem Domini nostri Jhesu Christi... — ... ad devotionis consummationem, et sic est finis. Explicit iste tractatulus ».

    F. 209-211v « Sequitur quidam sermo b. Augustini de contemptu mundi, de hujus vite brevitate et de futuro judicio. In hac vita positi, fratres carissimi, ita agite... — ... in perventione saciemur, prestante Domino nostro Jhesu Christo, qui... Amen. Explicit sermo b. Augustini de contemptu mundi, de futuro judicio, de penis inferni et gaudiis paradisi. Deo gratias. Jhesus Maria » apocryphe (P. L., XL, 1183-1190 § 21-27, et 1213-1214) ; attribué à s. Eloi et édité au l. II, c. 16 de sa vie ; cf. B. Krusch, dans M. G. H., SS. rer. mer., IV, 749-750 et 755 § 10-761 § 20.

    F. 190-196v. Cf. ms. Latin 3711, f. 203-216.

    F. 205-207. (Jean Gerson, Oeuvres complètes, éd. P. Glorieux, Paris-Tournai, 1960-1973, VIII, n° 400).

    F. 209-211v. Lire (P.L., XL, 1183-1186, c. 21-23 et 1213-1214) ; cf. Clavis Patrum latinorum, n° 2096.

    Au f. Iv, cote : « 251 » de la bibliothèque de François Ier. Correspond au n° 1957 du catalogue de la bibliothèque du Roi à Paris à la fin du XVIe s. ; cf. Omont, Anciens inventaires, I, 357.

Intervenants

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Provient de la bibliothèque de Jean, comte d'Angoulême, dont l'ex-libris se trouve aux ff. II et 218 : « Jhesus Maria virgo inviolata. Iste liber pertinet excellentissimo principi domino comiti Angolismensi, Ludovici condam d[ucis] Aurelianensis filio. Amen » ; ses armes sont au f. 3 ; cf. Dupont-Ferrier, dans Jean d'Orléans, comte d'Angoulême..., Paris, 1897, 61. — Au f. Iv, cote de François d'Angoulême : « 251. Orationarium ». — Les ff. Iv,IIv, 212-217bis sont blancs.

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Anima devota, cupiens ad divinam contemplationem spiritualiter exerceri, tria debet...

    f. 201v

    Circa passionem Domini Nostri Jesu Christi potest se habere quilibet fidelis sex modis...

    f. 207v

    Cum sit omnis homo fenum // Et post fenum fiat caenum//...

    f. 1v

    Devota pretiosa corporis Domini nostri Jesu Christi visio et receptio...

    f. 2v

    Dic, homo, cur abuteris // Discretionis gratia ? //...

    f. 1

    Igitur adtendens quod lectio divina, meditatio et oratio faciunt mentem...

    f. 3

    In hac vita positi, fratres, ita agite ut cum hinc migraveritis...

    f. 209

    Mortales Dominus cunctos in luce creavit //...

    f. 2

    Nunc adesto mihi, Deus meus, quem quaero, quem diligo, quem corde et ore...

    f. 190

    Post praedicta cogitabis quod ad regnum caelorum per te nullatenus pervenire...

    f. 128

    Quia incarnatio, nativitas, conversatio in mundo...

    f. 4v

    Quoniam, frater carissime, in hujus via vitae fugientis sumus, dies nostri...

    f. 196v

    Quoniam in medio laqueorum positi sumus...

    f. 190

    Saepe rogatus sum ut quomodo simplex religiosus debeat potissime...

    f. 3

    Sancti viri, cum sibi suppetere prospera hujus mundi...

    f. 2

    Sicut homo peregre profecturus in longinquam regionem solet condere testamentum...

    f. 205

    Terram contemnas, qui caelum cupis habere // Si mansura velis...

    f. 2

    Textus sequens habetur Genesis XXI° in quo continetur conjugium Jacob cum Lia et ex ipsis...

    f. 145

    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Manuale
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- De Vanitate saeculi fugienda
    DE CONTEMPTU MUNDI -- Versus
    DÉCORATION -- Initiales de couleur (XVe s.)
    DÉCORATION -- Initiales peintes et or (XVe s.)
    ELIGIUS (s.), Noviomensis ep. -- De Rectitudine catholicae conversationis, cap. 21-23 avec add.
    FILIGRANES -- Ancre accompagnée d'une croisette
    FRANÇOIS Ier, roi de FRANCE -- Possesseur
    GREGORIUS Magnus I (s.), papa -- Extraits :
    HIERONYMUS (s.) -- Extraits
    JEAN d'Orléans, comte d'ANGOULEME -- Armoiries
    JEAN d'Orléans, comte d'ANGOULEME -- Possesseur
    JESUS CHRISTUS -- Passio Textes divers
    JOHANNES FISCANNENSIS abbas -- Compilatio : Manuale Pseudo-Augustini
    JOHANNES GERSON -- Notes sur Gerson
    JOHANNES GERSON -- Testamentum quotidianum peregrini
    MANUALE PSEUDO-AUGUSTINI
    Mort -- Vers
    Péché -- Notes, extraits, fragments, sentences sur le péché
    Pécheur -- Speculum peccatoris
    PETRUS DE ALLIACO, card. -- De Quattuor exercitiis spiritualibus
    PETRUS POQUETI, O. Cael. -- Orationarium
    PHILIPPUS CANCELLARIUS -- Extraits à lui attribués par le ms. :
    DE RECTITUDINE CATHOLICAE CONVERSATIONIS, excerptum
    RELIURE -- Reliures XVe s.
    RELIURE -- Reliure Peau de porc sur ais de bois
    RICARDUS DE SANCTO VICTORE -- De Praeparatione animi ad contemplationem seu Benjamin minor
    SPECULUM PECCATORIS
    Théologie morale -- Traités
    Vers anonymes latins -- Divers

Source des données